Սկյութար, Սելամսըզ, Աջըբադեմ և Գալուստ Գյուլբենկյան

Գյուլբենկյանի կենսագրությունը

Գևորգ Փամուկչյանը միևնույն ժամանակ պահանջկոտ կենսագիր էր: Հատկապես Անատոլիայի և օսմանյան ծագում ունեցող հայ պատմաբանների, գիտնականանների արվեստագետների, ճարտարապետերի, գործարարմերի, ինչպես նաև կարևոր հայ ընտանիքների կենսագրություը գրելու հարցում գրեթե անքննելի հեղինակություն էր:

Հայկական աղբյուրներից «Ներդրում պատմության մեջ» գրքի երրորդ հատորի «Ժամաակաշրջան, վայրեր, մարդիկ» բաժնում երբ կենսագրություններ ես կարդում, նախ և առաջ աչքի է զարնում հետևյալ առանձնահատկությունը. մարդկանց տոհմի և նախապապերի վերաբերյալ Փամուկչյանի գրի առած հազվագյուտ տեղեկությունները, կենսագորթյունները մի տեսակ նման են ընտաիքի կամ էլ ազգի պատմության:     

Նմանատիպ կարճ կենսագրություններից մեկն էլ 1994 թ. «Թարիհ վե թոփլում /Պատմություն և հասարակություն/» ամսագրում լույս տեսած «Նավթային թագավոր Գալուստ բեյ Գյուլբենկյան» հոդվածն է: Ահա ստորև Ձեզ ենք ներկայացնում աշխարհ եկած ու գնացած ամենահարուստ մարդկանցից մեկի` Գալուստ Գյուլբենկյանի պատմությունը, որը ձգվում է Ստամբուլի Աջըբադեմ թաղամասից մինչև Պորտուգալիայի Լիսաբոն քաղաք:

Գյուլբենկյանների կամ ավելի ճիշտ` Գյուլբեգյանների տոհմը սերում է  Վասպուրականի (ներկայիս Վանի շրջակայք) Արծրունիների թագավորությանը (908-1021) նախորդած իշխանական տան հայտնի զորավարներից մեկի` 656 թ. Դամասկոսում մահացած Թեոդորոս Ռշտունու որդի Վարդպատրիկից, ով ևս զորավար է եղել: «Գյուլբեգ» բառի հայերեն թարգմաությունը Վարդպատրիկ է: Երբ Արծրունիների վերջի թագավոր Սենեքերիմը (?-1025), 1021 թ. բյուզանդացիների հետ հմաձայնության գալով, իր երկիրը թողենց վերջիններիս` փոխարենը ստանալով Սվասն ու շրջակայքը,  այստեղ տեղափոխվեցին նաև վարդ-պատրիկների սերունդները: Այստեղից էլ անցել են Թալաս, որտեղից ոմանք բնակվել են Սկյութարի Սելամիյե կամ Սելամսըզ թաղամասում: Սկյութարում հիշատակվող ամենահին Գյուբենկյանները Գևորգի որդի Խաչատուրն ու Հարությունի որդի Աղասին են: Վերոհիշյալ թաղամասում պատրիարք Հակոբ Նալյանի (1706-1764) հիմնած վաքըֆը 1750 թ. կառավարել է Խաչատուրը, իսկ 1787 թ.` Աղասին:

«Գալուստ Գյուբենկյաննը լույս աշխարհ է եկել Աջըբադեմ պողոտայի նախկին թիվ 397 տանը: Փլուզման եզրին գտնվող փայտաշեն տները մինչ օրս կանգուն են: Աշխարհի ամենահարուստ անձանցից մեկի լույս աշխարհ եկած տան տխուր պատկերը, ցավոք, հոգեմաշ է: (…)

Մոտ 1950 թ. Սկյութարի Սուրբ Խաչ եկեղեցու մկրտության գրանցամատյանում պատահաբար մեր հանդիպած գրանցմա համաձայն` Գալուստ Գյուլբենկյանը ծնվել է 1869 թ. մարտի 29-ին: Մկրտվել է 1869 թ. ապրիլի 14-ին բանդըրմացի քահանա Գրիգոր Արամյանի ձեռամբ, կնքահայրը իր հորեղբայր Սերոբվե Գյուլբենկյանն է եղել: (…)

Նախնական կրթության մասին տեղեկություններ չկան, սակայն 1873 թ. տեղափոխվել են Քադըքյոյ, որտեղ, հավանական է, որ կրթություն է ստացել Արամյան-Ունջիյան դպրոցում: Այնուհետև նախ` կրթությունը շարունակել է Ֆրանսիայում, ապա` Անգլիայի Օքսֆորդի համալսարանում ստացել է ինժեների դիպլոմ: 1891-1892 թթ. ճանապարհորդել է Կովկասում: Երիտասարդ հասակում զբաղվել է լրագրությամբ: 1891 թ. «Revue des deux Mondes» ամսագրում տպագրել է Բաքվի նավթային հանածոների մասին իր աշխատությունը: (…)

Ստամբուլ վերադառնալուց հետո սկսել է աշխատել Սիրքեջիի նախկին Գյուլբենկյան խանում գտնվող իր հոր գրասենյակում: Ինչպես պատմում էր լուսահոգի հայրս` Միքայել Փամուկչյանը, իրենց գրասեյակի դիմաց գտնվում էր Բաքվի նավթահորերը բանեցնող Ալեքսանդր Մանթաշյանի կամ էլ Մանթաշովի Ստամբուլի ներկայացուցիչ Տիրան Գյումուշգերդանի գրասենյակը: Գյուլբենկայնը հաճախ դուրս էր գալիս իրենց գրասենյակից, գալիս այստեղ և հարստացնում նավթարդյունաբերության մասին իր գիտելիքները: Հետևաբար` այս հարևանությունը մեծ հավանականությամբ ազդեցություն է ունեցել Գյուլբենկյանի` այս մասնագիտության ընտրության մեջ: (…)

1895 թ. համագործակցում է անգլոհոլանդական նավթային ընկերության տնօրեն Հենրի Դեթերդինգի հետ: Գյուլբենկյանի ջանքերով 1900 թ. Իրաքում հայտնաբերել են հաստ նավթային շերտ: Օսմանյան կայսրությունը ևս դարձել է անգլիական տեխնիկական խմբի անդամ: 1902 թ. ստացել է Անգլիայի քաղաքացիություն: 1911-1912 թթ. նրա ղեկավարությամբ ստեղծվել է Թուրքական նավթային ընկերությունը, որը նպատակ էր հետապնդում աշխատեցնել Իրաքի հարուստ նավթային պաշարները: Նախ այստեղ է մի փոքր հողակտոր գնել, այնուհետև նրա միջնորդությամբ անգլիացիները գնել են օսմանյան պետության բաժնետոմսերը` այսպիսով ձեռք բերելով Իրաքի նավթի ¾: Ինքն էլ` որպես հանձնաժողով, ստացել է մաքուր եկամուտի 5 տոկոս բաժնետոմսը: (…)

Մեծ բարեգործը մինչև 1940 թ. ապրել է Փարիզում` Լենա պողոտայի վրա գտնվող հոյակերտ հյուրանոցում: Գերմանական նվաճման ժամանակ Պետեն-Լավալ կառավարության հետ տեղափոխվել է Վիշի: Իսկ 1942 թ. ապրիլին իր կնոջ հետ տեղափոխվել է Լիսաբոն, որտեղ կյանքի մնացած մասն անց է կացրել աշխարհի ամենաժամանակակից հյուրանոցներից մեկում` Ավիզում: Մահացել է 1955 թ. հուլիսին:

Գալուստ Գյուլբենկյանը երիտասրադ հասակից արժեքավոր անտիկ արվեստի նմուշներ ձեռք բերելու համար մեծ ջանքեր է գործադրել: Նրա հավաքածուներում տեղ են գտել Իրանի գորգեր, նկարներ, ձեռագրեր, հախճապակե իրեր և այլն: Նրա կտավների հավաքածուի կազմում կան այնպիսի հայտնի նկարիչների կտավներ, ինչպիսիք են Ռուբենսը, Վան Դեյքը, Ռեմբռանդտը, Ֆրանցիս Բուշեն: Գյուլբենկյանը ոչ միայն հավաքածու հավքող էր, այլև, միևնույն ժամանակ, ունեցել է իսկական և կեղծ անտիկ իրերն իրարից տարբերելու հիանալի մասնագիտական կարողություն:

Ենթադրվում է, որ նրա ունեցվածքը կազմել է մեկ միլիարդ դոլլար…»:

http://baglarbasisoyak.blogcu.com/uskudar-selamsiz-acibadem-ve-kalust-gulbenkyan/309227