Հայ-թուրքական բանակցութիւնների գաղտնի մանրամասները

Վարուժան Գեղամեան

Պ.Գ.Թ., թուրքագէտ 

Վերջին օրերին թուրքական մամուլում հրապարակուել են Հայաստանի և Թուրքիայի միջև բանակցութիւնների որոշ մանրամասներ, որոնք կարևոր են հասկանալու համար բանակցային տրամաբանութիւնը։ Ներկայացնեմ դրանցից երկուսը և իմ մեկնաբանութիւնները։

-Յունուարի 20-ին թուրքական իշխանութեան խօսափող համարուող Sabah թերթի անգլիալեզու տարբերակը (Daily Sabah), յղում կատարելով իր դիւանագիտական աղբիւրին, յայտնեց, որ «Թուրքիայի և Հայաստանի միջև յարաբերութիւնների կարգաւորմանն ուղղուած բանակցութիւնները երրորդ երկրում անցկացուելու փոխարէն պէտք է անցկացուեն երկու երկրներից մէկում»։ Նոյն աղբիւրի պնդմամբ՝ «Թուրքիան նախընտրել է, որ ասյուհետ բանագնացների հանդիպումները տեղի ունենան Երևանում կամ Անկարայում՝ հաշուի առնելով, որ առաջին հանդիպումը Երևանի պահանջով տեղի է ունեցել Մոսկուայում»։

-Յունուարի 25-ին, հեղինակաւոր Hürriyet թերթը, յղում կատարելով արտաքին քաղաքականութեան հարցերով Թուրքիայի նախագահականում վերջերս տեղի ունեցած քննարկմանը, նշում է, որ Թուրքիայի նոր արտաքին քաղաքական մօտեցման շրջանակներում առաջնային տեղ է զբաղեցնում Հայաստանի հետ յարաբերութիւնների կարգաւորման գործընթացը։ Թերթը նաև յայտնում է այն քայլերի մասին, որոնք պէտք է ձեռնարկուեն Հայաստանի ուղղութեամբ. «Որպէս առաջին քայլ՝ յստակեցուել է փոխադարձ ուղիղ չուերթներ սկսելու մասին որոշումը: Յատկապէս Կարսի և Վանի մասով կատարուելիք աշխատանքներից յետոյ օրակարագ կուգայ նաև Թուրքիայի տարբեր նահանգների ուղղութեամբ Հայաստանից չուերթներ կազմակերպելու հարցը: Կարծիքներ կան այն մասին, որ յատկապէս Վանը հայերի համար կարող է զբոսաշրջային կենտրոնի վերածուել: Բացի այդ ծրագրուել է Կարսի մօտակայքի որոշ պատմական կառույցների, այդ թւում՝ կամուրջների ու այլ շինութիւնների վերակառուցումը։ Դրանք հայերի համար մեծ կարևորութիւն ունեն։ Իսկ Հայկական Սփիւռքի ճնշումը նուազեցնելու նպատակով միաժամանակ կ’ընդլայնուեն նաև առևտրային յարաբերութիւնները»:

Առաջին նորութիւնը տեղաւորւում է աշխարհաքաղաքական տրամաբանութեան մէջ. անհրաժեշտ է հայ-թուրքական գործընթացից հնարաւորինս մեկուսացնել Ռուսաստանին՝ հետագայում նրան տարածաշրջանից հեռացնելու և Հւ. Կովկասը Թուրքիայի լիարժէք ազդեցութեան գօտու վերածելու նպատակով։

Երկրորդ նորութեան մանրամասները առաւելապէս վերաբերում են հայ-թուրքական երկկողմ հարթութեանը։ Դժուար չէ կռահել, որ նմանատիպ սիմվոլիկ քայլերով Թուրքիան նպատակ ունի թուլացնել հայութեան զգօնութիւնը և «խաղաղասիրական» քայլերի միջոցով շարունակել չէզոքացնել հայկական քաղաքական գործօնը Արցախի և տարածաշրջանի այլ հարցերում։ Կարելի է ենթադրել նաև, որ առաջիկայում մենք կը տեսնենք հայ-թուրքական «բարեկամութիւնը» գովերգող տարատեսակ միջոցառումներ Թուրքիայի և ՀՀ տէ ֆակտօ իշխանութիւնների կողմից։ Անհրաժեշտ է յիշեցնել նաև, որ այդպիսի ձեռնարկները հնարաւորութիւն են տալիս կոծկել այն հանգամանքը, որ Թուրքիայի կողմից Հայաստանի առջև դրուել են հակահայկական նախապայմաններ, որոնց համաձայնել են ՀՀ տէ ֆակտօ իշխանութիւնները։

https://horizonweekly.ca