Ցեղասպանության հետքերը մեջլիսի արձանագրություններում

Սերդար Քայա

Այսօր իմ սյունակում մեկ այլ հոդված էր տեղ գտնելու, որում այն երեք ճշմարտություններն էի ներկայացնելու, որոնց մասին առանձնապես տեղյակ չեն Թուրքիայում:

1. Երբ Թուրքիայում, ցեղասպանություն են ասում, թեև մարդկանց միտքն անմիջապես 1915-ն է գալիս, սակայն 1914-1922 թթ. ընդգրկող ժամանակաշրջանում որպես թիրախ են ընտրվել ոչ միայն հայերը, այլ նաև` բոլոր քրիստոնյա խմբերը:

2. 1914 թ. գարնանից մինչև 1922 թ. Թուրքիայում հայերից բացի ցեղասպանության են ենթարկվել նաև շուրջ մեկ միլիոն օսմանահպատակ հույներ և ասորիներ: Այս երկու էթնիկական խմբից բազմաթիվ կանայք ենթարկվել են բռնության, կանայք, որոնց թիվը հայտնի չէ: Այդ անձանց ունեցվածքը (Ջելալ Բայարի իշխանության տարիներին) բաժանվել է մուսուլմանների միջև:

3. Այդ իրադարձությունները առաջին իսկ տարիներից սկսած նկատվել են աշխարհի կողմից, արտացոլվել պարբերականներում և մեծ արձագանք ստացել: Ցեղասպանության ուսումնասիրությունների ոլորտում մասնագիտացած աշխարհի գիտնականների մեծ մասն այսօր ցեղասպանություն է համարում նաև հույների և ասորիների հետ կատարված դեպքերը: Ինչ վերաբերում է այն համեմատաբար փոքր խմբին, որը տվյալ իրադարձությունները չի որակում որպես ցեղասպանություն, այդ խումբը ևս մյուսներից տարբերվող կարծիք չունի կոտորածների, բռնությունների և ունեցվածքի զավթումների վերաբերյալ:

«Սա՞ որտեղից հայտնվեց»

Լավ, իսկ ինչու՞ չգրեցի, եթե դրանց մասին էի գրելու: Հարցին քաջատեղյակ անձանց համար, անշուշտ, ոչ մի բան չէր փոխվելու: Իսկ հարցից անտեղյակները հակազդեցություն էին ցուցաբերելու` «Սա՞ որտեղից հայտնվեց» կամ էլ «Տեսնենք` ուրի՞շ ինչեր եք հորինելու» ասելով, ինչպես որ եղավ, երբ նրանք առաջին անգամ լսեցին 1915-ի, Դերսիմի, Մուստաֆա Քեմալի աշխատավարձի և ունեցվածքի մասին:

Երկրի պատմության մասին իրականության առումով գաղափար անգամ չունեցող անձանց` «Եթե ճիշտ լինի, մենք էլ անպատճառ կիմանայինք» ենթադրությամբ ցուցաբերած հակազդեցություններին դիմելը բոլորովին էլ հաճելի զբաղմունք չէ անշուշտ: Այդ պատճառով էլ որոշեցի հետաձգել այդ հոդվածս և այս շաբաթ ընթերցողներին ներկայացնել մի փաստաթուղթ, որը ցույց է տալիս, որ նման բաները նոր չեն ի հայտ եկել, ամեն բան ի սկզբանե հայտնի է եղել, սակայն քանի որ երկրի մակերեսը ծածկող 87 տարվա մշուշը դեռ նոր-նոր է սկսել ցրվել, դրանց մասին այլևս հնարավոր է ընթերցել նաև թերթերում:

Սույն փաստաթուղթը մի հարցապնդում է, որը մեր 3 ոչ մուսուլման պատգամավորների կողմից 1918 թ. նոյեմբերի 2-ին հղվել է օսմանյան խորհրդարանի պատգամավորների պալատին և 2 օր հետո ընթերցվել և արձանագրվել: Ստորև ներկայացնում եմ հարցապնդման ամբողջական տեքստը: Տեքստում առկա շեշտերը, պարզեցումներն ու փակագծերում արված արտահայտություններն ինձ են պատկանում: Հարցապնդման չպարզեցված տարբերակը կարելի է գտնել Թուրքիայի Ազգային մեծ ժողովի կայքէջում` http://j.mp/meclis1918:

Փաստաթղթի տեքստը

«Այդընի պատգամավոր Էմանուել Էմանուելիդի էֆենդու` նախկին կառավարության գործադրումների վերաբերյալ նոր կառավարությանը հղված հարցապնդումը:

Նախագահ-Կա մեկ հարցապնդում ևս, որը հաղորդվել է կառավարությանը: Ընթերցել եմ տալիս.

«Ինչպես որ ձեզ հայտնի է, երկրում 5 տարի շարունակ պատմության մեջ նախադեպը չունեցած բազմաթիվ ցավալի դեպքեր են եղել` կառավարության գործադրումների անվան տակ:

1. Հայ ժողովրդին պատկանելուց բացի ուրիշ ոչ մի մեղք չունեցած մեկ միլիոն բնակչություն` կանայք ու երեխաներն էլ ներառյալ, սպանվել և ոչնչացվել է:

2. Առնվազն 4 դար շարունակ երկրում իրական իմաստով քաղաքակրթության տերը եղած հույն հպատակներից 250 հազար հոգի վտարվել են Օսմանյան կայսրության սահմաններից, իսկ նրանց ունեցվածքը` բռնազավթվել:

3. Պատերազմից հետո [1918-ից] 550 հազար հույն բնակիչներ էլ սպանվել ու բնաջնջվել են Սև ծովի, Դարդանելի նեղուցի, Մարմարա ծովի, Իշխանաց կղզիների ափերին և շրջակայքում, իսկ նրանց գույքը` զավթվել:

4. Ոչ մուսուլմաններին երկրում արգելվել է առևտրով զբաղվել, և քանի որ առևտուրը դարձել է ուժ և ազդեցություն ունեցող մարդկանց մենաշնորհը, ազգի գրեթե բոլոր ներկայացուցիչները կողոպտվել են:

5. Պատգամավորներից Զոհրապն ու Վարդգեսը ոչնչացվել են: [Այս երկու հայ պատգամավորները 1915-ին ձերբակալվելուց և աքսորվելուց հետո սպանվել էին մահվան ճամփորդության ժամանակ]:

6. Ազնվական արաբ ժողովրդի հանդեպ ցուցաբերված վատ վերաբերմունքը այսօրվա աղետների նախապատճառն է:

7. Տեղիք են տվել, որպեսզի զորահավաքի պատրվակով կազմված բանվորական գումարտակների անդամներից 250 հազար հոգի ոչնչանան` սովի և ունեզուրկ լինելու պատճառով:

8. Անտեղի ներքաշվել են Առաջին աշխարհամարտի մեջ, և այդ տարաբախտ պատվին հասնելու համար երկրի մի մասը հանձնվել է բուլղարացիներին:

Ի՞նչ տեղեկություններ ունի կառավարությունը հանցագործների մասին: Ի՞նչ է մտածում նոր կառավարությունը սույն խնդրի էության մասին և ե՞րբ է սկսելու միջոցներ ձեռնարկել: Նոր կառավարությանը հարցում ենք անում հիշյալ կետերի վերաբերյալ:

1918 թ. նոյեմբերի 2

Այդընի պատգամավոր Էմանուելիդի

Չաթալջայի պատգամավոր Թոքինիդիս

Իզմիրի պատգամավոր Վանգել»

Աղբյուր` Օսմանյան խորհրդարանի պատգամավորների պալատի արձանագրությունները, հատոր առաջին, 3-րդ նստաշրջան, նիստի ամսաթիվը` 1918 թ. նոյեմբերի 4, երկուշաբթի, 11-րդ գումարում, 109:

http://www.taraf.com.tr/serdar-kaya/makale-meclis-zabitlarinda-soykirim-izleri.htm

Թարգմանեց Մելինե Անումյանը

Akunq.net