Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայում երեկ մեկնարկեց «Անին միջնադարյան Հայաստանի քաղաքական եւ քաղաքակրթական կենտրոն» խորագրով միջազգային գիտաժողովը, որը կազմակերպվել է Անին Բագրատունյաց թագավորության մայրաքաղաք հռչակելու 1050—ամյակին նվիրված հոբելյանական միջոցառումների շրջանակում։ Գիտաժողովին մասնակցում են գիտնականներ՝ հայագետներ, պատմաբաններ, լեզվաբաններ, ճարտարապետներ Հայաստանից, Ռուսաստանից, Ֆրանսիայից, Իտալիայից, ԱՄՆ—ից եւ Ավստրիայից։
Գիտաժողովի մասնակիցներին ողջույնի խոսք էր ուղղել ՀՀ վարչապետ Տիգրան Սարգսյանը՝ հույս հայտնելով, որ միջոցառումը հնարավորություն կտա ուսումնասիրել եւ արժեւորել Անիի դերը միջնադարի քաղաքական եւ մշակութային զարգացումներում։ Անիի աշխարհագրական դիրքը, նրանով անցնող ճանապարհները քաղաքը դարձրել էին ժամանակի առեւտրային հանգույց, ինչը նպաստել էր Անիի զարգացմանը, միաժամանակ ձեւավորելով քաղաքային բարձր կուլտուրա։ «Անին շարունակելու է մեր ազգային հիշողության մեջ ապրել որպես երազանքի եւ ազատության խորհրդանիշ»,— նշել էր Տ. Սարգսյանը։
Մասնակիցներին հայրապետական բարեմաղթանք էր ուղղել Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ—ն՝ նշելով, որ Անին մայրաքաղաք հռչակելու 1050—ամյակը ոչ թե զուտ աշխարհագրական տեղանքի հոբելյանական տարեթիվ է, այլ մեր ազգային կյանքի, անցած ճանապարհի անբաժանելի մաս, որը որեւէ կերպ չի կարող զատվել կամ բաժանվել հայ ժողովրդից եւ նրա պատմությունից։ Այսօր էլ, նույնիսկ կիսավեր վիճակով Անին հանդիսանում է համաշխարհային մտավոր մշակույթի մեծ արժեք եւ պարտավորեցնում մեզ հիշելու ոչ միայն անցյալը, այլեւ շատ լուրջ մտածելու ապագայի մասին։
ՀՀ ԳԱԱ նախագահ Ռադիկ Մարտիրոսյանը բացման խոսքում անդրադարձավ հայ ազգի քաղաքական, մշակութային կյանքում, այս թվում նաեւ ճարտարապետության, քանդակագործության բնագավառներում Անի քաղաքի ունեցած կարեւոր դերին։ Թեեւ այսօր Անին կիսավեր է եւ անմարդաբնակ, սակայն դարձել է թանգարան բաց երկնքի տակ՝ գրավելով հազարավոր զբոսաշրջիկների։ Ներկայումս բազմաթիվ աշխատություններ կան Անիի մասին, սակայն նյութն այնքան բազմազան է եւ հարուստ, որ կարող է նորանոր ուսումնասիրությունների եւ բացահայտումների աղբյուր հանդիսանալ։
«Բագրատունյաց թագավորության մայրաքաղաք Անին ճարտարապետական ինքնատիպ հզոր համալիր է, քաղաք—հուշարձան, որով նա տարբերվում է բազմաթիվ այլ քաղաքներից։ Միջազգային գիտական շրջանակներում Անին մեծ հիացմունք է առաջացնում, սակայն, ցավոք, ոչ միշտ է ընդգծվում նրա հայկականությունը։ Հաճախ հուշարձանը ներկայացվում է որպես զուտ քաղաքակրթության դրսեւորում՝ մոռացության տալով նրա ազգային նկարագիրը եւ էթնիկ կրողի հանգամանքը, ինչը չափազանց կարեւոր է հայերի համար»,— նշեց ՀՀ ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն Աշոտ Մելքոնյանը «ՀՀ»–ի հետ զրույցում։
Անդրադառնալով թուրքական կառավարության կողմից իրականացվող՝ Անիի վերականգնողական աշխատանքներին՝ Ա. Մելքոնյանն ընդգծեց, որ ի սկզբանե հայերը այդ աշխատանքներին մասնակցություն չեն ունեցել, որի հետեւանքով բազմաթիվ հուշարձաններ վերականգնվել են սելջուկյան ոճով, մասնավորապես Սմբատաշենի պարիսպները։ Թեեւ սկզբնական շրջանում Ն. Մառի ժամանակներից պահպանվող, ինչպես նաեւ հայ մասնագետների կողմից պատրաստված նախագծերը օգտագործվում էին թուրքերի կողմից, սակայն ներկայումս այդ գործընթացը դադարել է։ Վերականգնողական աշխատանքներին, պեղումներին որպես ֆրանսիայի քաղաքացի մասնակցում էր պոլսահայ Անի Թոթոյանը, որի մասնակցությունը եւս կասեցվեց։
Գիտաժողովի մասնակիցներն իրենց զեկույցներում անդրադարձան ինչպես Անի քաղաքի պատմությանը, ճարտարապետությանը, քանդակագործությանը, խաչքարային մշակույթին, հոգեւոր ժառանգությանը, այնպես էլ՝ համաշխարհային քաղաքական, մշակութային, քաղաքաշինության զարգացման գործում քաղաքի ունեցած կարեւոր դերին։
Ավստրիայի Զալցբուրգի համալսարանի լեզվաբանության ինստիտուտի գիտաշխատող, Մայր—Մելնհոֆի անվան Քրիստոնյա Արեւելքի ինստիտուտի հայագիտության բաժնի դասախոս, ՀՀ ԳԱԱ պատվավոր դոկտոր, հայագետ Յասմին Դում—Թրագուտի խոսքով՝ Անին համաշխարհային ժառանգության կարեւոր մաս է կազմում, եւ անհրաժեշտ է քայլեր ձեռնարկել այն ավելի հայտնի դարձնելու համար։ Օտարները շատ քիչ բան գիտեն Անիի իրական պատմության մասին, որովհետեւ Անի այցելող զբոսաշրջիկներին թուրք ուղեկցողները որեւէ տեղեկություն չեն տալիս նրա հայկական լինելու մասին, այլ ներկայացնում են սխալ պատմություններ։
Իր զեկույցում հայագետը ներկայացնում է 18—19—րդ դարերում գերմանացի գիտնականների այցելությունները Անի եւ ստացած տպավորությունները, որոնք շատ տարբեր են եղել. մի կողմից նրանք հիացել են Անիի ճարտարապետության, բնաշխարհի գեղեցկությամբ եւ վեհությամբ, սակայն մյուս կողմից՝ հիասթափված եւ տխուր են եղել՝ տեսնելով ամայացած քաղաքը։ Յասմին Դում—Թրագուտը նույնպես տպավորված է Անի քաղաքի գեղեցկությամբ եւ ճարտարապետական վեհությամբ։
Ավստրիացի ճանապարհորդների նոթերում Հայաստանի մասին թեեւ սակավաթիվ, բայց հիշատակություններ կան դեռեւս 16—րդ դարից։ Պատճառը թուրքերի եւ ավստրիացիների ոչ լավ հարաբերություններն են եղել, որի հետեւանքով վերջիններս վախեցել են Օսմանյան կայսրություն գնալուց։
Այսօր ավստրիացիները, նաեւ Յասմին Դում—Թրագուտի ջանքերով, ավելի շատ բան գիտեն Հայաստանի, հայ ժողովրդի պատմության, լեզվի եւ մշակույթի մասին։
Որոշ գիտնականներ գտնում են, որ հայկական ճարտարապետությունը, մասնավորապես 10—11—րդ դարերում, իր ազդեցությունն է ունեցել եվրոպական ճարտարապետության վրա։ Մոսկվայի Ճարտարապետության եւ քաղաքաշինության պատմության գիտահետազոտական ինստիտուտի գիտաշխատող Արմեն Ղազարյանը, կատարելով Անիի եւ Տոսկանայի եկեղեցիների արտաքին կամարաշարերի համեմատական վերլուծություն, հստակ կապ է գտնում Հայաստանի եւ ռոմանական դարաշրջանի Իտալիայի կարեւորագույն ճարտարապետական դպրոցների միջեւ։ Սակայն Տոսկանայի տաճարներում կամարաշարերի առաջացումը կապված էր ոչ թե հայ վարպետների անմիջական աշխատանքի հետ, այլ, հավանաբար, Հայաստանի տարածքից գաղափարի տեղափոխման հետեւանք էր։
Լուսինե ՄԽԻԹԱՐՅԱՆ
hhpress.am
Leave a Reply