Ռոման Լեսնյովսկի. Թուրքական քայլերթ Ռուսաստանի հարավային սահմաններին

Պետքարտուղար Ջոն Քերիի մերձավորարևելյան մաքոքային այցելությունն ամերիկյան արտաքին քաղաքականության հերթական թարմացումն էր այդ տարածաշրջանում լճացումից դուրս գալու ճանապարհին։ Անկարայում կանգառի ժամանակ ԱՄՆ պետքարտուղարը քննարկել է նաև Ռուսաստանի բնական շահերի գոտում գտնվող Հարավային Կովկասի իրավիճակը։

Ջոն Քերիի՝ Թուրքիա ժամանելուց մի քանի օր առաջ՝ ապրիլի 3-ին, պետք է տեղի ունենար Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանի և Թուրքիայի հյուսիսարևելյան Վան նահանգի միջև օդային հաղորդակցության հանդիսավոր բացումը։ Պաշտոնական Անկարան հայտարարում էր, թե դրա հետ կապ չի ունեցել։ Սուղ տեղեկությունները վկայում էին, որ Երևան-Վան-Երևան ավիաչվերթի բացման բանակցությունները թուրք և հայ գործարար շրջանակների ներկայացուցիչների միջև տեղի էին ունենում USAID հովանու ներքո, որը ներկայացնում էր ԱՄՆ վարչակազմի շահերը։

Չնայած Անկարայի և Երևանի կողմից 2009թ. ստորագրված թուրք-հայկական արձանագրությունների վավերացման սառեցմանը՝ արևմտյան դոնորները ֆինանսա-կազմակերպչական աջակցություն են ցուցաբերում այդ արձանագրությունների դրույթների իրագործմանը։ Թուրք-հայկական ոչկառավարական կազմակերպությունների կոնսորցիումի մասնակցությամբ USAID-ն իրականացնում է «SATR» – «Support to Armenia-Turkey Rapprochement» (Աջակցություն հայ-թուրքական մերձեցմանը) նախագիծը։ Այս նախագծի նախաձեռնությունների ֆինանսավորման ավելի քան 75%-ը տրամադրվում է ԱՄՆ-ից և Եվրոպայից։ Օրինակ` այս տարի ինտեգրացիոն նախագծերի իրագործման համար USAID-ը $1-ի չափով դրամաշնորհային գիծ կբացի։ Թուրքիայում հայտնի և հեղինակավոր Սոցիալտնտեսական հետազոտությունների հիմնադրամ («TESEV») ոչկառավարական կազմակերպության (կամուրջ է հանդիսանում թուրք փորձագետների և քաղաքական շրջանակների միջև) բյուջեն գոյանում է Բաց հասարակության ինստիտուտի (Սորոսի հիմնադրամ) մասնակցությամբ, ինչպես նաև World Bank-ի, Freedom House-ի, The European Institute-ի, The United Nations Development Programme-ի, The National Endowment for Democracy-ի դրամաշնորհներով։ The European Institute-ը սերտորեն համագործակցում է Եվրոպական հանձնաժողովի, Եվրամիության և Եվրախորհրդարանի, ինչպես նաև ԱՄՆ վարչակազմի և կոնգրեսի հետ։

«TESEV» հիմնադրամի ղեկավար Քեն Փակերը (Dr. Can Paker) Թուրքիայի կառավարության և արտգործնախարարության հատուկ ներկայացուցիչն է Թուրքիա-Եվրամիություն բանակցություններում։ Նա Ստամբուլի «EuroHorizons» քոնսալթինգային խմբի վարչության անդամ է, որի ղեկավար կազմում են նախկին և գործող եվրոպական գործիչներ, եվրոպական պարբերականների նախկին լրագրողներ, հետազոտական կենտրոնների աշխատակիցներ։ «EuroHorizons»-ն ուղղակի կամ անուղղակի կապ ունի թուրքական քաղաքական վերնախավի հետ, աջակցում է Թուրքիայում եվրոպական ինստիտուտների և քաղաքական գործիչների շահերի առաջմղմանը, ապահովում է նրանց ազդեցությունը թուրքական կառավարության արտաքին և ներքին քաղաքականության վրա։

Այս բոլոր փաստերը վկայում են ռուսական շահերի գոտում լայնածավալ տարածաշրջանային գործողության մասին՝ ԱՄՆ և Եվրոպայի ֆինանսական «նվագակցությամբ»։

Թուրքիան, իր վրա վերցնելով ՆԱՏՕ և ԱՄՆ տեղային օպերատորի գործառույթները, «պատրոնների» դիրքորոշումներին համապատասխան՝ հանդես է գալիս քաղաքական ասպարեզից Սիրիայի նախագահի անհապաղ հեռացման օգտին, Ռուսաստանն ընդդիմախոսներին նախազգուշացնում է չմիջամտել ներսիրիական գործերին։

Թուրքիան, Արևմուտքի հետ միասին, հընթացս համառորեն փորձում է օրակարգ մտցնել Հարավային Կովկասը և Կենտրոնական Ասիան (շրջանցելով Ռուսաստանը) տարանցիկ միջանցքի վերածելու հարցը։

Եթե հայ-թուրքական «հաշվարկով ամուսնությունը» կայանա, ապա Հայաստանը ևս աստիճանաբար կներգրավվի նրանց ծիրում, ովքեր փորձում են Մոսկվային դուրս մղել ռուսական շահերի գոտուց՝ Հարավային Կովկասից և Կենտրոնական Ասիայից։

Երևանի համար Թուրքիայի հետ մերձենալու խաղն անպայման շահող է թվում, քանի որ հնարավորություն է ստեղծվում խաղարկելու Ռուսաստանի և Թուրքիայի շահերը։ Իսկ ահա արդեն 2 տարի շարունակվող «Սիրիական դեմոկրատական հեղափոխությունը» սաստկացնում է ինտրիգը տարածաշրջանում։

Կրեմլը նախանձնախնդրություն չի ցուցաբերում հայ-թուրքական մերձեցման հեռանկարի հանդեպ, կամ էլ՝ լավ թաքցնում է այդ նախանձնախնդրությունը։ Թուրքիայի քթի տակ գտնվող ռուսական ռազմակայանը և հայկական տնտեսության որոշ ակտիվների սեփականատեր լինելը, ինչպես երևում է, վստահություն են հաղորդում Կրեմլին, թե Երևանը հեռուն չի գնա։ Կամ էլ Մոսկվայում համոզված են, որ մոտ ապագայում հայ-թուրքական ամուսնություն տեղի չի ունենա։

Սակայն Արևմուտքի՝ ցանկացած բարդության խնդիր լուծելու վճռականությունն ու հետևողականությունը չարժե թերագնահատել։ Վերցնենք, թեկուզ, առայժմ սաղմնային նախագիծը, որում, ի դեպ, Ռուսաստանը չկա՝ Սևծովյան Մետաքսի ճանապարհը (Black Sea Silk Road), որին մասնակցում են Թուրքիան, Հայաստանը, Վրաստանը և Հունաստանը։ Նախագիծը ֆինանսավորվում է Եվրոպական միության և USAID-ի կողմից։ Մասնակիցների կազմը և նրանց աշխարհագրությունն Արևմուտքին թույլ են տալիս, ցանկության դեպքում, օպերատիվորեն ամրացնել դեռևս «փափլիկ» թվացող նախագծի աշխարհաքաղաքական մկանները։

Արևմտյան փորձագետների կարծիքով՝ մինչև 2015թ. Թուրքիայի և Հայաստանի հետ կապված կարևոր իրադարձություններ են սպասվում, որոնք վերջնարդյունքում պետք է հանգեցնեն հարաբերությունների կարգավորմանը։ Մյուս կողմից` հայտնի չէ՝ կմնա՞ արդյոք Ասադի կառավարությունը Սիրիայում։ Եթե Դամասկոսում իշխանության գան ամերիկամետ խմբավորումները, Ռուսաստանի համար Հյուսիսային Կովկասից հարավ ընկած տարածքում կկազմավորվի ռազմավարական ճեղքվածք։ Այնպես որ, իրադարձությունների՝ Մոսկվայի համար անցանկալի զարգացման դեպքում սիրիական ձագարափոսից փչող աշխարհաքաղաքական միջանցահովիկի ճանապարհին հուսալի փական կարող է և չլինել ընդհուպ մինչև Կովկասյան մեծ լեռնաշղթան։ Եվ այդ ժամանակ օրակարգում կլինի արդեն Հյուսիսային Կովկասում կայունության պահպանման հարցը։

Անցած տարի Մոսկվան իր տարածքում արգելեց USAID գործունեությունը և խիստ սահմանափակեց ԱՄՆ նախկին պետքարտուղար Մադլեն Օլբրայթի ղեկավարած Ազգային ժողովրդավարական ինստիտուտի (NDI) ակտիվությունը՝ երկրի քաղաքական գործընթացներին այդ կառույցների միջամտության պատճառով։ Արդյունքում՝ NDI-ն ստիպված եղավ էապես սահմանափակել իր ներկայությունը Ռուսաստանում։

Մոսկվայի վերջին քայլերից հետո այս կառույցներն ադրենալինի և մաղձի ավելցուկի հետ կապված ակնհայտ խնդիրներ ունեն։ Նման սցենարի դեպքում արևմտյան գրոսմայստերները, հավանաբար, փորձելու են առավելագույնը քամել շախմատի քաղաքական տախտակի դիրքերից և խաղաքարերից։

Մեկնաբան Ռոման Լեսնյովսկին հատուկ ИА REGNUM-ի համար

http://www.soyuzinfo.am/arm/analitics/detail.php?ELEMENT_ID=526