«Օտար» հայերը՝ 1915-2013թթ. «Ռադիկալ»-ի անդրադարձը

Թուրքական «Ռադիկալ» օրաթերթի բլոգեր Սենան Փորթերոնը, ում մանկությունն անցել է Բաքվում, իր հոդվածում ներկայացրել է հայերի հանդեպ վերաբերմունքն ինչպես Բաքվում, այնպես էլ Թուրքիայում։

Հոդվածը ներկայացնում ենք մասնակի կրճատումներով։

«11 տարեկան էի. այդ ժամանակ Բաքվում՝ մեր թաղամասում, մի շատ հին շենք կար։ Այնտեղ ոչ ոք չէր բնակվում, պատմական շենք էր։ Ամեն օր առնվազն մեկ անգամ այնտեղով էի անցնում։ Շատ հետաքրքիր էր, թե ինչ շենք էր դա։ Մի օր հորս հետ գնացինք այդ հին շինությունը նայելու։ Շենքի հետևի մասում հայերեն գրություններ կային։ Հայրս ասաց, որ այդ տունը հայերից է մնացել։ Մի քանի ամիս անց այն քանդեցին և 16 հարկանի շենք կառուցեցին։ Երբ շինությունը քանդում էին, շատ էի տխրել։ Հայերից հիշատակ մնացած միակ շենքը երևի հենց դա էր։ Քանդելու օրը հայրս հայ հարևանների մասին պատմեց։ Ասաց՝ շատ հյուրընկալ էին և անհավանական խոհանոց ունեին։ Միշտ միասին էին եղել, շատ լավ էին հասկացել միմյանց։

Պատմելու ընթացքում աչքերը փայլում էին։ Գիտեի, որ այդ ժամանակներն ու հին հարևաններին կարոտում էր…

Տարիներ անցան, և Բաքվում հիմա հայերի հանդեպ միայն ատելություն կա։ Այդ ատելությունը հատկապես երիտասարդների մեջ է։
Ամենից առաջ Ռամիլ Սաֆարովի օրինակը կա. նա Բուդապեշտում հայ սպային սպանելու համար ցմահ ազատազրկման էր դատապարտվել, սակայն քանի որ տուժողը հայ էր, արդարությունը դարձյալ չգործեց։ Նա 2012թ. օգոստոսի 31-ին հանձնվեց Ադրբեջանին և նախագահ Իլհամ Ալիևի ներմանն արժանացավ։
Թեև ոչ Ադրբեջանի չափ, սակայն Թուրքիայում էլ իրավիճակը շատ տարբեր չէ։ Բոլորը «հայերի» մասին են խոսում, նրանց վիրավորում։ Տարիների հետ նրանց թիվը կրճատվում է, նրանց մշակույթը փորձում են ոչնչացնել, նրանց ճնշում են, օտար անվանում։

1915թ. ցեղասպանությունից հետո էլ այդ ատելությունը միշտ պահպանվում է։ Հայերի համար արդարություն չկար, հավասարություն չկար, ազատություն չկար. ցավոք՝ հիմա էլ չկա։
1915 թ. տեղի ունեցածը ցեղասպանություն է։ Դրանից գրեթե 100 տարի է անցել, սակայն հանրությունը չի փոխվել։ Միշտ նույն ատելությունը, նույն խտրական վերաբերմունքը։ Դեռ կան մարդիկ, ովքեր փորձում են ոչնչացնել հայկական մշակույթը։ Մուշում կանգուն մնացած 20 հայկական պատմական տները փրկելու համար ակցիա է սկսվել։

Դա իրականում ունեցվածքը ոչնչացված հայերի հանդեպ իրականացված ցեղասպանության շարունակությունն է։ Միայն Մուշում չէ, այլ քաղաքներում էլ հայերին և հույներին պատկանող ունեցվածքի դեմ իրականացված թալանը շարունակվում է»։
Հեղինակը հիշեցնում է վերջերս լրատվամիջոցներով բարձրացված աղմուկը՝ Թեքիրդաղի Մալքարա շրջանում հայկական գերեզմանատան տեղում ռեստորան կառուցելու, Սղերթում գտնվող Սուրբ Հովհաննես եկեղեցին վաճառելու, Սըվազի հայկական գերեզմանատունը ոչնչացնելու և  դրա տեղում ճանապարհ կառուցելու պատրվակով։
Հեղինակը հիշեցնում է, որ Ռեյմոնդ Գևորգյանի և Փոլ Փաբուջյանի հեղինակած “Les Armeniens Dans L’Empire Ottoman” գրքում նշվում է, որ 1915թ. տվյալներով Մուշում 299 եկեղեցի, 94 մենաստան, 53 պաշտամունքի վայր, 135 հայկական դպրոց և գերեզմանատուն է եղել։ Մուշի շրջակայքի  335 գյուղերում մոտ 75 հազար  հայ էր բնակվել։

http://www.tert.am/am/news/2013/07/19/mush/