10. Հետագայում գումարված այլ մասնավոր ժողովներ

Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիները III Տիեզերական ժողովից հետո չընդունեցին Տիեզերական հեղինակություն ունեցող այլ եկեղեցիներ, սակայն հետագայում Հռոմի կողմից գումարված ժողովները շարունակեցին կրել այդ անվանումը։ Ուստի, հետագա ժողովները չհամարելով Տիեզերական, այն կներկայացնենք մասնավոր անվանմամբ կամ տիեզերական բառը կնշենք չակերտների մեջ` որպես ոչ թե բնութագիր, այլ` լոկ գործածվող անվանում։

Մինչև IV «Տիեզերկան ժողովը» կամ Քաղկեդոնի ժողովը (451թ.) տեղի ունեցան ևս երեք՝ էական նշանակություն չունեցող ժողովներ, սակայն նշված ժողովում Քրիստոսի Հնավանդ Տիեզերական-Ընդհանրական Եկեղեցին բաժանվեց։ Այդ բաժանումից հետո գումարված եկեղեցական ժողովներն այլևս չեն կարող համարվել Տիեզերկան, չնայած շարունակվեցին այդպես կոչել։

448թ. Կոստանդնուպոլսի Փլաբիանոս պատրիարքը մասնավոր ժողով գումարեց` դատապարտելով Եվտիքեսին ու նրա վարդապետությունը։

449թ. Եփեսոսում աղեքսանդրյան դպրոցի կողմնակիցները մի նոր ժողով գումարեցին և կրկին դատապարտեցին նեստորականներին ու Փլաբիանոսին։ Հետագայում այն կոչվեց «ավազակային», քանզի Աղեքսանդրիայի Դիոսկորոս պատրիարքը ներկաներին պարզապես պարտադրեց ընդունել միաբնակությունը։

449թ. Հռոմի Լևոն Ա հայրապետը մի մասնավոր ժողով գումարեց Հռոմում` պաշտպանելու համար Փլաբիանոսին ընդդեմ Աղեքսանդրիայի աթոռի։ Այստեղ դատապարտվեցին Եվտիքեսն ու Դիոսկորոսը։ Լևոն Ա-ն՝ իր ձեռնարկին ավելի ծանրակշռություն հաղորդելու նպատակով համոզեց Մարկիանոս կայսրին մի նոր ընդհանուր ժողով գումարել, որը տեղի ունեցավ Քաղկեդոնում։

476թ. Անտիոքում մասնավոր ժողով գումարվեց, որը Քաղկեդոնի ժողովի որոշումները կասկածելի հռչակեց, իսկ Բասիլիկոս կայսրն իր հրովարտակով արգելեց դրա կանոնները պաշտպանել։

482թ. Զենոն կայսրն իր Հենոտիկոն հրովարտակով մերժեց Քաղկեդոնի ժողովի հեղինակությունը, և որպես վերջնական և հիմնական համարեց Եփեսոսի (431թ.) ժողովի կանոնները։

491թ. Անաստաս կայսրը մեկ այլ հրովարտակով հանեց ու դրանով ջնջեց Քաղկեդոնի ժողովի կարևորությունը՝ նրան բնավ զորություն և նշանակություն չվերագրելով։
Ընդունվեց քրիստոնեության մեջ Կոստանդնուպոլսի պատրիարքի առաջնային դերը։

V «Տիեզերական ժողով» կամ Կոստանդնուպոլսի II ժողով – 553թ.։ Այն հրավիրվեց Հուստինիանոս I-ի էդիկտին հավանություն տալու համար, որը դատապարտում է Քրիստոսին աստվածամարդ, իսկ Մարիամին աստվածածին չհամարող և Քաղկեդոնի ժողովը ընդունող, նեստարոականությանն աջակցող և Եփեսոսի ժողովին ընդդիմացող «Երեք գլուխներին», այսինքն՝ երեք աստվածաբաններին՝ Թեոդորոս Մոպսուեստացուն, Թեոդորետոս Կյուրացուն և Իբաս Եդեսացուն։ Միաժամանակ որպես հերետիկոսություն դատապարտվեց Օրիգենի ուսմունքը։
«Երեք գլուխների» դատապարտությունը հինգերորդ ժողովում պարզ վերադարձ էր Եփեսոսական վճիռներին և հաստատումը Հայ Եկեղեցու վարդապետության։ Այս ժողովում հանդիսավորապես ընթերցվեց Հայոց ս. Սահակ կաթողիկոսի նամակն առ Կոստանդնուպոլսի Պրոկղ պատրիարքը, որում  երևան են հանվում Թեոդորոս Մոպսուեստացու, Դիոդորոս Տարսոնացու մոլորությունները, որոնց դատապարտության նպատակով դեռևս 435թ. գումարվել էր Աշտիշատի Գ ժողովը։

VI «Տիեզերկան ժողով» կամ Կոստանդնուպոլսի III ժողով – 680-681թթ. — դատապարտեց միաբնակությունը որպես հերետիկոսություն, վերականգնեց խաղաղությունը պապի հետ, որը խախտվել էր VIIդ. կեսերից, երբ բյուզանդական կայսրի հրամանով Մարտինոս պապն աքսորվեց։ Արծարծվեց միակամյանների խնդիրը, որը հետադարձ էր դեպի քաղկեդոնականությունը։
692թ. Կոստանդնուպոլսում հրավիրվեց մի ժողով, որը ստացավ «հինգուվեցերորդ» անունը, քանի որ նրա որոշումները լրացնում էին V և VI ժողովների որոշումները։

VII «Տիեզերական ժողով» կամ Նիկիայի II ժողով – 787թ.։ Ժողովը դատապարտեց պատկերամարտությունը և հաստատեց սրբապատկերների և խաչի երկրպագության սահմանումները։ Սույն ժողովի որոշումներն իրենց ոգով ընդունելի էին նաև Հայոց Եկեղեցուն։

Կոստանդնուպոլսի IV ժողով – 869-870թթ.։ Ժողովն ի հայտ բերեց Արևմտյան և Արևելյան քրիստոնեական եկեղեցիների միջև եղած սուր հակասությունները։ Կոստանդնուպոլսի Փոթ պատրիարքի եկեղեցական քաղաքականության դեմ ուղղված ժողովի որոշումները մերժվեցին Կոստանդնուպոլսի V ժողովի կողմից (879-880թթ.)։

Ուղղափառությունն (հունադավանները) ու Կաթոլիկությունը (լատինադավանները), որոնք որպես առանձին ճյուղավորումներ ձևավորվեցին XIդ., տարբեր գնահատականներ են տալիս Կոստանդնուպոլսի IV ժողովին. կաթոլիկներն այն համարում են որպես VIII «Տիեզերական ժողով», իսկ Ուղղափառները ընդունում են միայն առաջին յոթը ժողովների Տիեզերական հեղինակությունը։ Տեղի ունեցավ Տիեզերական Եկեղեցու մի նոր պառակտում։

XIIդ. տեղի ունեցան երեք ժողովներ (Լաթերանի I, II, III ժողովներ՝ 1123, 1139, 1179), որոնք քննարկել են ներեկեղեցական խնդիրներին, եկեղեցու և աշխարհիկ իշխանությունների հարաբերություններին, հերետիկոսություններին վերաբերող հարցեր։

XIIIդ. տեղի ունեցավ երեք ժողովներ. Լաթերանի IV՝ 1215թ., Լիոնի I՝ 1245թ., Լիոնի II՝ 1274։ Լաթերանի IV ժողովը հաստատեց պապի 70 առաջարկությունները, այդ թվում նաև կատարների, վալդենսների, ամալրիկանների հերետիկոսություններին հետապնդելու մասին որոշումները։

«XV Տիեզերական ժողովը» կամ Վիենայի ժողովը – 1311-1312թթ. – հայտնի է վալդենսներին, սպիրիտուալներին, բեգարդներին և այլ հերետիկոսություններին հետապնդելու մասին դաժան որոշումներով։

«XVI Տիեզերական ժողովը» կամ Կոնստանցիայի ժողովը – 1414թ. – ընդունել է եկեղեցու բարեփոխման մասին որոշում, համաձայն որի «Տիեզերական ժողովները» վերածվեցին մշտական ինստիտուտի, որոնք վերահսկում են պապի գործողությունները։ Սահմանվեցին այն հրավիրելու կարգն ու ժամկետները։ Դատապարտվեցին Յա. Գուսը և Հերոնիմ Պրագացին։

«XVII Տիեզերական ժողովն» ընթացել է տեղափոխություններով՝ 1431-1449թթ.։ Ընդունված է այն անվանել Բազել-Ֆլորենցյան։ Ժողովը նպաստեց Չեխիայում գուսականների ջախջախմանը։ Այդ ժամանակ կնքվեց կաթոլիկ և ուղղափառ եկեղեցիների ֆլորենցյան ունիան, որը հետագայում մերժվեց Ուղղափառ (Պրավոսլավ) եկեղեցու կողմից։

«XVIII Տիեզերական ժողովը» կամ Լաթերանի V ժողով – 1512-1517թթ.։

«XIX Տիեզերական ժողովը» կամ Տրիդենտի ժողովը – 1545-1563թթ. — ընթանում էր Ռեֆորմացիայի նշանակալի հաջողությունների պայմաններում և ուղղված էր կաթոլիկության դիրքերի ամրապնդմանը։ Ժողովը հաստատեց նախնական մեղքի, քավարանի, «Տիեզերական ժողովների» նկատմամբ պապի հեղինակության գերակայության մասին դավանական դրույթները։ Ժողովի որոշումներում թվարկվել և բանադրանքի են ենթարկվել բողոքականության գլխավոր դրույթները, կազմվել է «Հավատքի տրիդենտյան դավանությունը»՝ եկեղեցական երդման տեքստը։

«XX Տիեզերական ժողովը» կամ Վատիկանի I ժողովը – 1869-1870թթ. – հռչակեց պապի անմեղության վարդապետությունը։

«XXI Տիեզերական ժողովը» կամ Վատիկանի II ժողովը – 1962-1965թթ. — ընդունեց պատարագի բարեփոխման, էքյումենիզմի, միսիոներության, եպիսկոպոսության դերի բարձրացման, հռոմեական կուրիայի բարեփոխման և ժամանակակից աշխարհում եկեղեցու խնդիրների մասին որոշումները։
(Մաղաքիա արքեպիսկոպոս Օրմանեան, Հայոց Եկեղեցին, Տպարան կաթողիկոսութեան Հայոց Կիլիկիոյ, Անթիլիաս-Լիբանան, 1952, էջ 91։

Հինգերորդ Տիեզերական (Կոստանդնուպոլսի երկրորդ) Ժողովը (553թ.) հրավիրվեց սբ. կայսր Հուստինիանոսի կողմից` հանդարտելու Քաղկեդոնի ժողովից հետո առաջացած միաբնակային խռովությունները և հուզմունքները։ Միաբնակները մեղադրեցին Քաղկեդոնի ժողովին թաքնված նեստորականության մեջ և դա հաստատելու համար վկայակոչեցին սիրիացի 3 եպիսկոպոսներին (Թեոդոր Մոպսոուետացի, Թեոդորիտ Կիրացի և Իվու Եդեսացի), որոնց աշխատություններում հնչում էին նեստորական կարծիքներ։ Միաբնակների միացումն Ուղղափառությանը դյուրացնելու համար ժողովը դատապարտեց 3 ուսուցիչների (3 առաջնորդների, ինչպես նաև Օրիգենի մոլորությունները)։

Վեցերորդ Տիեզերական (Կոստանդնուպոլսի երրորդ) Ժողովը (680-681թթ., 692թ.) հրավիրվեց` դատապարտելու մոնոֆելիտների հերետիկոսությունը, որոնք թեև ճանաչում էին Հիսուս Քրիստոսի մեջ երկու բնույթները, սակայն դրանք միավորում էին մեկ Աստվածային կամքով։ 170 եպիսկոպոսների ժողովը հաստատեց ճշմարտությունն առ այն, որ Հիսուս Քրիստոս որպես ճշմարիտ Աստված և ճշմարիտ Մարդ ունի 2 կամք, սակայն նրա մարդկային կամքը ոչ թե հակառակ է, այլ հնազանդ է Աստվածային կամքին։ Այսպիսով, քրիստոսաբանական վարդապետությունների բացումն ավարտվեց։

Այդ ժողովի ուղղակի շարունակությունը դարձավ այսպես կոչված Տրուլի ժողովը` հրավիրված 11 տարի անց ցարական ապարանքի Տրուլյան պալատում` հաստատելու կանոնական օրենսգիրքը։ Այն կոչվում է նաև «հինգերորդ-վեցերորդ»` նկատի առնելով այն, որ ժողովը կանոնական առումով լրամշակեց հինգերորդ և վեցերորդ Տիեզերական Ժողովների գործերը։

Յոթերորդ Տիեզերական ժողովը (Նիկիայի երկրորդ) Ժողովը (787թ.) հրավիրվեց Իրինա թագուհու կողմից` դատապարտելու պատկերամարտական կոչված կայսերական վերջին հերետիկոսությունը, որը մերժում էր պատկերապաշտամունքը  որպես կռապաշտություն։ Ժողովը բացահայտեց սրբապատկերի վարդապետական էությունը և հաստատեց սրբապատկերների պաշտամունքի և երկրպագության պարտադիր լինելը։

Աղբյուրը. – “Российский Православный Информационно-Издательский Центр” (http։//www.vehi.net/istoriya/general/map_sm.jpg)

http://www.zvartnotz.am/am/24/2405