Մկրտիչ Մարկոսյան
Քավո’ր,
1880-ական թվականների սկզբներին Վանում ու շրջակա շրջաններում տիրող սովի պատճառով տեղացի ժողովուրդների, այսինքն` այն տարիներին, օրինակ` 1871 թ. Էրզրումի (Կարին) տարեգրքի համաձայն` մոտ երկու երրորդով հայերից բաղկացած բնակչության հետ մեկտեղ մնացած բնակչությունը կազմող բոլոր մուսուլմանները ևս երբ սովի, անճարության և թշվառության մեջ ակամա կիսում էին նույն «ճակատագիրը», հեծեծում էին` «Հաց… հաց… սովից մեռանք… օգնեցեք» ասելով:
Այն ժամանակ, երբ մի կողմից այստեղ էր հասնում Քադըքյոյում (շրջան Ստամբուլում-Ակունքի խմբ.) հայկական համայնքի առաջատար և միևնույն ժամանակ նյութական հնարավորությունների տեր որոշ դեմքերի ջանքերով հիմնված «Հայաստանի սովի դեմ պայքարի կենտրոնական հանձնաժողովի» կողմից կազմակերպված օգնությունը, մյուս կողմից սոված, թշվառ, հիվանդ տարեցները, կանայք, տղամարդիկ և երեխաները, քանի որ չէին կարողանում բավարար չափով օգնություն ստանալ, իրենց բողոքները այն օրերին Վանի հայ հոգևոր առաջնորդը և Հայրիկ մականունը կրող Մկրտիչ Խրիմյանին հաղորդելով` օգնություն էին ակնկալում:
Պատմաբանները հետևյալ օրինակներն են բերում ծագմամբ վանեցի, հետագայում՝ Պոլսո հայոց պատրիարք, այնուհետև՝ համայն աշխարհի հայության հոգևոր առաջնորդը դառնալով` Հայաստանում մինչև 1892 թ. կաթողիկոսի պաշտոնում եղած, իր ժողովրդի, ավելի ճիշտ` իր ծննդավայրի գյուղացիների, ագարակատերերի, հովիվների հետ «թանապուր» խմած և հատկապես իր համեստ էությամբ ժողովրդի սերն ու հարգանքը շահած և միևնույն ժամանակ իր հրապարակած զանազան պարբերականներով, իր մշակութային գործունեությամբ ևս հայտնի Հայրիկի կամ Խրիմյան Հայրիկի` այն սովի ժամանակ դրսևորած մարդկային վերաբերմունքի մասին.
«Մի օր մի խումբ քրդեր, Հայրիկի հարկաբաժինը բարձրանալով, հայտարարում են, որ ցանկանում են քրիստոնյա դառնալ` սովից փրկվելու համար: Նրանց այդ վարմունքին ի պատասխան` մի պահ լռած ու վշտացած Խրիմյան Հայրիկը հետևյալ պատասխանն է տալիս.
«Այսուհետև ամեն անհրաժեշտ բան կանեմ, որպեսզի քրդերը նույնպես օգտվեն «Սովի դեմ պայքարի հանձնաժողովի» տրամադրած օգնությունից. կարող եք հանգիստ լինել այդ հարցում: Քրիստոնյա դառնալու ձեր առաջարկը կտրականապես մերժում եմ, որովհետև այս պահին սովի պատճառով եք այդպես վարվում և ոչ թե ձեր սրտի կանչով: Սակայն ձեզ հետևյալ խրատը կտամ. երբ այս ծանր օրերն անցնեն, սիրե’ք ձեր հողը, ագարակը, ծառի մատղաշ ճյուղը, արորը, կերե’ք ձեր ճակատի քրտինքով վաստակված հացը, եղբայրաբար ապրե’ք հարևան ժողովուրդների հետ և երբեք մի’ մոռացեք, որ այս սարսափելի սովը արյան ու բռնության արդյունքն է: Դե’հ, հիմա գնացե’ք խաղաղությամբ և արե’ք այն, ինչ ասացի»:
Քավո’ր, գրեթե մեկ ու կես դար առաջ տեղի ունեցած այս սովը, այս տհաճ, ահավոր սովի դեպքը հիշելուս պատճառը Վանի վերջին երկրաշարժն էր, որի հարուցած շոկը, տրավման դեռևս չենք կարողացել հաղթահարել, և մաղթում ենք, որ այլևս երբեք նման վիշտ չապրենք: Ակամա զուգորդությամբ այդ մասին գրելիս նպատակս ոչ թե այս պահին Հայաստանի գերեզմանոցում հանգչող անվանակցիս` Մկրտիչ Խրիմյանի, այլ կերպ ասած` Հայրիկի հասցեին դրվատանքի խոսք ասելն է, այլ Նրա` ժողովուրդների միջև խտրականություն չդնող այդ մարդկային, այդ հումանիստական վարմունքը մի պատմական դիպվածով ընդգծելով` միգուցե, ով գիտե, փորձեցի շեշտել, թե բոլորս ինչ դասեր կարող ենք քաղել նման բնական աղետներից…
http://www.evrensel.net/news.php?id=18260
Թարգմանությունը` Akunq.net-ի
Leave a Reply