5. Տիեզերական Եկեղեցի

1. Նիկիայի Տիեզերական ժողով

2. Կ. Պոլսի Տիեզերական ժողով

3. Եփեսոսի Տիեզերական ժողով

4. Քաղկեդոնի ժողով

5. Այլ ժողովներ

6. Տարբերությունը այլ եկեղեցիներից (հնավանդ և այլափառ)

7. Հարաբերությունները այլ եկեղեցիների հետ

8. Հայոց Եկեղեցու ներողամտութեան հոգին

Ներածական. Տիեզերական ժողովներ (Գանձասար, Օրմանյան 27)

Հնագոյն եւ հնաւանդ եկեղեցիներ միշտ տիեզերական ժողովներու հեղինակութեան դիմեցին, քանի անգամ որ պէտք ունեցան հաւատալիքի վերաբերեալ կէտի մը շուրջը ծագած դժուարութիւնը լուծելու և ճշմարտութիւնը հաստատելու։ Սոյն այս կանոնը խղճամիտ կերպով ընդունուեցաւ և առանց բացառութեան պահուեցավ դարերու ընթացքին մէջ՝ ամէն հնաւանդ եկեղեցիներէ։ (Մաղաքիա Արքեպիսկոպոս Օրմանեան, Հայոց Եկեղեցին, Տպարան Կաթողիկոսութեան Հայոց Կիլիկիոյ, Անթիլիաս-Լիբանան, 1952, էջ 87-91)։

Չնայած քրիստոնեական տարբեր ճյուղավորումների անհամաձայնությանն ու հակասությանը, նրանցից և ոչ մեկը չի դադարում միևնույն Ավետարանն իրեն հիմնակետ ընդունել, և բոլորն էլ հավասարապես միևնույն աղբյուրից են քաղում ու հաստատում իրար հակասող վարդապետությունները։ Դրա պատճառը պետք է որոնել Ավետարանի շարադրանքի կերպի ու ոճի մեջ. Ավետարանը պարզապես սկզբնական կամ սաղմնային վիճակի մեջ է ներկայացնում իր վարդապետությունը, որն ընդունակ է ստանալ այն ձևն ու կերպը, որը նրան տրվում է (էջ 87)։

Այդուհանդերձ, պատշաճ չէ, որ վարդապետության մասին խոսելիս ազատություն տրվի անհատական կամքին կամ հավաքական քմահաճույքին, այսինքն` Ավետարանի նախնական նյութից քաղել և սեփական տեսության կամ մասնավոր իմացողության համեմատ վարդապետական մի նախադասություն կամ միտք հռչակել։ Ինչպես արքեպիսկոպոս Օրմանյանն է ասում. «Այսպիսի ազատությունը ներելի կարծեցին բողոքականության վերջին բարեկարգիչները, սակայն նրանց բռնած ուղղությունն աննկատելիորեն նրանց բացարձակ ռացիոնալիզմի տարավ, այնպես որ ներկայումս դժվար է նրանց վարդապետության մեջ քրիստոնեության հետքերը նշմարել կամ ավելի ստույգ, նրանց վարդապետությունը սկսեց պարզապես իմաստասիրական կրոնի գաղափարի վերածվել» (88)։

Հնավանդ Եկեղեցու սկզբունքի համաձայն, միմիայն Տիեզերական ժողովներն են, որ իշխանություն և իրավունք ունեն Ավետարանի կամ Աստվածաշնչի սկզբնական աղբյուրից քաղել կամ նույն նախնական նյութից կազմել վարդապետության հիմնական դրույթները և դրանք դավանական որոշակի և ստույգ բանաձևերի վերածել։ Սակայն անգամ Տիեզերական ժողովներին ազատություն չի տրված ավանդության մատնանշած ուղղուց շեղվել։ Եվ ներելի չէ, որ իրենց անձնական հասկացողությամբ կամ պատճառաբանությամբ եզրակացություններ կազմեն (88-89)։

Հայոց Եկեղեցին դավանական վճիռներ կայացնելու իրավունք չի վերապահում Տիեզերական ժողովներից բացի ուրիշ որևէ այլ մարմնի կամ աստիճանավորի։ Այդ իրավուքը վերապահել է միայն ա’յն մարմնին, որի մեջ քրիստոենության բոլոր ճյուղերը միասնական են և համամիտ ու համաձայն են հայտնված ճշմարտության մի դրույթի շուրջ (97)։

«Հայ Եկեղեցին իրեն հաստատուն կանոն ըրած է. աստուածային յայտնութեան աւանդին վրայ եղած որեւէ յաւելուած մերժել, ինչպէս նաեւ չընդունիլ որեւէ նորութիւն որ կրնայ դոյզն չափով ալ նախնական դաւանութիւնն այլայլել», գրում է Օրմանյան արքեպիսկոպոսը (էջ 32)։

Այնուհետև արքեպիսկոպոսը շարունակում է` գրելով. «Հայոց եկեղեցին կը պնդէ ու կը պաշտպանէ, որ ճշմարիտ ընդհանրականութիւնը կը ճշմարտուի բոլոր այն եկեղեցիներու համախմբութեան մէջ, որոնք կը համաձայնին Միութիւն ի կարեւորս մեծ կանոնին շուրջը, և հաւասարապէս կընդունին և կը դաւանին այն ճշմարտութիւնները, որոնք քրիստոնէութեան հիմնակէտերը կը կազմեն» (101)։

«Այս սկզբունքին զօրութեամբ և Հայոց Եկեղեցւոյ դրութեամբ, այն ամէն եկեղեցիները, որ Երրորդութեան և Մարդեղութեան և Փրկագործութեան էական դաւանութիւնները կընդունին, ընդհանրական եկեղեւոյ մէջ են, կամ որ նոյն է, Տիեզերական եկեղեցւոյ մաս կը կազմէն, և հետեւաբար իրենց հաւատացեալները յաւիտենական փրկութեան առաջնորդելու առաւելութիւններէն զրկուած չեն»։

Միեւնոյն տեսութեամբ այդ եկեղեցիները պէտք է իրարու մէջ անխափան պահպանեն և գործադրեն «հաղորդութիւն ի հոգեւորականս» դրութեան պահանջած յարաբերութիւնները, որով հռչակած կըլլան հաւատոյ և սիրոյ միութիւնը…» (101)։

Սրանից դուրս մնացող վարդապետական դրույթները կարող են ընդունվել կամ մերժվել թե’ մասնավոր ժողովների որոշմամբ և թե’ վարդապետների հեղինակությամբ՝ առանց վնաս պատճառելու հիշյալ միասնականությանը։ Քանի որ էական դավանական դրույթներից դուրս գտնվող վարդապետական կետերը երկրորդական նկարագիր ունեն և առանձին դպրոցների ազատ ուսումնասիրության առարկա կարող են լինել։ Բավական է միայն, որ նման ուսումնասիրությունների եզրակացությունները չհակասեն առաջին երեք Տիեզերական ժողովների վճիռներին (101)։

Ուստի և, միևնույն դավանական դրույթներն ունեցող, բայց տարբեր վարդապետական կետերով առաջնորդվող եկեղեցիներն Ընդհանրական Եկեղեցու շրջանակներից դուրս չի մնում, ինչպես որ իրավունք էլ չունեն իրենց տարբերակիչ վարդապետական դրույթը պարտադրել ուրիշներին (ինչպես Կաթոլիկ եկեղեցին, ըստ որի` «Հռոմեական եկեղեցուց դուրս հավիտենական փրկություն չկա»)։

Տիեզերական ժողովներ

Տիեզերական են կոչվում այն ժողովները, որոնք հրավիրվում են  ամբողջ Եկեղեցու անունից` լուծելու ճշմարիտ դավանաբանությանն առնչվող հարցերը և որոնք ճանաչված են ամբողջ Եկեղեցու կողմից որպես նրա վարդապետական ժառանգության և կանոնական իրավունքի աղբյուրներ։ Ադպիսի Տիեզերական ժողովները 7- ն են։

Հին Ուղղափառ կամ Արևելյան Ուղղափառ Եկեղեցիներն ընդունում են միայն առաջին 3 Տիեզերական Ժողովները` չընդունելով չորրորդ` Քաղկեդոնյան ժողովը (կոչվելով նաև ոչ քաղկեդոնականներ)։

Հունադավան Ուղղափառ Եկեղեցին ընդունում է Տիեզերական 7 Ժողովներ և իրեն հռչակում է Տիեզերական 7 Ժողովների Եկեղեցի։

Արևմտյան Հռոմեակաթոլիկ Եկեղեցին շարունակում է իր վարդապետական զարգացումը, և արդեն 21 Տիեզերական Ժողովներ է գումարել (ընդ որում` վերջին 14-ը շարունակվում են կոչվել Տիեզերական)։

Բողոքական հարանվանությունները ընդհանրապես չեն ճանաչում Տիեզերական Ժողովները, սակայն նրանց համար դավանական տեսանկյունից ընդունելի են առաջին երեք Տիեզերական ժողովների դավանական բանաձևերը` Ս. Երրորդության և Քրիստոսի բնության մասին։

Աղբյուրը.

“Российский Православный Информационн-Издательский Центр” (http։//www.vehi.net/istoriya/general/map_sm.jpg)

http://www.zvartnotz.am/am/24