ա. Եվտիքեսի հերետիկոսությունը
Հավատքի վերաբերյալ Ալեքսանդրիայի և Անտիոքի աթոռների միջև կայացած 433 թվականի համաձայնությունը երկար չի տևում։ Խնդիրը նորից արծարծվում է Կ. Պոլսի վանքերից մեկի վանահայր Եվտիքեսի քարոզությամբ, ըստ որի Քրիստոսի մարդկային բնությունը լուծվել է նրա աստվածային բնության մեջ իբրև մի կաթիլ մեղրը՝ օվկիանոսի մեջ, որով և մարդկային բնությունը աստվածացել է, և թե, թեև Քրիստոսի մարմինը մարդկային էր, սակայն ոչ մեր մարմնի նման, այլ երկնքից իջած։ Ըստ Եվտիքեսի Քրիստոս ուներ միայն մի՝ աստվածային բնություն։
Եվտիքեսի դեմ են դուրս գալիս Անտիոքացիները։ Թեոդորիտոս Կիրոսցին, հիմնվելով իր ուսուցչի՝ Թեոդորոս Մափսուեստացու ուսմունքի վրա, հերքում է Եվտիքեսի ուսմունքը, իսկ Անտիոքի Դոմնոս պատրիարքը նամակով դիմում է կայսեր՝ Եվտիքեսի ուսմունքը դատապարտելու համար։ Պայքարի մեջ է մտնում Ալեքսանդրիայի պատրիարք Դիոսկորոսը, որ Անտիոքի Դոմնոս պատրիարքին գրած նամակում տարակուսանք է հայտնում Թեոդորիտոս Կիրոսցու գրվածքների ուղղափառության վերաբերյալ։
448 թվականի նոյեմբերի 8-ին Կ. Պոլսի պատրիարքության տարեկան ժողովը քննում է Եվտիքեսի վարդապետությունը, զրկում նրան կարգից և վանահայրությունից և նզովում։ Եվտիքեսը դիմում է Ալեքսանդրիայի պատրիարքին, Հռոմի Պապին և այլ եպիսկոպոսների։ Հռոմի Լևոն Պապը, ստանալով Կ. Պոլսի ժողովի որոշումները, գրում է իր հայտնի Տումարը /այն գրել է Պրոսպերոս աստվածաբանը/, հիմնվելով Տերտուղիանոսի աստվածաբանության վրա։ Ըստ այդ գրության Քրիստոս մի դեմք է երկու բնությամբ և էությամբ։ Երկու բնությունները չեն խառնվում և չեն շփոթվում միմյանց հետ։ Մերժվում է մի բնության դավանանքը։ Անարգվողը մարդկային բնությունն է, փառաբանվողը՝ աստվածայինը, քաղցողը, վախեցողը, մեռնողը այլ է, հրաշագործողը, մարգարեացողը, հարություն առնողը՝ այլ։ Թեպետև երկու բնությունները ամփոփվել են մի անձնավորության մեջ, սակայն անհրաժեշտաբար ընդունվում էր նաև երկու կամք և երկու ներգործություն։ Այս գրության կարևոր յուրահատկությունն այն է, որ միմյանցից բաժանվում և առանձնացվում են դեմք և բնություն հասկացողությունները։ Այսպիսով ասում են երկու բնություն, առանց պարտավորված լինելու ասելու երկու դեմք, և նմանապես կարողանում են ասել մեկ դեմք, առանց ստիպված լինելու ասել մեկ բնություն։ Լևոն Պապի Տումարի կենտրոնական բանաձևը հետևյալն է. Երկու բնութիւնք եկեալ առ իրեարս ի մի անձնաւորութիւն։
բ. Եփեսոսի 449 թվականի ժողովը
Արևելքում 449 թվականին կայսեր կարգադրությամբ գումարվում է Եփեսոսի Բ ժողովը, Դիոսկորոս Ալեքսանդրացու նախագահությամբ։ 15 օր տևող այդ ժողովը, որ ավարտվում է օգոստոսի 22-ին, հարկադրում է Եվտիքեսին հրաժարվել իր քարոզածներից, և հակառակ Հռոմի ներկայացուցիչների պնդումների անտեսում է Հռոմի Պապի Տումարը, դատապարտում է Կ. Պոլսի ժողովում Եվտիքեսին դատապարտած Կ. Պոլսի Փլավիանոս պատրիարքին իբրև երկու բնություն ուսուցանողի։
Լևոն Բ Պապը այդ ժողովը անվանում է ավազակաց ժողով, միաժամանակ բողոք է ներկայացնում Թեոդոսիոս Բ կայսեր։ Վերջինս կարևորություն չի տալիս Պապի բողոքին, ասելով, որ Արևելքը միայնակ կարող է իր հարցերը լուծել, Պապը թող զբաղվի իրեն վերաբերող հարցերով։
գ. Քաղկեդոնի ժողովը
Շուտով, սակայն, հանկարծամահ է լինում Թեոդոսիոս Բ-ը։ Իշխանությունն անցնում է նրա քույր Պուլքերիայի և վերջինիս ամուսին Մարկիանոսի ձեռքը, որոնք եկեղեցական հարցերում հակադիր էին Թեոդոսիոս Բ-ին։ Մերժելու համար 449 թվականի Եփեսոսի Բ ժողովի որոշումները, նրանք մի նոր ժողով են հրավիրում Քաղկեդոնում 451 թվականին, որի նախագահությունը հանձնում են Լևոն Բ Պապի պատվիրակներին։ Ժողովը, որը սկսվում է հոկտեմբերին, տեղի տալով Հռոմի պահանջներին, իբրև դավանության հիմք ընդունում է Լևոն Պապի Տումարը, դատապարտում Նեստորին և Եվտիքեսին և իբրև հավատքի ամփոփում ընդունում «Մի Քրիստոս յերկուս բնութիւնս» բանաձևը։
Այսպիսով Հռոմի աթոռը և Քաղկեդոնի ժողովը պայքարելով Եվտիքեսի մոլորության դեմ հանգում են մի այլ ծայրահեղության՝ եկեղեցական ավանդությունից հեռացող մի վարդապետության։ Բնական է, որ նման վարդապետությունը լուրջ ընդդիմության հանդիպեր Արևելքում։ Եվ իրապես, Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները լուրջ ընդդիմություն են առաջ բերում Կիպրոսի, Պաղեստինի, Կապադովկիայի, Եգիպտոսի, ինչպես նաև Սիրիայի եկեղեցիներում։ Բազմաթիվ ժողովներում մերժվում է Քաղկեդոնի ժողովի դավանաբանական բանաձևումը։ Հակառակությունը հասնում է այն աստիճանի, որ Բասիլիսկոս կայսրը /475-476/ 476 թվականին մի հրովարտակով դատապարտում է Լևոն Պապի Տումարը և Քաղկեդոնի ժողովը։ Զենոն կայսրը /474-475, 475-491/ Կ. Պոլսի Ակակիոս պատրիարքի թելադրությամբ 482 թվականին հրապարակում է իր նշանավոր Հենոտիկոնը, որով իբրև հավատքի կանոն համարվում են Նիկիայի, Կ. Պոլսի, և Եփեսոսի տիեզերական ժողովների դավանաբանական որոշումները, դատապարտվում է Նեստորը և Եվտիքեսը և ընդունվում Կյուրեղ Ալեքսանդրացու 12 նզովքները Նեստորի դեմ։ Քաղկեդոնի ժողովը և Լևոն Պապի Տումարը բնավ չեն հիշվում։ Այնուամենայնիվ Հենոտիկոնը լռելյայն դատապարտությունն է Քաղկեդոնի և հաղթանակը միաբնակների։ Զենոն կայսեր նույն քաղաքականությունն է վարում նաև Անաստաս կայսրը /491-518/։
Հռոմի եկեղեցին, սակայն, չի ընդունում Հենոտիկոնը, որի հետևանքով որոշ ժամանակ բաժանում է առաջանում Հռոմի և Բյուզանդիայի միջև։
Զենոն կայսրը 484 թվականին փակել էր նաև կայսրության մեջ նեստորականների վերջին կայանը՝ Եդեսիայի դպրոցը։ Հալածված կայսրության սահմաններից, նեստորականները ապաստան են գտնում Պարսկաստանում, վայելելով պարսից արքունիքի հովանավորությունը։ 499 թվականին Սելևկիայի ժողովում Պարսկաստանի եկեղեցին պաշտոնապես ընդունում է նեստորական դավանությունը, եկեղեցու վարդապետներ հռչակելով Դիոդոր Տարսոնացուն, Թեոդորոս Մափսուեստացուն և Նեստորին։
դ. Հայ Եկեղեցու դիրքորոշումը
Հայաստանի Եկեղեցին, զբաղված լինելով պարսկական զրադաշտական կրոնի դեմ օրհասական կռիվ մղելով, չէր կարողացել օր-օրի հետևել Բյուզանդական կայսրության մեջ ծավալված դավանաբանական վիճաբանություններին և դիրք ճշտել։ Երբ Վահան Մամիկոնյանի մարզպանության օրերին Հայաստանն ու Հայոց Եկեղեցին սկսեցին մի փոքր շունչ քաշել, Քրիստոնեական եկեղեցին բաժանված էր երեք մասի՝ երեք դավանանքներով։ Պարսկաստանում իշխում էր նեստորականությունը, Հռոմում և Արևմուտքում ընդհանրապես՝ քաղկեդոնականությունը, իսկ Բյուզանդիայում՝ միաբնակությունը՝ Հենոտիկոնի տրամադրություններով։
Ե դարի վերջից մեզ են հասել երկու դավանաբանական գրություններ, գրված Հովհան Մանդակունի կաթողիկոսի և Մովսես եպիսկոպոսի կողմից, որոնց մեջ հեղինակները, չհիշելով հանդերձ Քաղկեդոնի ժողովը և Լևոնի Տումարը, պայքարում են քաղկեդոնականության դեմ։ Քրիստոսի բնությունների հարցը այդ հեղինակների համար անզննելի խորհուրդ է։ Կարելի է խոստովանել միայն սրբազան ավանդության քարոզը, թե մեր Տեր Հիսուս Քրիստոս մեկ է։ Բացահայտ է, որ այդ երկու գրություններն էլ գրվել են Զենոն կայսեր Հենոտիկոնի թելադրած ուղղությամբ։
506 թ. Դվինի Ա ժողովում արդեն, որին մասնակցում էին Հայոց, Վրաց, Աղվանից և Սյունյաց եպիսկոպոսները, Հենոտիկոնը պաշտոնապես ընդունված էր հայ և հարևան եկեղեցիների կողմից։ Այդ ժողովում քննարկվում է նաև նեստորականության հարցը. մինչ ժողովը զբաղվում էր իր օրակարգի հարցերով, Պարսկաստանից գալիս են պատգամավորներ և տեղեկացնում, որ պարսից Պերոզ արքայից արքայի 27-րդ տարում /485/6/ Պարսկաստանում լայն տարածում են գտել նեստորականները և հալածում են ուղղափառներին։ Պարսկաստանի ուղղափառ քրիստոնյաները դիմում են Հայ Եկեղեցուն þþգտանել աւգնականութիւն վկայութեամբ աստուածային գրոցþþ /ԳԹ 48/։ Ժողովը մի քաջալերական է ուղարկում Պարսկաստանի ուղղափառ քրիստոնյաներին, որի մեջ բացահայտորեն դատապարտում է նեստորական ուսմունքը։
Դվինի Ա Ժողովի նախագահ Բաբգեն կաթողիկոսի /490-515/ 507/8թ. Պարսկաստանի ուղղափառ քրիստոնյաներին ուղղած նամակում կրկին անգամ դատապարտվում է նեստորականությունը, ինչպես նաև Քաղկեդոնի ժողովը, այն պատճառաբանությամբ, թե նեստորականները զորացել են Քաղկեդոնի ժողովով և որ Քաղկեդոնի ժողովում սողոսկել է Նեստորի վարդապետությունը։ Իսկ Է դարի սկզբին, հայ-վրաց եկեղեցական հարաբերությունների ժամանակ փոխանակված գրություններում հստակորեն երիցս շեշտված է, որ Դվինի Ա ժողովում «Հայոց, Վրաց, Աղվանից և Սյունյաց» եպիսկոպոսները մերժել են Քաղկեդոնի ժողովի դավանաբանական որոշումները։ Կարևոր է այն հանգամանքը ևս, որ Դվինի Ա ժողովի այս որոշումը հունարեն լեզվով ուղարկվել է նաև կայսրության եկեղեցիներին. Է դարի սկզբին Եդեսիայում պահվում էր այդ գրության մի պատճենը։
Այսպիսով տեսնում ենք, որ Զ դարի սկզբին արդեն Հայ Եկեղեցին ճշտում է իր դավանաբանական դիրքորոշումը, մերժում է նեստորականությունն ու քաղկեդոնականությունը և իրեն հավատակից հռչակում Բյուզանդիայի եկեղեցուն։
518 թվականին Բյուզանդիայի գահին է բազմում Հուստինոս Ա-ը /518-527/, որը ցանկանալով կարգավորել Հռոմի հետ խզված հարաբերությունները, դատապարտում է Զենոնի Հենոտիկոնը, Քաղկեդոնի ժողովը հռչակում սուրբ և տիեզերական, աքսորում 50-ից ավելի միաբնակ եպիսկոպոսների և ողջ կայսրության մեջ, բացի Եգիպտոսից, քաղկեդոնությունը դարձնում ճանաչված և թույլատրելի դավանություն։ Հայոց Եկեղեցին ճշտել էր արդեն իր դավանությունը, դավանություն, որ հիմնված է Կապադովկիայի հայրերի և Ալեքսանդրյան դպրոցի աստվածաբանության վրա։ Հայոց Եկեղեցին, դուրս գտնվելով կայսրության սահմաններից, ազատ էր դավանելու այն, ինչ որ ճշմարիտ էր համարում և ոչ թե ընդունել այն դավանությունը, որը պարտադրվում էր պետության կողմից։ Բյուզանդիայում ծավալված քաղկեդոնականությունը այլևս չի կարողանում ազդել Հայ Եկեղեցու վրա։ Ընդհակառակն, տեսնում ենք, որ Քրիստափոր Ա Տիրառիջցի կաթողիկոսը /539-545/ հովանավորում է Պարսկաստանի միաբնակներին և Պարսկաստան գնալով եպիսկոպոսներ ձեռնադրում նրանց համար, ապահովելով նաև Պարսից Խոսրով Անուշիրվան թագավորի բարյացկամ վերաբերմունքը միաբնակների նկատմամբ։
IV «Տիեզերական ժողով» կամ Քաղկեդոնի ժողով – 451թ. (հոկտեմբեր 8)
Ինչպես արքեպիսկոպոս Օրմանյանն է գրում. «Լևոն Ա-ն արտաքին և բռնադատական միջոցներով իբրև հավատո կանոն ընդունել տվեց Փլաբիանոսին գրած իր նամակը, որը ծանոթ է Լևոնի տումար անունով» (էջ 28)։ Դատապարտեց Եվտիքեսի միաբնակությունը և անտիոքյան նեստորականությունը… Այստեղ ընդունվեց երկաբնակությունը.
Անտիոքի դպրոցի, որին հետևում էր նաև Կոստանդնուպոլսի աթոռը, վարդապետության համաձայն Քրիստոսի աստվածային և մարդկային բնությունների մեջ մի ինչ-որ բաժանում կամ անջատում է ենթադրվում, իսկ Աղեքսանդրիայի դպրոցը՝ սրան հակառակ Քրիստոսի աստվածային և մարդկային բնությունների մեջ կատարյալ միավորությունն էր պաշտպանում, որպեսզի փրկագործության խորհուրդը որևէ կերպով չստվերվի։
Պատահական չէ, իհարկե, վերջիններիս ստանձնած պահպանողական դիրքը. Եփեսոսում տեղի ունեցած III Տիեզերական ժողովում «հաղթանակ էր տարել» Աղեքսանդրիայի դպրոցի վարդապետությունը և որպես քրիստոնեական հիմնական վարդապետություն ընդունվել էր ս. Կյուրեղ Աղեքսանդրացու «Մի բնութիւն Բանին մարմնացելոյ» բանաձևը։ Ավելին. Աղեքսանդր, Աթանաս (Նիկիայի հանգանակ կամ Հավատամք), Թեոփիլոս Դիոսկորոս հայրերն անուրանալի ներդրումներ էին ունեցել Ընդհանրական Եկեղեցու դավանության բանաձևումներում։ Եվ Աղեքսանդրիայի աթոռը (Եգիպտոս) կարծում էր, որ իր սեփական իրավունքն է քրիստոնեական վարդապետության մասին որոշումներ սահմանելը։ Իսկ ահա Նեստորը Անտիոքի դպրոցի աշակերտն էր, որը Կոստանդնուպոլսի պատրիարք էր ընտրված, և Քրիստոսի երկու բնությունների՝ աստվածության և մարդկության մեջ պարզ և լոկ բարոյական միավորություն էր սովորեցնում, նույն ժողովի վճռով դատապարտվեց։
Նիկիական հանգանակը Հայոց Եկեղեցու կողմից ընդունվել է Աթանասյան խմբագրությամբ։ Սրան զուգահեռ ձեռնադրվողների համար գործածվել է երկրորդը, որը առաջինից այլ տարբերություն չունի, քան միևնույն նախադասություններն ավելի հստակ դարձվածքներով բացատրված լինելը, մանավանդ Քրիստոսի բնությանը վերաբերող կետը։ Այս բացատրական կետը հարկ եղավ կազմել, որպեսզի հերքվի եվտիքեականության զրպարտությունը, որում վաղ շրջանից` անխորհուրդ պարզամտությամբ, թե գիտակցված չարամտությամբ, մեղադրվում է Հայոց Եկեղեցին։
Հակառակ Քրիստոսի բնության եվտիքեական միավորության, Հայոց Եկեղեցու դավանած միությունը կամ միաբնակությունը կատարելապես նույնական է Կյուրեղյան և Եփեսոսյան բանաձի հետ (97-98)։ Հայ Եկեղեցու ընդունած և պաշտպանած Միաբնակությունը Եփեսոսի ժողովի հաստատած միությունն է, և ոչ թե` Եվտիքեսի վարդապետածը, որոնք էապես տարբերվում են։ «Երեք գլուխների» դատապարտությունը հինգերորդ ժողովում պարզ վերադարձ էր Եփեսոսական վճիռներին և հաստատումը Հայ Եկեղեցու վարդապետության: (Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանեան, Հայոց Եկեղեցին, Տպարան կաթողիկոսութեան Հայոց Կիլիկիոյ, Անթիլիաս-Լիբանան, 1952, էջ 98)։
Սրանից հետո էր, որ յոթանասնամյա բյուզանդացի Եվտիքես վանահայրը՝ սաստիկ նախանձախնդրությամբ էր մարտնչում Նեստորի մոլորության դեմ, որը բոլորովին հակառակ արդյունքի հանգեցրեց։ Նա հրապարակեց (447թ.) իր վարդապետությունը, որով բնությունների միավորությունը մինչև միմյանց խառնվելուն, շփոթվելուն և նույնանալուն էր մղում, այնպես որ մարդկային բնությունը գրեթե ջնջվում էր և Քրիստոսի մարմնին էլ երկնային ծագում էր վերագրվում։ Եվ Կոստանդնուպոլսի, Աղեքսանդրիայի և Հռոմի պատրիարքությունների միջև սկսեցին վեճերը այն կապակցությամբ, թե Քրիստոսի համար մեկ բնություն, թե երկու բնություն բացատրությունն է հարկ գործածել։
Երկու կողմերի միջև մղված այս կատաղի հակառակության գլխավոր խնդիրը ոչ թե պարզապես աստվածաբանական վերացական կետն է, Քրիստոսի բնության տեսական խնդիրը, այլ բուն նպատակը կատարելապես գործնական և գերազանցապես թանձրացյալ կետն էր, այսինքն՝ հայրապետական աթոռների փոխադարձ հարաբերությունների և առավելագույն ազդեցության խնդիրը։
Տիեզերական ժողովներին վերագրված հեղինակության գլխավոր հիմքը զանազան եկեղեցիների համամիտ մերձավորության վրա է հաստատված։ Այս համամտությունը գործնականորեն հայտնվեց առաջին երեք ժողովներում, որոնք գումարվեցին 324-431թթ. շրջանում։ Հակառակ կարծիք ունեցողները, եթե անգամ նրանք բազմաթիվ էլ լինեին, ինչն ակներև էր Արիոսականների պարագայում, անհատական տարաձայնություններ լինելուց այն կողմ չանցան և երբեք ամբողջ Եկեղեցու մեջ տիրապետող և Նրա կողմից պաշտոնապես ընդունված դավանություն չեղան։ Պետք է նկատել նաև, որ այդ շրջանում զանազան աթոռների մեջ առաջնության կամ փոխադարձ հարաբերության կամ գերագույն ազդեցության խնդիրներ ի հայտ չեկան: (Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանեան, Հայոց Եկեղեցին, Տպարան կաթողիկոսութեան Հայոց Կիլիկիոյ, Անթիլիաս-Լիբանան, 1952, էջ 93)։
Այս կացությունը հիմնավորապես փոխվեց երրորդ՝ այսինքն Եփեսոսի ժողովից հետո, երբ աթոռներն սկսեցին միմյանց հանդեպ ներհակընդդեմ պահանջներ և միմյանց նկատմամբ հավակնություններ ի հայտ բերել. քանի որ դավանական կերպարանքի ներքո հուզված խնդիրների իսկական պատճառը սրանք էին կազմում։ …Աղեքսանդրիայի պատրիարքության պաշտոնապես պաշտպանված վարդապետությունը մերժվեց Հռոմեական և Բյուզանդական պատրիարքությունների կողմից, և որտեղ որ հոգևոր ուժը չբավականացրեց, Մարկիանոս կայսրի քաղաքական զորությունը եկավ խնդիրը լուծելու։ Մի ամբողջ կես դար շարունակվեցին միմյանց հակասող հայտարարությունները Քաղկեդոնի որոշումների ու հեղինակության մասին, որն ավարտվեց Հույների ու Լատինների չորրորդ «Տիեզերական ժողովով»։
Իհարկե, առանց հիմնավոր պատճառի չէր, որ Հայոց Եկեղեցին իրավունք ունեցավ Եփեսոսի ժողովը (431) իբր վերջին տիեզերական ժողով նկատել, և առաջ չանցնել, քանի որ.
1/ նրանով վերջացավ բոլոր գլխավոր եկեղեցիների համակարծիք համամտության շրջանը։
2/ այդ ժողովի որոշման խնդրո առարկան անհամապատասխան էր Տիեզերական ժողովի մակարդակին։ Ժողովական ու դավանական որոշման առարկան պետք է լինի հավատալիքը և ոչ թե բացատրությունը։ Նախընթաց երեք ժողովներն այդ կանոնի համեմատ գործեցին և վճիռ կայացրեցին Հիսուս Քրիստոսի աստվածության, Սուրբ Հոգու աստվածության և Մարդեղության իսկության մասին, որը և աստվածության և մարդկության միավորությունն է։ Քաղկեդոնի ժողովը շեղվեց այս սկզբունքից և կամեցավ բացատրել մարդեղության խորհրդի կերպն ու պայմանները և աստվածության ու մարդկության միավորության եղանակը մեկնաբանել։ Բայց դավանական դրույթի կամ հավատալիքի բացատրությունը նոր դավանական որոշման առարկա և նոր հավատալիքի նյութ չի կազմում։ Բացատրությունները ուսումնասիրության նյութ կարող են լինել, որոնցով կարող են զբաղվել վարդապետական դպրոցները, բայց ոչ թե վերջին ատյանի վճիռների վերածվել, որոնք իրականացնում է Տիեզերական ժողովը։
Վճռողը տիեզերական ժողովն է, բացատրողը` վարդապետը կամ դպրոցը (մասնավորը, տեղայինը)։
(Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանեան, Հայոց Եկեղեցին, Տպարան կաթողիկոսութեան Հայոց Կիլիկիոյ, Անթիլիաս-Լիբանան, 1952, էջ 94)։
Չորրորդ Տիեզերական ժողովը (Քաղկեդոնի ժողով, 451թ.) հրավիրվեց` քննարկելու Եվտիքիոս վարդապետի հերետիկոսությունը, որը, մերժելով նեստորականությունն, ընկավ հակառակ ծայրահեղության մեջ և սկսեց պնդել Քրիտոսի մեջ Աստվածային և Մարդկային բնույթների լիակատար միաձուլումը։ Ընդ որում Աստվածությունն անխուսափելիորեն կլանում էր Մարդկությունը (այսպես կոչված միաբնակություն)։ Ժողովի 200 եպիսկոպոսները հաստատեցին անտինոմիական ճշմարտությունն առ այն, որ Քրիստոսի մեջ 2 բնույթները միացած են «անխառն ու անփոփոխ կերպով» (հակառակ Եվտիքիոսի) և «անբաժան ու անանջատ կերպով» (հակառակ Նեստորի)։ Ժողովի կանոնները վերջնականապես սահմանեցին այսպես կոչված «Պենտարքիան»` հինգ Պատրիարքությունների փոխհարաբերությունները։
Leave a Reply