8. Եփեսոսի Գ Տիեզերական Ժողովը և Հայոց Եկեղեցին

Նիկիայի Ա /325թ./ և Կ.Պոլսի Բ /381թ./ Տիեզերական ժողովներում ճշտվում են Քրիստոսի Աստվածության և Ս. Երրորդության դոգմաները։ Հաջորդ դավանաբանական խնդիրը, որ լրջորեն և երկար տարիներ զբաղեցրել է Քրիստոսի Եկեղեցուն, վերաբերվում է Քրիստոսի Աստվածային Լոգոսի և մարդկայինի միությանը։ Դեռ Նոր Կտակարանում հստակորեն ասված է, որ Աստվածային բնությունը Ս.Կույսից ծնվելով ստանձնել է մարդկային կատարյալ էություն։ Եկեղեցում իշխում էր այն հաստատ համոզումը, թե Քրիստոս բաղկացած է կատարյալ աստվածությունից և կատարյալ մարդկայնությունից։ Հստակ չէր սակայն, թե այդ աստվածությունն ու մարդկայնությունը ի՞նչ հարաբերության մեջ են եղել միմյանց հետ, Հիսուս Քրիստոսի մեջ դրանք միացել և դարձել են մե՞կ, թե՞ մնացել են միմյանցից անջատ, առանց մեկը մյուսի վրա ազդելու։ Եկեղեցու հայրերը Քրիստոսի աստվածությունը և մարդկությունը կոչել են բնություններ։ Այդ ժամանակ բնություն և դեմք հասկացությունները միմյանցից անբաժան էին։ Եթե Քրիստոսի մեջ ընդունվեին երկու կատարյալ բնություններ, ապա ստիպված պետք է խոստովանվեր նաև երկու դեմքեր։ Այս հետևությանը չհանգելու համար Ապոլինարիոս Լաոդիկեցին առաջարկում է հետևյալ լուծումը. հիմնվելով Նոր-Պլատոնական այն տեսության վրա, թե մարդը բաղկացած է 3 տարրից՝ մարմին, անբան հոգի /շունչ/ և բանական հոգի /միտք/, նա քարոզում էր, թե Քրիստոսի մեջ Աստվածային Լոգոսը միացավ մարմնի և անբան հոգու հետ, իսկ բանական հոգին դուրս մնաց։ Ուրիշ խոսքով, բանական հոգու փոխարեն Քրիստոսի մեջ տեղ բռնեց Աստվածային Լոգոսը։ Ապոլինարիոսը բնություն էր կոչում միայն Աստվածայինը, քանի որ մարդկայինը ամբողջական և կատարյալ չէր, այսպիսով նա ստիպված չէր ընդունել երկու դեմք Քրիստոսի մեջ։ Սակայն, ըստ այս տեսության, վտանգվում է փրկագործության վարդապետությունը, քանի որ Քրիստոսից դուրս էր մնում մարդկային բանական հոգին, որն ամենից շատ կարիք ուներ փրկության։ Այդ պատճառով էլ այս տեսությունը դատապարտվեց Կ.Պոլսի Բ Տիեզերական Ժողովում։

Երկու աստվածաբանական դպրոցներ՝ Ալեքսանդրյանը և Անտիոքյանը, առաջարկեցին տարբեր լուծումներ։ Ալեքսանդրիայի պատրիարք Ս. Կյուրեղ Ալեքսանդրացին դավանում էր, թե Աստվածային Լոգոսը մարմնանալով ստանձնեց մարդկային կատարյալ բնություն, սակայն մարմնանալուց առաջ այդ բնությունը կորցրել էր իր յուրահատուկ դեմքը։ Աստվածային բնությունը միացավ անդեմ մարդկային բնության հետ։ Կյուրեղը, անտեսելով Քրիստոսի մարդկային դեմքը, մերժելով Քրիստոսի անհատ մարդ լինելը, Քրիստոսի մարդկայնությունը կոչեց ոչ թե բնություն, այլ մարմին, թեև այդ տերմինի տակ նա ընդունում էր մարդու երկու բաղկացուցիչ մասերն էլ՝ թե մարմինը և թե հոգին։ Երկու բնություն կարելի է ընդունել միայն միությունից առաջ, մարդեղությունից հետո, սակայն, կա միայն մի բնություն՝ աստվածամարդկայինը, թեպետև նա ընդունում էր նաև, որ Քրիստոսի մեջ երկու բնություններն էլ միությունից հետո մնացին անխառն և անշփոթ։ Խաչի վրա չարչարվեց ոչ թե Աստվածային Լոգոսը, այլ նրա մարմինը. չարչարվեց անչարչար Լոգոսը մարմնով։

Իսկ Անտիոքյան դպրոցի ներկայացուցիչները՝ Դիոդոր Տարսոնացին և Թեոդորոս Մափսուեստացին, Քրիստոսի մեջ ընդունեցին երկու անջատ բնություններ, որոնք տարբեր բաներ էին, միմյանց հակադիր։ Մեկը ենթակա էր չարչարվելու, մյուսը՝ ոչ։ Այսպիսով նրանք Ս. Կույսին անվանեցին ոչ թե Աստվածածին, այլ Մարդածին։ Ըստ նրանց Աստվածային Լոգոսը ոչ թե ծնվեց, այլ պարզապես անցավ Ս. Կույսի միջով։

Երկու դպրոցների բախումը տեղի ունեցավ 430 թվականին, երբ Թեոդորոս Մափսուեստացու աշակերտ Նեստորը՝ իբրև Կ. Պոլսի պատրիարք, սկսեց իր քարոզներում Ս. Կույսին անվանել Քրիստոսածին, ի տարբերություն Աստվածածին և Մարդածին անվանումների։ Նեստորի դեմ պայքարի ելավ Ս. Կյուրեղ  Ալեքսանդրացին։ Պայքարին խառնվում են նաև Հռոմի և Անտիոքի պատրիարքությունները։ Թեոդորոս Բ կայսրը խնդրի լուծման համար Տիեզերական ժողով է հրավիրում Եփեսոսում 431 թվականին՝ Հոգեգալստյան տոնի օրը։

Ժողովը բացվում է հունիսի 22-ին Ս. Կույս Մարիամի տաճարում, չսպասելով ուշացող՝ Անտիոքի պատրիարքության եպիսկոպոսներին։ Ս. Կյուրեղ Ալեքսանդրացու նախագահությամբ ժողովը դատապարտում է Նեստորին և Անտիոքյան դպրոցի վարդապետոթյունը։ Ժողովի որոշման տակ ստորագրում են ավելի քան 200 եպիսկոպոսներ։ Ժողովի ավարտից հետո տեղ են հասնում Անտիոքի պատրիարքության եպիսկոպոսները՝ Հովհաննես Անտիոքացու գլխավորությամբ՝ 54 եպիսկոպոսներ, որոնք իրենց հերթին ժողով են գումարում և դատապարտում Կյուրեղ Ալեքսանդրացուն և Ալեքսանդրյան վարդապետությունը։Հռոմի Աթոռը և Կայսրը ընդունում են Ս. Կյուրեղ Ալեքսանդրացու որոշումները, Նեստորը աքսորվում է, իսկ Կյուրեղը վերադառնում է Ալեքսանդրիա, սակայն հակամարտությունը Ալեքսանդրիայի և Անտիոքի միջև շարունակվում է, մինչև որ 433 թվականին համաձայնություն է գոյանում երկու դպրոցների միջև, ընդունելով մի խոստովանություն, ուր երկու կողմերն էլ անում են որոշ զիջումներ. խոստովանագրից բացակայում է þþՄի է Բնութիւն Բանին մարմնացելոյþþ Ալեքսանդրյան բանաձևը, որ փոխարինվում է þþԵրկու բնությունների միությունþþ բանաձևով։ Ընդունվում է Աստվածածին անվանումը և դատապարտվում Նեստորը։ Անտիոքացիները ընդունում են նաև երկու բնությունների յուրահատկությունների փոխհաղորդակցությունը և խոստովանում Մեկ Քրիստոս, Մեկ Որդի, Մեկ Տեր։

Այս միությունը, սակայն լուրջ ընդդիմության է հանդիպում երկու կողմերի ծայրահեղ ներկայացուցիչների կողմից։

Նեստորի հետևորդները ապաստան են գտնում Պարսկաստանում և սկսում են թարգմանել Թեոդորոս Մափսուեստացու /+428/ և  Դիոդոր Տարսոնացու /+394/ երկերը, որոնք չէին դատապարտվել Եփեսոսի ժողովի կողմից։ Մելիտինեի եպիսկոպոս Անակը մի նամակով զգուշացնում է Հայոց կաթողիկոս Սահակին։ Պատասխան նամակում Ս. Սահակը հայտնում է, որ դեռ Հայաստանում նման հերետիկոսության քարոզներ չեն հայտնվել։ Այս առիթ է լինում, սակայն, որ մի նամակագրություն սկսվի Հայոց կաթողիկոսի և Կ. Պոլսի պատրիարք Պրոկղի միջև։ Այս նամակագրությամբ ստեղծվում են հայկական քրիստոսաբանության հիմքերը՝ ալեքսանդրյանի հիման վրա։ Ս. Սահակի՝ Պրոկղ պատրիարքին գրած նամակը իբրև ուղղափառ խոստովանություն, ընթերցվել է 553 թվականին Կ. Պոլսի Ե Տիեզերական Ժողովում։

Ս. Մեսրոպ Մաշտոցի կենսագիր Կորյունը վկայում է, որ Հայաստան են բերվել þþԳիրք սուտապատումք, ընդունայնախօս աւանդութիւնք առն ուրումն Հոռոմի, որում Թէոդիոս անունþþ։ Ս. Սահակը և Ս. Մեսրոպը լսելով այս, անմիջապես ձեռք են առնում հալածելու դրանց ջատագովներին և ոչնչացնելու այդ գրքերը։ Անշուշտ այստեղ խոսքը Թեոդորոս Մափսուեստացու երկերի մասին է։

III Տիեզերկան ժողով կամ Եփեսոսի ժողով – 431թ.

Սուր պայքար մղվեց եկեղեցիների մեջ հանուն առաջնության։ Ժողովը դատապարտեց նեստորականությունը և Կույս Մարիամին ընդունեց որպես աստվածածին։

Եփեսոսի Տիեզերական ժողովը (431թ.) դատապարտվեց նեստորականությունը որպես հերետիկոսություն։ Նեստորականությունը Vդ. սկզբին Բյուզանդիայում ծագած հերձվածողական քրիստոնեական ուղղություն էր, որի հիմնադիրն էր Նեստորը (450)։ 428-431թթ. Նեստորը Կոստանդնուպոլսի պատրիարքն էր եղել, իսկ մինչ այդ քահանա էր եղել Անտիոքում (Սիրիա)։ Նա Քրիստոսին ընդունում էր լոկ որպես մարդ, որը հաղթահարել է մարդկային թուլությունները և մեսիա դարձել։ Ելնելով սրանից, նա Կույս Մարիամին չէր համարում աստվածածին, այլ՝ մարդածին։ Նա պնդում էր, որ Քրիստոսի մեջ մարդկային և աստվածային սկիզբերը գտնվում են լոկ հարաբերական միության մեջ՝ երբևէ լիովին չմիաձուլվելով։

Ժամանակակից արևմտյան աստվածաբանները փորձում են ապացուվել, թե իբր Նեստորը դուրս չի եկել ուղղափառության շրջանակներից։ Ներկայումս նեստորականներ կան Իրանում, Իրաքում, Սիրիայում և Հնդկաստանում։

Նեստորականներ են նաև ՀՀ-ում գրանցված ասորական եկեղեցին` «Արևելքի ասորական կաթողիկոսության սուրբ առաքելական եկեղեցի» Հայաստանի ասորական կրոնական կազմակերպություն»։

Երրորդ Տիեզերական (Եփեսոսի առաջին) Ժողովը (431թ.) բացեց (Հիսուս Քրիստոսի Անձի մասին) քրիստոսաբանական բանավեճերի դարաշրջանը։ Այն հրավիրվեց` դատապարտելու Կոստանդնուպոլսի եպիսկոպոս Նեստորի  հերետիկոսությունը, որն ասում էր, թե Սբ. Կույս Մարիամը ծնել է հասարակ մարդ Քրիստոսին, որի հետ Աստված հետագայում միացավ բարոյապես և բարեհաճորեն բնակվեց Նրա մեջ` որպես տաճար։ Այսպիսով, Քրիստոսի մեջ Աստվածային և Մարդկային բնույթները մնացին անջատ։ Ժողովի 200 եպիսկոպոսները հաստատեցին ճշմարտությունն առ այն, որ Քրիստոսի մեջ 2 բնույթն էլ միավորված են Աստվածային Անձում (Հիպոստաս)։

Արևելյան ուղղափառ եկեղեցիները III Տիեզերական ժողովից հետո չընդունեցին Տիեզերական հեղինակություն ունեցող այլ եկեղեցիներ, սակայն հետագայում Հռոմի կողմից գումարված ժողովները շարունակեցին կրել այդ անվանումը։ Ուստի, հետագա ժողովները չհամարելով Տիեզերական, այն կներկայացնենք մասնավոր անվանմամբ կամ տիեզերական բառը կնշենք չակերտների մեջ` որպես ոչ թե բնութագիր, այլ` լոկ գործածվող անվանում:

Եփեսոսի 449 թվականի ժողովը

Արևելքում 449 թվականին կայսեր կարգադրությամբ գումարվում է Եփեսոսի Բ ժողովը, Դիոսկորոս Ալեքսանդրացու նախագահությամբ։ 15 օր տևող այդ ժողովը, որ ավարտվում է օգոստոսի 22-ին, հարկադրում է Եվտիքեսին հրաժարվել իր քարոզածներից, և հակառակ Հռոմի ներկայացուցիչների պնդումների անտեսում է  Հռոմի Պապի Տումարը, դատապարտում է Կ. Պոլսի ժողովում Եվտիքեսին դատապարտած Կ. Պոլսի Փլավիանոս պատրիարքին իբրև երկու բնություն ուսուցանողի։

Լևոն Բ Պապը այդ ժողովը անվանում է ավազակաց ժողով, միաժամանակ բողոք է ներկայացնում Թեոդոսիոս Բ կայսեր։ Վերջինս կարևորություն չի տալիս Պապի բողոքին, ասելով, որ Արևելքը միայնակ կարող է իր հարցերը լուծել, Պապը թող զբաղվի իրեն վերաբերող հարցերով։

http://www.zvartnotz.am/am/24/2403