Նախ արձանագրութիւններից հրաժարուէք

ԹԱԹՈՒԼ ՅԱԿՈԲԵԱՆ

Որպէսզի հասկանալի լինի, թէ ինչի մասին է ներքոշարադրեալը, նախ պէտք է յիշեցնեմ ոչ հեռու անցեալի` ընդամէնը չորս-հինգ տարի վաղեմութեան մի քանի փաստեր, յայտարարութիւններ ու փաստաթղթեր:

Առաջին. 2008-ի յունիսի 23-ին, Մոսկուայում Սերժ Սարգսեանը յայտարարեց, որ կը հրաւիրի Ապտիւլլա Կիւլին Երեւան` միասին դիտելու Հայաստանի եւ Թուրքիայի ֆութպոլի հաւաքականների խաղը: Բացի այդ. «Թուրքական կողմն առաջարկում է ձեւաւորել մի յանձնաժողով, որը պէտք է ուսումնասիրի պատմական փաստերը (ընդգծումը մերն է, Թ. Հ.): Մենք դէմ չենք այդպիսի յանձնաժողովի ստեղծմանը, բայց այն ժամանակ, երբ կը բացուի սահմանը մեր պետութիւնների միջեւ»:

Երկրորդ. մէկ օր անց` 2008-ի յունիսի 24-ին, ռուսական փորձագիտական հանրութեան ներկայացուցիչների հետ հանդիպման ընթացքում Սերժ Սարգսեանը գրեթէ նոյնութեամբ կրկնեց նախօրէին ասուածը.  «Թուրքիան հնչեցրել է առաջարկ Ցեղասպանութեանը վերաբերող պատմական փաստերն ուսումնասիրելու (ընդգծումը մերն է,  Թ. Հ.) նպատակով փորձագիտական յանձնաժողով ձեւաւորելու վերաբերեալ: Մենք դէմ չենք որեւէ ուսումնասիրութեան, անգամ` ակնյայտ փաստերի եւ լայնօրէն ընդունուած իրողութիւնների, սակայն նման յանձնաժողովի ստեղծումը տրամաբանական կը լինէր մեր երկրների միջեւ դիւանագիտական յարաբերութիւնների հաստատումից եւ սահմանները բացելուց յետոյ միայն»:

Այստեղ մի մեկնաբանութիւն է անհրաժեշտ. Սերժ Սարգսեանը թուրքերին առաջարկում է մօտաւորապէս հետեւեալը.` սահմանները բացէք, դիւանագիտական յարաբերութիւններ հաստատէք, յետոյ եկէք` միասին քննարկենք 1915-ը: Եթէ համաձայնւում ես պատմաբանների յանձնաժողով ստեղծելուն, ապա ակամայ կասկածի տակ է դրւում Հայոց ցեղասպանութեան փաստը, իսկ թուրքերը հնարաւորութիւն են ստանում ասելու, որ հայ-թուրքական գործընթացում երրորդ կողմի ներգրաւման կարիք չկայ, որովհետեւ Երեւանն ու Անգարան բանակցում են: Դա նրանց Հայոց ցեղասպանութեան աւելի լայն ճանաչման միջազգային ջանքերի փաստացի ընթացքը փոխելու, թուլացնելու, աւելի՛ն. կասեցնելու փորձերի հնարաւորութիւն է տալիս:

Յիշեցնենք, որ 2008-ից ի վեր ոչ մի երկիր չի ճանաչել Հայոց ցեղասպանութիւնը, բացառութեամբ Շուէտի խորհրդարանի, որը այդ երկրում բնակուող ասորի ստուար համայնքի լոպիիստական ջանքերի շնորհիւ առաջին հերթին, 2010-ին ճանաչել է հայերի, յոյների ու ասորիների ցեղասպանութիւնը: Բայց սա նաեւ ամենաձախողակ ճանաչումն էր, քանի որ անմիջապէս Շուէտի վարչապետը հեռախօսազրոյց էր ունեցել Թուրքիայի իր գործընկերոջ հետ եւ ներողութիւն խնդրել երկրի խորհրդարանի կողմից Ցեղասպանութեան ճանաչման բանաձեւն ընդունելու համար:

Երրորդ. Ապտիւլլա Կիւլի Երեւան այցի նախօրէին` թուրքական «Ռատիքալ» թերթի հետ 2008-ի օգոստոսի վերջերին ունեցած զրոյցում, Սերժ Սարգսեանը բացատրեց. «Բազմիցս թուրք պաշտօնեաների կողմից լսել եմ հարց «Արեւմտեան Հայաստանր, «Արեւելեան Հայաստան» եզրերի մասին: Ինձ համար տարօրինակ էր միշտ, եւ միշտ փորձել եմ բացատրել «Արեւմտեան Հայաստան» եւ «Արեւելեան Հայաստան» եզրերի նշանակութիւնը. դրանք պատմականօրէն ձեւաւորուած տեղանուններ են եւ այդ տեղանունները, նաեւ այդ ձեւակերպումները գալիս են 19-րդ դարի երկրորդ կէսից: Հիմա խօսել, որ այս տեղանունների կամ բառակապակցութիւնների մասին մոռանանք, նոյնն է, որ պահանջ դնենք, ասենք, մոռանանք, որ եղել է Քիեւեան Ռուսիա, Օսմանեան կայսրութիւն, Սպարտա»:

Հասկանալի է, չէ՞, թէ ի՛նչ էր ուզում ասել Սերժ Սարգսեանը իր «խիզախ թուրք գործընկերներին» (չակերտներում մէջբերուածը Սերժ Սարգսեանի խօսքերն են, որ նա արտասանել է 2008-ի սեպտեմբերին ամերիկահայերի հետ հանդիպման ընթացքում` Նիւ Եորքում, որն ուղղուած է եղել Ապտիւլլա Կիւլին եւ Ալի Պապաճանին):

Չորրորդ. Սերժ Սարգսեանը 2009-ի ապրիլքսանչորսեան ուղերձում ասաց` «Ցեղասպանութիւն, որ տեղի է ունեցել օսմանեան Թուրքիայում»: Սա այն դէպքում, երբ 1990-ի օգոստոսի 23-ի Հայաստանի անկախութեան հռչակագրում այլ ձեւակերպում է տրուած` «Ցեղասպանութիւն, որ տեղի է ունեցել օսմանեան Թուրքիայում եւ Արեւմտեան Հայաստանում»:

Հինգերորդ. 2008-ի սեպտեմբերի 6-ի Հայաստան-Թուրքիա հանդիպումից մի քանի օր առաջ Հայաստանի ֆութպոլի ֆետերասիոնը իր զինանշանը փոխել էր. եթէ արդէն հին զինանշանի վրայ Արարատ սարն էր` հայ ժողովրդի խորհրդանիշներից մէկը, ապա նորի վրայ ուղղակի գնդակ էր  նկարուած: Հայաստանի ֆութպոլիստների մարզաշապիկի վրայից հանուել էր նաեւ Արարատ սարի պատկերը:

Այս արարքի անունը դրէք, ի՛նչ ուզում էք:

Հետագայ ամիսներին ու տարիներին Սերժ Սարգսեանը վերանայեց իր յայտարարութիւնները: Բայց կարեւորը ոչ այնքան այն է, թէ ինչ է ասուել, այլ այն, թէ ինչ է ստորագրուել: Լա՛ւ, ենթադրենք, որ Սերժ Սարգսեանը 2008-ին Հայոց ցեղասպանութեան մասին ձախաւեր յայտարարութիւններ չի արել: Մի պահ մոռանանք, որ չի եղել «Ֆութպոլային դիւանագիտութիւն» (խիղճ ունեցող հայ պատմաբանը երբեք դա չի մոռանայ, երբեք): Բայց չէ՞ որ կայ 2009-ի հոկտեմբերի 10-ին ստորագրուած եւ Հայաստանի գործող իշխանութիւնների կողմից գովաբանուած հայ-թուրքական երկու արձանագրութիւն, որոնցից պաշտօնական Երեւանը ոչ մի կերպ չի ուզում հրաժարուել (հաւանաբար չի ուզում հիասթափեցնել արեւմտեան իր խիզախ գործընկերներին):

Այդ արձանագրութիւններով Հայաստանը ճանաչել է ժամանակակից Թուրքիայի սահմանները (ուշադրութիւն դարձրէք` ոչ թէ տարածքային ամբողջականութիւնը, այլ սահմանները), ինչպէս նաեւ գրաւոր համաձայնութիւն տուել պատմաբանների համատեղ յանձնաժողով ստեղծելու թուրքական առաջարկի հետ: Մէջբերենք փաստաթղթի այդ կէտերը. «Հայաստանը եւ Թուրքիան … հաստատելով երկու երկրների միջեւ գոյութիւն ունեցող սահմանի փոխադարձ ճանաչումը, ինչպէս սահմանուած է միջազգային իրաւունքի համապատասխան պայմանագրերով», «… իրականացնել երկու ժողովուրդների միջեւ փոխվստահութեան վերականգնմանն ուղղուած պատմական հարթութեան երկխօսութիւն, այդ թւում` պատմական փաստաթղթերի եւ արխիւների անկողմնակալ գիտական ուսումնասիրութիւն` առկայ խնդիրների սահմանման ու առաջարկների ձեւակերպման համար», «… պատմական հարթութեամբ զբաղուող ենթայանձնաժողով` երկու ժողովուրդների միջեւ փոխվստահութեան վերականգնմանն ուղղուած երկխօսութեան իրականացման նպատակով,  այդ թւում` պատմական փաստաթղթերի եւ արխիւների անկողմնակալ գիտական ուսումնասիրութիւն, առկայ խնդիրների  սահմանման ու առաջարկների ձեւակերպման համար` հայ, թուրք, ինչպէս նաեւ զուիցերիացի եւ այլ միջազգային փորձագէտների մասնակցութեամբ»:

Քանի դեռ այս երկու արձանագրութիւններից Հայաստանը չի հրաժարուել, Հայաստանի որեւէ պաշտօնեայի, այդ թւում` գործող նախագահի յայտարարութիւն, չի կարող քաղաքական, իրաւական կամ դիւանագիտական առումով աւելի զօրեղ եւ օրակարգային լինել, քան պետութեան կողմից ստորագրուած փաստաթուղթն է:

Ինչպէս յայտնի է, «Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին ընդառաջ» խորագրով իրաւաբանների համահայկական երկրորդ համաժողովում, որը նուիրուած էր Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցին ընդառաջ սփիւռքում ձեւաւորուած տարածաշրջանային յանձնախմբերի գործունէութեան իրաւական հարցերի քննարկմանը, Սահմանադրական դատարանի նախագահ Գագիկ Յարութիւնեանը յայտարարել է, որ ստեղծւում է յատուկ յանձնախումբ` Հայոց ցեղասպանութեան հիմնախնդիրների իրաւական թղթածրարն ամբողջականացնելու նպատակով:

Գլխաւոր դատախազ Աղուան Յովսէփեանը շատ աւելի առաջ է գնացել. «Հայոց ցեղասպանութեան հետեւանքների վերացումը կապուած է փոխհատուցման հետ: Ի՞նչ բնոյթ պէտք է ունենայ այդ փոխհատուցումը, զուտ բարոյակա՞ն, թէ՞ նաեւ գոյքային եւ տարածքային: Ինչպիսի՞ն է փոխհատուցում ստացող ենթակաների շրջանակը: Այն պէտք է ընդգրկի Ցեղասպանութեան զոհերի ժառանգների՞ն, Հայ առաքելական եկեղեցու՞ն, Հայաստանի Հանրապետութեանը՞, թէ՞ բոլորին միասին: Իմ խորին համոզմամբ, Ցեղասպանութեան զոհերի ժառանգները պէտք է նիւթական փոխհատուցում ստանան, Հայ եկեղեցուն պէտք է վերադարձուեն Թուրքիայի տարածքում հրաշքով կանգուն մնացած եկեղեցիները եւ եկեղեցապատկան հողերը, Հայաստանի Հանրապետութիւնը պէտք է ստանայ իր կորցրած տարածքները եւ այլն: Բայց այդ բոլոր պահանջները պէտք է ունենան անթերի իրաւական հիմնաւորումներ»:

Այս յայտարարութիւնները ամուր չեն, աւելի՛ն, կարող են ընկալուել որպէս պարզ քարոզութիւն, քանի դեռ Հայաստանը չի հրաժարուել երկու արձանագրութիւններից:

Յատուկ «Ազդակ»-ի համար

http://www.aztagdaily.com/archives/132262