13. Հայոց Եկեղեցու կառավարման մարմինները

Ներածություն

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին (կամ` Հայոց Եկեղեցին) ամբողջությունն է Հայ ազգի քրիստոնյա հավատացյալների, որոնք հավատարիմ են նրա Սրբազան Ավանդությանը, ընդունում են նրա դավանական ուսմունքը, խորհրդական ծեսերն ու կենցաղական կանոնները և ենթարկվում են նրա նվիրապետական իշխանությանը։

Հայաստանյայց Եկեղեցու դավանությունն ու վարդապետությունը հիմնված են Սուրբ Գրքի, Սրբազան Ավանդության, Տիեզերական Ա, Բ, Գ ժողովների, Հայաստանյայց Եկեղեցու ժողովների և Հայրերի հաստատած կանոնների և ուսուցումների վրա։ Նրա Սրբազան Ավանդության մաս է կազմում իր Կանոնագիրքը, որի տրամադրություններից նրանք, որ եկեղեցական իշխանության կողմից ի զորու են դատվում, իրավական ուժ ունեն Եկեղեցու պաշտոնյաների և հավատացյալների համար։

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցին Արևելյան Ուղղափառ և ինքնիշխան պատմական Եկեղեցիներից մեկն է, հիմնված Քրիստոսի առաքյալներից Ս. Թադեոսի և Ս. Բարդուղիմեոսի քարոզությամբ և նահատակությամբ։ Նա պաշտոնապես Հայաստանում հաստատվել և կազմակերպվել է Ս. Գրիգոր Լուսավորչի առաքելությամբ և վաստակով և նրա առաքելաշավիղ Մայր Աթոռը հիմնադրվել է քաղաքամայր Վաղարշապատում ի Ս. Էջմիածին 301 թվականին։

Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու մեջ «Մի, Սուրբ, Ընդհանրական և Առաքելական» Եկեղեցին արտահայտվում է ճշմարտապես։ Նա անբաժան մասն է Քրիստոնեական Եկեղեցու ամբողջական մարմնի, որի գլուխն է Քրիստոս։

Հայաստանյայց Եկեղեցու վարչական կառույցը ունի հետևյալ կարգը.

Ընդհանրական Կաթողիկոսություն Ամենայն Հայոց

Կաթողիկոսություն Մեծի Տանն Կիլիկիո

Պատրիարքություն Հայոց Երուսաղեմի

Պատրիարքություն Հայոց Կ. Պոլսի

Առաջնորդություններ թեմերի

Վանական միաբանություններ

Եկեղեցական համայնքներ (ծխեր)

Հայաստանյայց Եկեղեցին կառավարվում է Սուրբ Գրոց և Սրբազան Ավանդության, Քրիստոսի Ընդհանրական Եկեղեցու ժողովների, Հայ Եկեղեցու ազգային-եկեղեցական ժողովների և Հայևապետների հաստատած կանոններով։

Հայաստանի Հանրապետության և ներքին սփյուռքի մեջ գործող Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու կառույցի մասերն են.

ա. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսությունը Մայր Աթոռ Ս. Էջմիածնի մայրավանքով, որի անմիջական իշխանությանը ենթակա են այսօրվա դրությամբ Վաղարշապատի երեք վանքերը` Ս. Հռիփսիմե, Ս. Գայանե և Ս. Շողակաթ, ինչպես նաև Ս. Գեղարդի. Խ. Խոր Վիրապի, Օշականի Ս. Մեսրոպ Մաշտոցի վանքերը և Վաղարշապատի Ս. Աստվածածին եկեղեցին։

բ.Արարատյան Հայրապետական թեմ

գ. Շիրակի թեմ

դ. Սյունյաց թեմ

ե. Գուգարաց թեմ

զ. Արագածոտնի

է. Գեղարքունյաց թեմ

ը. Արմավիրի թեմ

թ. Կոտայքի թեմ

ժ. Արցախի թեմ

ժա. Վիրահայոց թեմ

ժբ. Ադրբեջանի Հայոց թեմ

ժգ. Նոր Նախիջևանի և Ռուսաստանի Հայոց թեմ

ժդ. Հարավային Ռուսաստանի Հայոց թեմ

ժե. Ուկրաինայի Հայոց թեմ։

Հայաստանի Հանրապետության և ներքին սփյուռքի մեջ գործող Հայաստանյայց Առաքելական Եկեղեցու վարչական կառույցն է.

ա. Ամենայմ Հայոց Կաթողիկոս

բ. Եպիսկոպոսաց ժողով

գ. Գերագույն Հոգևոր Խորհուրդ

դ. Թեմ

ե. Վանք

զ. Եկեղեցական համայնք (ծուխ)

 Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս

Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու ամբողջության գլուխը, եպիսկոպոսապետը և բարձրագույն իշխանավորն է Ծայրագույն Պատրիարքը և Կաթողիկոսը Ամենայն Հայոց։

Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսությունը հաստատված է Ս. Էջմիածնում, որը Մայր Աթոռն է Հայոց Ընդհանրական Հայրապետության և կենտրոնը Հայաստանյայց Առաքելական Ս. Եկեղեցու։

Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն ընտրվում է ցմահ` Հայ Առաքելական Եկեղեցու Ազգային-եկեղեցական ժողովի կողմից Ս. Էջմիածնի Մայր Տաճարում։

Նա է վանահայրը Ս. Էջմիածնի մայրավանքի և առաջնորդն է Արարատյան Հայրապետական թեմի։

Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն է հրավիրում և նախագահում Եպիսկոպոսաց ժողովը, Գերագույն Հոգևոր Խորհուրդն ու այլ ժողովները։

Նրա հրամանով են ստեղծվում նոր թեմեր կամ մասերի բաժանվում ու լուծարվում եղածները։

Եպիսկոպոսաց ժողով

Հայաստանի Հանրապետության և ներքին սփյուռքի տարածքի վրա պաշտոնավարող եխիսկոպոսները կազմում են Եպիսկոպոսաց ժողովը` Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի նախագահության ներքո։ Այն կարող է անհրաժեշտության դեպքում` հատուկ հարցերի ուսումնասիրության նպատակով, հանձնախմբեր ստեղծել, որոնց անդամներ կարող են լինել նաև վարդապետները, քահանաները և աշխարհականները։ Եպիսկոպոսաց ժողովը նիստի է հրավիրվում երեք ամիսը մեկ անգամ։ Այն քննարկում է ներքին թեմերից ներկայացված կրոնական, եկեղեցական, կարգապահական, վարչակազմակերպչական, կրթական, քարոզչական, մշակութային, տնտեսական հարցեր։ Որոշումները ներկայացվում են Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին` հաստատելու և գործադրելու նպատակով։

Եպիսկոպոսական տեղական ժողովը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին առընթեր կանոնական մարմին է, որը զբաղվում է ներքին թեմերից եկած հարցերով։

Գերագույն Հոգևոր Խորհուրդ

Գերագույն Հոգևոր Խորհուրդը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի խորհրդատու մարմինն է։ Նրա քննարկմանը ենթակա հարցերն են վարչակազմակերպչական, մշակութային, ինչպես նաև արտասահմանի եկեղեցական և ազգային, տնտեսական, շինարարական և բարեսիրական հարցերը։ Նախագահը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսն է, ով և հանդիսանում է վերջնական որոշում կայացնողն ու գործադրողը։

Գերագույն Հոգևոր Խորհուրդը բաղկացած է 11 անդամներից` 2 եպիսկոպոս արտասահմանի թեմերից, 5 եպիսկոպոս ներքին թեմերից (որոնցից 3-ը նշանակվում են Վեհափառ Հայրապետի և 2-ը` Եպիսկոպոսկան ժողովի կողմից), 4 աշխարհական` ներքին թեմերից։ Այն հրավիրում է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսը` 4 տարին մեկ անգամ։

Ս. Էջմիաշնի մայրավանքը Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսության կենտրոնն է։ Որպես վանք, այն ունի իր վանքաբնակ Միաբանությունը։ Վանքաբնակ Միաբանության մաս են կազմում վանքաբնակ եպիսկոպոսները, վարդապետները և սարկավագները, որոնցից յուրաքանչյուրը կատարում է իր կրոնական պարտականություններ։

Կաթողիկոսարանն ունի հետևյալ կազմակերպչական կառույցը.

ա. Միաբանություն,

բ. Մայր Տաճարի լուսարարապետություն,

գ. Դիվանատուն,

դ. Հոգևոր Ճեմարան,

ե. Քրիստոնեական քարոզչական կենտրոն

զ. «Էջմիածին» ամսագրի խմբագրություն,

է. Թանգարանների տեսչություն,

ը. Հրատարակչական տեսչություն,

ժ. Տպարանի տեսչություն,

ժա. Ֆինանսահաշվապահական տեսչություն,

ժբ. Շինարարական գրասենյակ,

ժգ. Փոխադրամիջոցների բաժին,

ժդ. Կալվածոց տեսչություն,

ժե. Մատակարարություն։

Թեմական առաջնորդություններ

Աշխարհագրական որոշ շրջանի մեջ գործող եկեղեցական համայնքները կազմում են վարչական մեկ միավոր, որ կոչվում է թեմ։

Թեմի գլուխն է Թեմակալ առաջնորդը, որը նշանակվում է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսի կողմից և վարում է թեմի վարչությունը, պատասխանատու է իր թեմի մեջ գտնվող վանքերի գործունեության համար` բացառությամբ Մայր Աթոռի ենթակայության տակ գտնվող վանքերի։ Նա հաշվետու է Ամենայն Հայոց Կաթողիկոսին և Եպիսկոպոսաց ժողովին։

Յուրաքանչյուր թեմ ունի Թեմական ներկայացուցչական ժողով և Թեմական խորհուրդ։
Թեմի մեջ մտնում են յուրաքանչյուր եկեղեցու շուրջ ձևավորված համայնքները։

Յուրաքանչյուր համայնքի գլուխը հոգևոր հովիվն է։ Համայնքն ունի իր համայնքային անդամական ժողով և Ծխական խորհուրդը։

Աղբյուրը.- «Կանոնադրություն Հայաստանի Հանրապետության, ներքին սփյուռքի տարածքի վրա գործող Հայաստանյայց Առաքելական Սուրբ Եկեղեցու», գրանցված ՀՀ կրոնի գործերի պետական խորհրդում 24.11.00թ.:

 http://www.zvartnotz.am/am/23/2305