Կոտորածից առաջ պիտակավորել են

Հյուսեին Օզքայա

Գլխավոր շտաբի կողմից մեջլիսին հղված` դերսիմյան կոտորածներին վերաբերող փաստաթղթերից բացահայտվել է, որ մեկ առ մեկ պիտակավորվել են սույն շրջանից աքսորված հայերն ու ազդեցիկ աշիրեթները:

1937-38 թթ. Դերսիմի կոտորածներն ուսումնասիրելու նպատակով ԹԱՄԺ-ի` խնդրագրեր ընդունող հանձնաժողովին կից հիմնված Դերսիմի ենթահանձնաժողովին Գլխավոր շտաբի նախագահության կողմից ուղարկված փաստաթղթերի մեջ տեղ են գտել նաև զեկույցներ առ այն, որ այս շրջանում ապրած աշիրեթներն ու հայերը պիտակավորվել են: Սույն զեկույցների համաձայն` աքսորյալների ցանկում ներառված հայերը պիտակավորվել են: Զեկույցներում նաև մանրամասնորեն ներկայացվել է, թե ովքեր են եղել տարագրյալները, և ուր են աքսորվել նրանք:

Ուշադրություն է գրավում այն փաստը, որ բազմաթիվ փաստաթղթերի ներքո առկա են Աթաթուրքի և Ինոնյուի ստորագրությունները: Վավերագրերում կան նաև Դերսիմի ապստամբության` մահապատժի ենթարկված առաջնորդ Սեյիդ Ռըզայի որդու` Բըրա Իբրահիմի նամակները` ուղղված հրամանատարներին: Դրանցում Բըրա Իբրահիմը նշում է, թե 1937 թ. սեպտեմբերի 11-ին հանձնված իր հայրը ենթարկվել է անարդարության, նա ապստամբ չէ և սիրում է իր պետությունը:

Հովանավորություն` կոտորածներ իրականացրած օդաչուին

Աթաթուրքի հոգեդուստր և Դերսիմի կոտորածին որպես ռազմական օդաչու մասնակցած Սաբիհա Գյոքչենը փաստաթղթերում ներկայացվում է «Աթաթուրքի կողմից շատ փայփայված և պաշտպանված մեկը»: Գյոքչենի կապակցությամբ նամակներում նշվում է. «Նրա հանգստությունը ամենակարևորն է մեզ համար»:

Փաստաթղթերի մեջ տեղ են գտել նաև այս շրջանում բնակվող հայ քաղաքացիների մասին բազմաթիվ զեկույցներ, որոնցում ամենայն մանրամասնությամբ գրված է, թե որ գյուղերում են հայերն ապրում: Ուշագրավ է, որ այն ցանկում, որտեղ տեղ են գտել Դերսիմից աքսորված 14.410 հոգու վերաբերյալ տեղեկությունները, հատվածում, որտեղ նշված է հայերի «խոսած լեզուն», գրված է ոչ թե «հայերեն», այլ` «քրդերեն»: Այդ մանրամասն ցանկում, աքսորյալների վերաբերյալ անձնական տեղեկություններից բացի, նշված է նաև, թե նրանք որ վայրերից ուր են տարագրվել:

Խիստ հսկողություն` աշիրեթների հանդեպ

Փաստաթղթերում նկատվում է, որ մանրամասն զեկույցներ են պատրաստվել նաև աշիրեթների վերաբերյալ: Սույն զեկույցներում, որտեղ 6-7 աշիրեթներ հիմնական խնդիր են նկատվել, ամենայն մանրամասնությամբ նշված են նաև աշիրեթների անդամների թիվը, միմյանց հետ ունեցած առնչությունները, թե որ աշիրեթն ինչ լեզվով է խոսել, աշիրեթների կառուցվածքը, աշխարհագրական սահմանները, ազդդեցության գոտիները, նրանց զինված անձանց թիվը և այլ տեղեկություններ:

http://www.taraf.com.tr/haber/katliamdan-once-fislemisler.htm

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net