«Ակունքի» հարցազրույցը հայտնի երաժշտական պրոդյուսեր Հասան Սալթըքի հետ

Վերջերս Հայաստանում էր երաժշտական պրոդյուսեր, Թուրքիայի 5 ամենանշանավոր ձայնագրման կենտրոններից մեկի՝ “Kalan Müzik” ընկերության հիմնադիր Հասան Սալթըքը:

Նշենք, որ Հասան Սալթըքը ծագումով դերսիմցի է: Ֆրանսիական “Le Monde” օրաթերթը Սալթըքին տվել է «Արևելքի լույս» բնութագրումը` Թուրքիայի այլ էթնիկ խմբերի մշակույթները պահպանելու գործում նրա ունեցած ավանդի համար:

Մեր ընթերցողներին ենք ներկայացնում Հասան Սալթըքի հետ «Ակունք»-ի թղթակից Մելինե Անումյանի հարցազրույցը:

Հարց-Խնդրում եմ` ներկայացրեք Ձեզ մեր ընթերցողներին:

Պատասխան-Ծնվել եմ 1964 թ. Դերսիմում: Լիցեյն ավարտելուց հետո այլևս չեմ ուսանել: Բանակում ծառայելուց հետո սկսել եմ աշխատել մի երաժշտական ընկերությունում: Քանի որ այնտեղ չէի կարողանում իմ ուզած գործերն իրականացնել, սեփական ընկերությունս հիմնեցի: Ի դեպ՝ այն հիմնեցի` առանց կապիտալ ունենալու: Այդ գործը ձեռնարկեցի` մորս 13 ապարանջանները վաճառելով: Այնուհետ մինչ օրս Թուրքիայում մեր ընկերությունն իրականացրել է ընդդիմադիր երաժշտական նախագծեր: Մենք առավելապես աջակցել ենք երկրի իշխանություններին ընդդիմադիր երիտասարդ երաժիշտներին: Սեպտեմբերի 12-ի ռազմական հեղաշրջման ժամանակ արգելվել է թուրքերենից բացի այլ լեզուներով ստեղծագործելը: Առաջինը հենց այդ ժամանակաշրջանում այս գործերն սկսեցինք: Ես դրա համար բազմաթիվ անգամներ հարցաքննվել և դատվել եմ: 3 տարվա ազատազրկման էլ եմ դատապարտվել, սակայն այդ պատժիս կիրառումը հետաձգվել է: Սեպտեմբերի 12-ի հեղաշրջումից հետո սկսել եմ աշխատանքներ կատարել Անատոլիայի էթնիկ լեզուների առնչությամբ (լազերեն, ասորերեն, քրդերեն, հայերեն): Մենք առաջին անգամ հայկական ժողովրդական խաղիկների սկավառակը թողարկեցինք: Այսինքն` մենք դարձանք Սեպտեմբերի 12-ի հեղաշրջումից հետո առաջին հայկական ժողովրդական երգերը թողարկած ընկերությունը:

Հարց-Ուրիշ ի՞նչ աշխատանքներ եք կատարել հայկական մշակույթի ոլորտում:

Պատասխան-Առավելապես աշխատանքներ ենք կատարել Անատոլիայի (Արևմտյան Հայաստանի-Ակունքի խմբ.) հայկական ժողովրդական երգերի կապակցությամբ: Ինչ վերաբերում է ողջ Թուրքիայի հայերին… ինչպես հայտնի է, գործում է «Քնար» եկեղեցական երգչախումբը, մենք աշխատանքներ ենք կատարել նաև այդ խմբի առնչությամբ: Անատոլիայի հայերի մշակույթի վերաբերյալ մոտ 15 ալբոմ ենք թողարկել: Քանի որ Դերսիմն իմ մասնավոր հետաքրքրությունների շրջանակում է, ներկա պահին այդ թեմայով մի աշխատանք եմ իրականացնում: 2001 թ. մեր ընկերությունը Թուրքիա էր հրավիրել Ջիվան Գասպարյանին: Նրա հետ մի ալբոմ էինք թողարկել Թուրքիայում: Առաջին անգամ էլ այն ժամանակ էինք համերգ տվել Ջիվան Գասպարյանի հետ: Համերգասրահում տեղ չէր մնացել, որովհետև չորս հազար տեղ ունեցող համերգասրահում 5 հազար մարդ կար: Առաջին անգամ հայ ժողովրդական խաղիկները Ստամբուլում թողարկել էինք 1991 թ., և դա մեծ իրադարձություն էր Թուրքիայի համար: Մարդիկ սկզբում խիստ զարմացել էին, նույնիսկ վաճառողներն ասել էին, թե այն չի վաճառվի: Սակայն շատ մեծ պահանջարկ ունեցավ այդ ալբոմը…

Հարց-Իսկ ո՞րն էր այդ պահանջարկի պատճառը:

Պատասխան-Մենք նախապես էլ համոզված էինք, որ նման պահանջարկ էր լինելու, բայց մյուսները վստահ չէին: Օրինակ՝ «Սարը գելին» թյուրքյուի հայերեն տարբերակը ևս առաջին անգամ մենք ենք թողարկել: Հայերի վերաբերյալ մեր աշխատանքները մեծ պահանջարկ վայելեցին Թուրքիայի հասարակության բոլոր շրջանակներում: Ըստ իս ներկա պահին Թուրքիայում կա 5-6 միլիոն հայ, եթե անգամ իրենք էլ տեղյակ չեն իրենց հայ լինելու մասին… Մեր կողմից հայկական ժողովրդական երգերի թողարկումից հետո շատերը, «Վա~յ, ես այս երգը տատիկիցս լսել էի», «Ես այն պապիկիցս լսել էի» ասելով, սկսեցին իրենց արմատները փորփրել: Այդ երևույթը կատարվեց ոչ միայն հայերի, այլև՝ Թուրքիայի այլ էթնիկ խմբերի հետ: Դա այնքան հետաքրքիր ստացվեց, որ բոլորն ուղղակի ապշեցին Թուրքիայում: Ես դա ասում եմ ոչ միայն հայերի կապակցությամբ: Այսպես, օրինակ, մենք նախկինում մի ալբոմ էինք թողարկել Անատոլիայի հույների, նրանց փոխանակման առնչությամբ: Այդ ալբոմի կապակցությամբ էլ էին բոլորն ապշել:

Մեր թողարկած ալբոմները շատ մեծ շարժառիթ են դառնում, որպեսզի մարդիկ ուսումնասիրեն իրենց ծագումը: Քանզի մարդիկ վախենում էին անգամ գիրք հրատարակել: Մեր թողարկածները որոշ առումով պատճառ դարձան, որպեսզի նման գրքեր էլ տպագրվեն: Այսինքն` երաժշտության բնագավառում մեր արածները թափ հաղորդեցին այդ գործընթացին, որովհետև մեծ հետաքրքրություն հարուցեցին: Դրա համար էլ Թուրքիայի ազգայնամոլ շրջանակները շատ վրդովված էին մեզնից: Մյուսներն էլ, «Սա ինչպե~ս է համաձարկվում» ասելով, ապշահար էին լինում: Դրանից հետո բոլորը կարծում էին, որ ինձ կսպանեն: Այդ ողջ ընթացքում մենք սպառնալիքներ էինք ստանում, նույնիսկ ոստիկանությունը հարձակվեց մեր ընկերության վրա, պետությունը որոշ ժամանակ փակեց մեր ընկերությունը: Սակայն դա որոշ իմաստով շատ լավ եղավ, քանի որ դրա շնորհիվ մեզ ճանաչեցին միջազգային ասպարեզում: Այդ դեպքից հետո մեր արտադրանքն սկսեց շատ վաճառվել, այսինքն` մեր ընկերությունը դարձավ Թուրքիայի ամենաուժեղ 5 ընկերություններից մեկը. հիմա էլ է այդպես: Այսպես՝ երբ մենք հրավիրեցինք Ջիվան Գասպարյանին, մարդիկ Թուրքիայում որոշ առումով նման բաների սովոր չէին: Այդ համերգին մասնակցած բոլոր քաղաքական գործիչները, բոլոր-բոլորն ինձ ասացին. «Հասա’ն, քո արածը ոչ մի քաղաքական գործիչ չկարողացավ անել»: Ասում էին, թե այն, ինչ չի կարողացել անել որևէ պետական գործիչ, Հասան Սալթըքն անում է: Հրանտ Դինքի հետ էլ եմ այն ժամանալ ծանոթացել: Նա այցելել էր մեր ընկերություն, որից հետո միասին Գասպարյանին տարել էինք Ստամբուլի հայկական եկեղեցիները: Իրար հետ այցելել էինք նաև «Ակօս»-ի խմբագրատուն: Այնուհետև Հրանտի հետ շատ մտերիմ ընկերներ դարձանք: Նա հաճախ էր գալիս իմ ընկերության գրասենյակ: Ի վերջո, նմանատիպ մեր աշխատանքները դեռ շարունակվում են:

Քանի որ ինքս ծագումով դերսիմցի եմ, և քանի որ մորս մայրն էլ Դերսիմի կոտորածների ժամանակ զուտ պատահմունքով է փրկվել մահից, ես շատ եմ հետաքրքրվում Դերսիմով: Հայրս էլ է պատահաբար ազատվել մահից` 14 օր քարայրում ապաստանելով և միայն խաշած ցորեն (մենք այն հեդիգ ենք անվանում) ուտելով: Ես էլ անհատապես սկսեցի ուսումնասիրել Դերսիմի դեպքերը: Գտել եմ այս թեմային առնչվող այն ժամակաշրջանի` 1938 թ. դեպքերի բոլոր տեղեկությունները, փաստաթղթերը և արված լուսանկարները: Հիմա դրանք պատրաստում եմ, որպեսզի գրքով հրատարակվեն: Դերսիմի 1938 թ. կոտորածի վերաբերյալ ինձ մոտ գտնվող վավերագրերը հետաքրքիր են. ես դրանք դեռևս չեմ հրատարակել: Երբ տեղի էին ունենում դերսիմյան գործողությունները, հատուկ պարտիզանական ուժերն էլ են հավաքվել և «1915 թ. դեպքերի (Հայոց ցեղասպանության-Ակունքի խմբ.) ժամանակ հայերին փրկած, թաքցրած դերսիմցիներին, կիսով հայ դերսիմցիներին սպանելու ենք գնում» ասելով` մի գործողություն են սկսել: Այսինքն՝ «Ոչ միայն ռազմական շրջաններում, այլ նաև` շրջակա քաղաքներում հայերի բարեկամներին սպանելու ենք գնում» ասելով` պարտիզանական ուժերը հավաքվել են, և շատ մեծ կոտորած է եղել: Ես այդ մասին առաջին անգամ ձեզ եմ հայտնում: Ինձ մոտ կան նաև այն ժամանակվա զինվորական լուսանկարներ: Կոտորածի ընթացքում հայկական գյուղերում արված լուսանկարներ էլ ունեմ, բայց չգիտեմ, թե հետո ինչ է պատահել այդ մարդկանց:

Հարց-Որտեղի՞ց եք դրանք գտել:

Պատասխան-Այն ժամանակ ծառայած բոլոր զինվորների և հրամանատարների ընտանիքներին, զավակներին ենք դիմել: Ես պեղել եմ այն ժամանակվա բոլոր սպաների, զինվորների անձնական արխիվները: Այս թեմայի շուրջ արված բոլոր տեսաձայնագրությունները, այդ դեպքերին ականատես մարդկանց վկայությունների ժապավենները մեզ մոտ են: Արդեն իսկ թերթերում 1938 թ. դերսիմյան դեպքերի վերաբերյալ հրապարակված լուսանկարները իմ ներկայացրած լուսանկարներն են, որովհետև ես 20-30 լուսանկար եմ հրապարակ հանլ: Եվ դա մի մեծ իրադարձություն եղավ: Դերսիմի կոտորածի զոհերի ցանկը, մահացածների իրական թիվը նույնպես առաջին անգամ ես եմ հրապարակել: Դրանք հրատարակվել են իմ էջում և «Սաբահ» օրաթերթում:

Հարց-Ձեր կարծիքով որքա՞ն է Դերսիմի կոտորածի զոհերի թիվը:

Պատասխան-Ինձ մոտ գտնվող զեկույցների համաձայն` մահացածների թիվը 13.700-ի չափ է: Մոտ 14 հազար հոգի էլ աքսորվել է: Կան նաև շուրջ 2 հազար անհայտ կորածներ:

Հարց-Դուք համաձա՞յն եք այն տեսակետի հետ, թե 1938 թ. Դերսիմի կոտորածն իրականացվել է հատկապես 1915 թ. Հայոց ցեղասպանության ժամանակ բազմաթիվ հայերի` Դերսիմում ապաստանելու պատճառով:

Պատասխան-Ըստ ինձ մոտ գտնվող զեկույցների` ոչ միայն հայերի պատճառով է դա եղել: Դերսիմն այն ժամանակաշրջանում՝ հանրապետության հռչակումից հետո, առանց այդ էլ որոշ չափով անհնազանդ էր: Սակայն դրանք բոլորն էլ պատրվակ են: Ինչպես հայտնի է, մեղադրանք կար, թե այնտեղ ապստամբություն է եղել, բայց ինձ մոտ գտնվող փաստաթղթերից պարզ երևում է, որ նման բան չի եղել: Հիմնական պատճառը ալևիականությունն է եղել: Շատ անհանգիստ էին, որ այնտեղ ինքնագլուխ ղըզըլբաշների քաղաք կա: Այդ ատելությունն օսմանյան ժամանակաշրջանից էր գալիս: Ըստ իս` համիդիյե քրդական զորագնդերը հայկական կոտորածի (Հայոց ցեղասպանության-Ակունքի խմբ.) գլխավոր պատասխանատուներն են: Թուրքերի հետ մեկտեղ քրդական համիդիյե զորագնդերը մեծ դեր են կատարել: Լուրջ թշնամություն կար այն բանի համար, որ Դերսիմի շրջանը զինվոր չէր մատակարարում համիդիյե գնդերին: Դա հաստատվում է օսմանյան փաստաթղթերով: Քանզի համիդիյե զորագնդերին զինվոր չտվող միակ շրջանը Դերսիմն էր: Սուննի քրդերին դա շատ էր վրդովեցնում: Քրդերը նույնպես իրականում Դերսիմին թշնամի են` թուրքերի նման, քանի որ այս հարցին խառնված է նաև կրոնական գործոնը: Ըստ իս` Դերսիմի կոտորածի իրական պատճառը պայմանավորված էր ոչ միայն նրանով, որ այնտեղ հայեր էին ապրոյմ, կամ որ այնտեղի մարդիկ աջակցել էին հայերին: Ամենամեծ պատճառը ղըզըլբաշության խնդիրն էր: Ես դա ասում եմ` հիմնվելով ինձ մոտ գտնվող փաստաթղթերի վրա: Այդ վավերագրերի բնագրերն ինձ մոտ են: Ես զանգվածային լրատվամիջոցներին միայն մի քանի լուսանկար ու մի քանի փաստաթուղթ եմ տվել: Դա արդեն իսկ մեծ իրադարձություն եղավ Թուրքիայում: Սակայն ես ոչ բոլոր փաստաթղթերն եմ հրապարակել, որովհետև գիրքս դեռ վերջնականապես պատրաստ չէ: Այն շուտով կհրատարակվի: Կարող եմ ասել, որ գիրքս գլխիվայր շուռ է տալու Դերսիմի դեպքերի կապակցությամբ մինչ օրս գրված բոլոր գրքերը: Այն սին է դարձնելու ողջ մտայնությունը: Այսինքն՝ իրապես հետաքրքիր տեղեկություններ կան այնտեղ:

Հարց-Հայկական մշակույթի առնչությամբ նոր նախագծեր ունե՞ք:

Պատասխան-Ներկայում մի աշխատանք է իրականացվում` Կոմիտասի վերաբերյալ: Այն գրեթե ավարտին է հասցվել: Կոմիտասի չհրատարակված ստեղծագործություններից՝ նրա հավաքած թուրքերեն, հայերեն, քրդերեն խաղիկներից բաղկացած մի հատուկ ալբոմ է պատրաստվում: Մինչ այդ արդեն իսկ մի սկավառակ թողարկել էինք: Թողարկել էինք նաև Համբարձում Լիմոնջյանի նոտաներով մի ձայնասկավառակ: Պատրաստել էինք նաև Միքայել Ասլանի «Փեթակ» ալբոմը: Մենք թողարկել ենք Ստամբուլի գրեթե բոլոր հայկական երգչախմբերի հոգևոր կատարումները:

Հարց-Ինչպե՞ս եք գնահատում Թուրքիայի տարբեր էթնիկ խմբերի մշակույթներն արտացոլող սկավառակների թողարկումը:

Պատասխան-Նման բաներ նախկինում հնարավոր չէր անել, քանի որ ճնշումը մեծ էր: Հանրապետության գաղափարախոսությունն այլ էր: Ըստ իս` չկա ավել անհեթեթ բան, քան մարդուն սեփական մշակույթը, մայրենի լեզուն արգելելը: Մենք էլ դեմ դուրս եկանք դրան: Դրա համար բավականին տառապանք քաշեցինք, բայց մեր ջանքերը հաջողոթյամբ պսակվեցին: Դրանից հետո բոլորը, մեզնից խիզախություն ստանալով, սկսեցին ինչ-որ բան անել, որովհետև մարդու մայրենի լեզուն անհար է արգելել: Սակայն, դժբախտաբար, երբ հիմնվեց Թուրքիայի Հանրապետությունը, այդ գաղափարախոսությունը որոշ չափով հաջողություն ունեցավ, քանզի հայերի, լազերի, քրդերի բազմաթիվ ժողովրդական երգեր թուրքերեն թարգմանվեցին, որոշ մարդիկ էլ վախեցան և անընդհատ իրենց թոռներին «թուրք եմ» ասելով` իսլամացան: Այդ ուժեղ ուծացման պատճառով էլ հայկական, ասորական, քրդական, զազայական բազմաթիվ ժողովրդական խաղիկներ անհետացան: Այնինչ, եթե այն ժամանկվա քաղաքական գործիչները մտածեին, որ դրանք իրենց հարստությունն են, Թուրքիան հիմա լրիվ այլ կետում կլիներ: Ես այդպես եմ կարծում:

Akunq.net