«Դեպի լյառն Մասիս» կամ… սարերի օրենքը

Տիգրանուհի Մարգարյան

Այս մասին պատմում են հենց իրենք` լեռնագնացները

Ճանապարհորդ Տիգրան Բաբայանը եւ լեռնագնաց Կորյուն Հայրապետյանը իրենց արշավախմբով բարձրացել են Արարատ լեռան գագաթը:

Յոթանասունամյա Կորյուն Հայրապետյանի ամենամեծ երազանքը դեռ մանկուց եղել է Արարատի գագաթը նվաճելը, արդեն 40 տարուց ավելի զբաղվում է պրոֆեսիոնալ լեռնագնացությամբ, սակայն վաղեմի երազանքը հաջողվեց իրագործել միայն 67 տարեկանում: Նա ծնվել է Պարսկաստանում, այնուհետեւ տեղափոխվել Ամերիկա: Ներկայումս տարվա մի մասն անցկացնում է Հայաստանում, մյուսը` Սան Ֆրանցիսկոյում: Մինչ այս ճանապարհորդությունը նա բազմիցս փորձել է Արարատ լեռը բարձրանալու օրինական թույլտվություն ստանալ, դիմել է թուրքական դեսպանատուն, սակայն նրան պատասխանել են, որ «հայերին չի թույլատրվում լեռը բարձրանալ»: Իմ այն հարցին, թե ինչո՞ւ հենց հայերին, եւ արդյոք դա թշնամանքի եւս մեկ դրսեւորում չէ՞, զրուցակիցներս անկեղծորեն պատասխանեցին. «Ոչ, պարզապես հայերը մաքսիմալիստ են, բոլոր հայերը ձգտում են մինչեւ վերջ գագաթը բարձրանալ ու հայկական դրոշը առանձնահատուկ ոգեւորությամբ ծածանել այնտեղ` միաժամանակ անպատճառ հայհոյանքներ տեղալով թուրքերի հասցեին (ծիծաղում է): Ու սա էլ դեռ հերիք չէ` այս նկարահանումը հայտնվում է youtube-ում»:

Մի քանի ապարդյուն փորձերից հետո հանդիպել է Տիգրան Բաբայանին, ում հետ էլ կազմել են արշավախումբը եւ Երեւանից ճանապարհ ընկել դեպի երազի լեռ Արարատ:

Վերելքը սկսեցին լեռան ստորոտից, որը ծովի մակարդակից բարձր է 2150 մետրով: Արշավախումբը ուներ իր զբոսավարը, խոհարարն ու ուղեկցողը: Վերջինս ճանապարհորդ Տիգրան Բաբայանն էր, որ իր վրա էր վերցրել խմբի կազմակերպչական աշխատանքները: Անշուշտ, լեռ բարձրանալը խաղուպար չէ, եւ առանձնապես կարեւոր է, թե ո՞ւմ հետ ես գնում. «Ուղեկցողն ու գիդը պետք է վստահելի մարդիկ լինեն եւ տեղանքին ու աշխարհագրական վայրին ծանոթ», ընդգծում է ճանապարհորդը, որը նաեւ դասավանդում է ԵՊՄՀ-ի աշխարհագրական ֆակուլտետում:

3310 մետրի վրա բացում են առաջին ճամբարը եւ պատրաստում վրանները, որտեղ պիտի գիշերեին: Այնուհետեւ ճաշում են խոհարար Ահմեդի խոհանոց-վրանում. տապակած միս, հավ, բրնձով փլավ, սուպ: Կորցրած էներգիան վերականգնելու համար, անկասկած, բարձր կալորիականությամբ սնունդ է հարկավոր: Խմբի անդամները հայեր են Հայաստանից, Միացյալ Նահանգներից, Ֆրանսիայից, Իրանից: Վրանում նստած խոսում են հայերեն, անգլերեն, պարսկերեն, իսկ ուղեկցողների հետՙ թուրքերեն, քրդերեն, նույնիսկ արաբերեն: Վերջում Կորյունի խորհրդով մի 50 գրամ «Արարատ» կոնյակ են խմում` արյան լավ շրջանառության համար:

«Հաջորդ օրը 7.30-ին բոլորը ոտքի վրա են: Նոր դժվարություններ են սպասվում: Նախաճաշում ենք. հաց, պանիր, մեղր, կարագ, մսեղեն, հալվա, սուրճ, թեյ, ապա վերցնում ճանապարհի թեթեւ սնունդ` ջուր, խնձոր, արմավ, (ոմանք նաեւ շոկոլադ) եւ ճանապարհ ընկնում»:

Երեւի մեզանից քչերը գիտեն, որ սարի վրա ճիշտ սնվելը ուղղակի անհրաժեշտություն է: Իսկ ինչպե՞ս պետք է սնվել, որ կարողանաս վերականգնել կորցրած էներգիան, բայց եւ չհայտնվես «թթվածնային քաղցի ճիրաններում»: Այս մասին մանրամասնում է Կորյուն Հայրապետյանը. «Օրինակՙ շոկոլադը մեծ կալորիականություն ունի, բայց չի կարելի օգտագործել 4000 մետր եւ ավելի բարձրության վրա գտնվելիս: Նախ` այդ բարձրության վրա մթնոլորտում նվազում է թթվածնի քանակությունը, երկրորդ` մինչեւ էներգիա դառնալը շոկոլադը օրգանիզմից մեծ քանակությամբ թթվածին է խլում, որը եւ «թթվածնային քաղց» է առաջացնում»: Իսկ արմավը թթվածնի կարիք չունի էներգիա ճեղքելու համար:

Արագածի գագաթի բարձրության վրա` 4100 մ, բացում են վերելքի երկրորդ եւ վերջին ճամբարը: Գուցե եւ մեզ` ընթերցողներիս համար անսովոր տեսարան է, բայց այստեղ կայծակին նայում են վերեւից, նույնիսկ ամպերի միջից տեսնում են լուսավորվող դաշտը:

«Սարերում չգրված օրենք կա. վերելքը պետք է սկսել գիշերվա ժամը 4-ին եւ վերադառնալ առավոտյան ժամը 9-ին, քանի որ այնտեղ` գագաթին եղանակը միշտ շատ փոփոխական է, սաստիկ ցուրտ ու մառախլապատ: Ճաշարանի վրանում զգացվում է թթվածնի պակասը, գազօջախը վատ է այրվում, դրսում քամի է, կուտակվում են սեւ ամպեր, եղանակը լավ բան չի խոստանում»:

Ժամը 3.10 սկսեց ձյուն գալ, ցուրտ է, մառախուղ, տեսանելիությունը 1 մ-ից էլ պակաս է: 7.30-ին վերջնականապես որոշում են «գրոհել» գագաթը` հուսալով եղանակի լավացում: Շնչելը դառնում է ավելի դժվար: Վերջապես հասնում են գագաթին: «Երբ որ հասանք Արարատի գագաթին, ապրումներս լրիվ փոխվեցին, փոթորիկ էր, -25 աստիճան ցուրտ, բեղիցս սառույցի շիթեր էին կախվել… երազանքս կատարվեց, եւ ես այնտեղ ծածանեցի հայկական եռագույնը: Գտնում ենք Հայկական բարձրավանդակի աշխարհագրական ամենաբարձր կետը եւ այն արկղը, որը հաստատում է տվյալ ժամանակում այդտեղ լինելը: Մեր այցեքարտն ենք թողնում այդ արկղի մեջ եւ այդ պահը անմահացնում տեսաժապավենի վրա», նույն զգացողություններն է վերապրում Կորյուն Հայրապետյանը:

Ի դեպ, փորձառու մարզիչը նշեց, որ լեռանգագաթին 20 րոպեից ավելի չի կարելի մնալ: Սա էլ սարերի օրենքներից եւս մեկը:

19-11-2011

«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ #209