Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի նախագահությանը

Ռագըփ ԶԱՐԱՔՈԼՈՒ

Գրող և Մարդու իրավունքների պաշտպան

Հնազանդեցումը, հարաճնշումը և տեղահանությունը 19-րդ և 20-րդ դարերի հիմնական գաղութատիրական քաղաքականությունն է եղել ու բոլոր աշխարհամասերում իր ազդեցությունն է ունեցել:

Իսկ գաղութատիրության վերջին շրջանը հանդիսացող կայսերապաշտության (իմպերիալիզմ) դարում այս քաղաքականությունն իր ամենածայրահեղ կետին՝ ցեղասպանության է հասել:

Հրեաների դեմ թշնամություն նշանակող հակասեմիտիզմը, դժբախտաբար, Եվրոպայում է արմատավորվել: Եվ ի հակազդեցություն սրան՝ սիոնիզմը ևս այս աշխարհամասում է ծիլ տվել: Այսօր Եվրոպայում ցեղապաշտության (ռասիզմ) և օտարատյացության նորից ի հայտ գալը մտահոգություն է պատճառում: Ցավոք, նույնպիսի միտումներ մեր երկրում ևս երևում են:

Երբ եվրոպական ազգայնականությունը (նացիոնալիզմ), ազգային միասնական պետության մոդելը 20-րդ դարում, իբրև մոդել, աշխարհի տարբեր մասերում ընդունելություն էին գտնում, եվրոպական երկրներում ևս, 20-րդ դարի առաջին կեսին, ձուլման, արտաքսման և կոտորածների քաղաքականությունն էր իրականացվում, մյուս կողմից՝ սկզբնավորված բաժանարար կռիվներով ու իրարահաջորդ երկու աշխարհամարտերով համայն աշխարհն ու մարդկությունը հայտնվեցին վերացման վտանգի դեմ հանդիման:

Բազմազգ կայսրությունների՝ հնազանդեցման, հարաճնշման և տեղահանության ավանդական քաղաքականությունը 20-րդ դարում ևս (ինչպես Բոսնիան ու Ռուանդան) ցեղասպանությունների դրսևորման պատճառ է դարձել:

20-րդ դարը Նամիբիայի ժողովրդի նկատմամբ գերմանական կայսերապաշտության իրագործած ցեղասպանությամբ է սկսվել: Մյուս կողմից՝ ցարական Ռուսաստանի սանձազերծած՝ հրեա ժողովրդի ջարդերը (պոգրոմ) այս դարում էլ են շարունակվել: Ցարական Ռուսաստանը, Օսմանյան Կայսրության հետ համաձայնության գալով, չերքեզ ժողովրդի՝ ցեղասպանության վերածվող էթնիկ զտում և բռնի տեղահանություն է նաև իրականացրել:

Օսմանյան պետության՝ բալկանյան ազգերին տված պատասխանն էլ, ինչպես Սաքըզ կղզու և բուլղարական ապստամբության պարագայում, նույն զանգվածային կոտորածներն են եղել:

Իսկ բալկանյան, մեծ թե փոքր, ազգային պետությունների քաղաքականությունն էլ, ճնշումների միջոցով մուսուլման բնակչությանը  Բալկաններից բռնի արտագաղթի ենթարկելով, էթնիկ և կրոնական զտումների իրականացումն է եղել:

Եվրոպական աշխարհամասը, հրեաներից բացի, վկա է եղել նաև բողոքականների հանդեպ տեղի ունեցող կոտորածների, ինչպես, օրինակ, 15-րդ դարում Ֆրանսիայում բարդուղիմեոսյան գիշերվա նախճիրը: Իսկ 16-րդ դարը վկայել է Անատոլիայում ապրող ալևի բնակչության դեմ իրագործված զանգվածային կոտորածների մասին:

Ցարական Ռուսաստանի՝ հրեա ժողովրդի դեմ իրագործած ջարդերը, աբդուլհամիդյան շրջանում նպաստեցին, կազակական գնդերի օրինակի պատճենմամբ, «Համիդիե» գնդերի ստեղծմանը, որոնք 1895-1896 թթ. գործադրվեցին հայ բնակչության դեմ:

Ցավոք, Եվրոպայից դուրս ազգային պետությունների ստեղծումն էլ, տարբեր մակարդակներում գտնվելով հանդերձ, այս երեք հանգամանքների վրա է հիմնված եղել:

Կայսերապաշտական հիմքով Առաջին աշխարհամարտը Անատոլիայի տարածաշրջանի տեղաբնիկ ժողովուրդների (Հույներ, Հայեր, Ասորիներ)՝ իրենց բնօրրանից զրկվելու հնարավորությանը հանգեցրեց: Այս քաղաքականությունը շարունակվեց 1938 թ. Դերսիմի ցեղասպանությամբ: 

1915 թ. ցեղասպանության 100-ամյակի շեմին ուրացման քաղաքականության դրսևորումները դեռևս շարունակվում են, և սա արտացոլում է «եթե պետք լինի, կրկին կանենք» մտայնությունը:

Երկրորդ աշխարհամարտում ֆաշիզմի պարտությունը առաջին անգամ մարդկությանը «ցեղասպանության» իրողությանն առերեսվելու հնարավորությունն ընձեռեց, և միջազգային իրավունքում դրա, որքան էլ անբավարար, հիմքերն ստեղծեց:

Նացիստների բռնակարգի հետ գործակցող Ֆրանսիայի Վիշիի վարչակարգի պարագան իր շարունակությունը գտավ գաղութատիրության՝ Ալժիրում և Վիետնամում իրագործած զանգվածային կոտորածներով:

Եվ նորից սեղանի վրա վերաձևվող քարտեզներով միլիոնավոր մարդիկ զրկվեցին իրենց տնից-տեղից-հայրենիքից: Եվրոպայի հետ մեկտեղ մարդկային ողբերգություններ են ապրվել Պաղեստինում, Հնդկաստանում և Կիպրոսում: 

Մյուս կողմից՝ 1940-ականներին, ցարական Ռուսաստանի՝ բռնագաղթերի և տեղահանությունների քաղաքականությանը վերադարձի զոհը դառնալով, Ղրիմի թաթար, կովկասյան և քուրդ ժողովուրդները արտաքսվեցին հայրենի վայրերից:

Դերսիմի ցեղասպանության կապակցությամբ սկսված՝ ներողություն հայցելուն վերաբերող վեճերը այսօր մեր երկրի՝ իր պատմությանն առերեսվելու տեսանկյունից կարևոր հնարավորություն են ստեղծում:

Սակայն Թուրքիան, իր պատմությանն առերեսվելիս, չպետք է ընտրովի կեցվածք դրսևորի, հատվածային վեճերի ու ներողությունների եզակի օրինակներով չկարծի, թե այս էջը փակված է:

Եթե նույնիսկ մեկը մյուսին հաջորդող ձևական և սահմանափակ ներողություններ էլ լինեն, էթիկայի առումով դրանց որևէ իմաստը չի մնալու, և իբրև սրբություն նկատվելիք «ներողություն» հասկացությունը իր բարոյական բովանդակությունը կորցնելու է:

Այո՛, Թուրքիան պարտավոր է իր պատմության հետ առերեսվել: Սա զոհերի առաջ անհրաժեշտ բարոյականության պարտադրանք չէ սոսկ, այլ միաժամանակ մեր հասարակության ինքնամաքրման և ինքնաառողջացման հանձնառություն՝ «եթե չլինի, չի լինի» պայմանով:

Այս հասարակությանը շատ ստեր ասվեցին: Այս հասարակությանը բազմիցս «հանցանքի» դրդեցին:

Հասան հանցագործներին` «հերոս», իսկ զոհերին` «հանցագործ» հայտարարելուն:

«Ուժեղ» և «արդար» հասարակություն դառնալու ճանապարհը մաքրվելու միջով է անցնում: Այս ինքնամաքրումը միևնույն ժամանակ կապահովի հասարակության ստեղծած հաստատությունների մաքրումը ևս: Եվ դրա՝ բարոյական հիմք ստանալը նաև…

Թուրքիայում ժամանակակից «զտման» մեխանիզմների ներդրման, մի տեսակ «հասարակության ճարտարագիտության» սկզբնավորման թվականը գերմանական ռազմամոլության (միլիտարիզմ) աջակցությամբ կատարված 1915-ի ցեղասպանությունն է:

Նախընթաց օրինակներ ունենալով հանդերձ՝ այս տարեթիվը պատմական մի թվագրություն է, և սրանից հետո տեղի ունեցած նման իրագործումներն էլ 1915-ին սկսվածի կամ սկզբնավորված ընթացքի ընդամենը շարունակությունն են:

Այս պատճառով հենց 1915-ը որպես հիմք ընդունող արմատական «ներողությունն» է, որ կանխելու է, ինչպես բազմաթիվ կարևոր հասկացությունների պարագայում, տվյալ հասկացության իմաստազրկումը և դրա հետ մեկտեղ առաջն առնելու բուն ներողության մի տեսակ արժեզրկման:

Վերին աստիճանի հասարակ բան է՝ «Օսմանյան Պետության ամենակարևոր ժառանգորդը հանդիսացող Թուրքիայի Հանրապետությունը 1915 թ. ցեղասպանության և դրան հետևող զանգվածային կորուստների պատճառ հանդիսացած «հնազանդեցման, հարաճնշման և տեղահանության» ու ձուլման քաղաքականությունների համար ներողություն է խնդրում» պետք է ասվի:

Էթիկայի պահանջով՝ սրա իրականացման վայրը ուրիշ երկրների խորհրդարանները չէ, այլ Թուրքիայի Հանրապետության խորհրդարանը պետք է լինի: Սա մեզ չի նսեմացնելու, ընդհակառակը՝ պատվարժան և զորեղ է դարձնելու:

Սա կապահովի Անատոլիայի՝ իբրև սփյուռքի նսեմացվող յուր զավակներին սեփական գրկում սեղմելու հնարավորությունը: Եվ ահա այդժամ, ինչպես Մարտին Լյութեր Քինգն է ասում, «բոլորս ենք շահելու և պիտի կարողանանք ձեռք ձեռքի տված քայլել»:

«Այլևս երբե՛ք» ասելը բերելու է միջազգային հանրության մեջ Թուրքիայի՝ իրեն արժանի իրական հարգանք վաստակելուն և Թուրքիայի Հանրապետության ամեն հավատքի, ցեղի, սեռի և քաղաքական հայացքների տեր քաղաքացիների ապագայի երաշխիքն էլ է լինելու:

Իրականության հետ առերեսվելը «բոլորիս ազատ է դարձնելու»:

1915 թ. ցեղասպանության 100-ամյակին մոտենալու այս ժամանակներում, Թուրքիայի Հանրապետությունը, մարդկության դեմ գործված այս ծանր «հանցանքի» և տարբեր մակարդակներում դրա շարունակությունը հանդիսացող (բնաջնջող) զտումներ  իրականացնելու համար, թե՛ զոհերից և թե՛ իր համերկրացիներից՝ իբրև մի ամբողջությունից, ներողություն պետք է խնդրի: Ըստ Նազըմ Հիքմեթի տողերի՝ «մեր ճակատին քսված այս սև բծերի» համար…

Այժմ, երբ մոտենում է 1915-ի 100-ամյակը, Թուրքիայի Ազգային Մեծ Ժողովը բոլոր քաղաքացիների անունից պետք է ստանձնի այս ծանր, բայցև նույնքան պատվաբեր ու պատասխանատու պարտականությունը:

http://hyetert.blogspot.com/2012/04/blog-post_5838.html