Հայոց ցեղասպանությունն ու Գերմանիայի հասարակական կարծիքը

NEWS.am-ը մասնակի կրճատումներով ներկայացնում է Մյուրիել Միրաք Վեյսբախի հոդվածը` հրապարակված The Armenian Mirror-Spectator-ում:

2005 թ. գերմանական Բունդեսթագն ընդունեց բանաձեւ` Գերմանիայի կառավարությանը կոչ անելով նպաստել հայ-թուրքական հաշտեցման գործընթացին: Վեց տարի անց գիտնականներն ու քաղաքացիական հասարակության ակտիվիստները փորձել են ամփոփել արդյունքները: Խնդիրը քննարկվել է նաեւ սեպտեմբերի 22-ին Բեռլինի Հենրիխ Բյոլի անվան հիմնադրամի կազմակերպած «Հայոց ցեղասպանությունն ու գերմանական հասարակական կարծիքը» սեմինարում: Բոլոր կուսակցությունների քվեն ստացած բանաձեւը պաշտոնական Բեռլինին կոչ է անում նաեւ խրախուսել պատմական փաստերի ազնիվ ուսումնասիրությունը, օսմանյան արխիվների եւ Գերմանիայի ԱԳՆ-ի կողմից Թուրքիային տրամադրած պատմական փաստաթղթերի հրապարակումը, միջազգային փորձագետների եւ պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծումը: Նպատակն է թուրքական իշխանությունների կողմից 1915 թ. Ցեղասպանության հարցի քննարկումն ու Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը:

Միջազգային պատմաբանները ներկայացրին ցեղասպանության հետազոտությունների ներկա ընթացքը: Փարիզահայ պրոֆեսոր Ռայմոնդ Գեւորգյանը ներկայացրեց ցեղասպանության հետազոտությունների պատմությունը: Շվեյցարացի պատմաբան Հանս Լուկաս Կիզերն ու գերմանացի հետազոտող Վոլֆգանգ Գուստի գլխավորությամբ տեղի ունեցավ քննարկում Առաջին համաշխարհային պատերազմում երիտթուրքերի դաշնակից գերմանացիների պատասխանատվություն ունենալու մասին: Գուստը նկատեց, որ թուրքական քարոզչության դրույթը, թե հայերը ռազմական սպառանալիք էին ներկայացնում, գերմանական արխիվները չեն հաստատում:

Այնուհետեւ սեմինարում զեկույցներով հանդես եկան քաղաքացիական հասարակության ակտիվիստները, որոնք մասնակցում են ընդհանուր ողբերգական անցյալի շուրջ երկխոսությանը հայ, թուրք, քրդական եւ գերմանական համայնքների ներգրավմանը: Նախաձեռնությունների թվում են Քյոլնում եւ Բեռլինում գործող Հրանտ Դինքի ֆորումը, Ֆրանկֆուրտում գործող ցեղասպանության հակառակորդների ասոցիացիան, Թուրքիայիում ծնված գերմանացի գրող Դողան Աքհանլիի հայտնի հետազոտական էքսկուրսիաները Բեռլինում, Քյոլնի Recherche International-ը, Համբուրգի ArmenienInfo.net առցանց պարբերականի խմբագիր Թորոս Սարյանի ժողովրդական շարժումը:

Այդ նախաձեռնությունները զգալի ներդրում են ունեցել Հայոց ցեղասպանության մասին իրազեկելու գործում, սակայն պաշտոնական կրթության հարթությունում դեռ շատ անելիքներ կան: Հրատապ է, հատկապես, պատմության դասագրքերի բովանդակության խնդիրը:

Գերմանիայում ուսումնական ծրագրերի համար պատասխանատվություն են կրում Գերմանիայի դաշնային հողերի կառավարությունները: Սակայն առայժմ միայն Բրանդենբուրգում է հաջողվել աշակերտներին ծանոթացնել Հայոց ցեղասպանության փաստերին: Ոչ պաշտոնական թուրքական լոբբիի գործունեությունը խանգարում է նույնն անել մյուս հողերում:

Սեմինարի ընթացքում ներկայացրած երկու նախագծերը ցուցադրեցին հակառակորդ ժողովուրդների միջեւ փոխադարձ ըմբռնում գտնելու հարցում երկխոսության ուժը:

Ես մարդասպան չեմ, ես չեմ 

Հետաքրքիր մի նախագիծ հատուկ գրավչություն ունի ուսանողական լսարանների համար: Այն կարող է լրացնել 1915թ. Ցեղասպանության վերաբերյալ ուսումնական ծրագրերի բացը: Դա դաս չէ լսարանում, այլ` թատերական ասմունք երաժշտական ուղեկցությամբ: «Ես մարդասպան չեմ, ես չեմ» պիեսի հեղինակը Հայնց Բյոկեն է գերմանական Բունդեսթագից: Բյոկեն ասում է. «Դեռեւս չորս տարի առաջ ես ոչինչ չգիտեի Հայոց ցեղասպանության մասին»:

Նա հետաքրքվել է, ուսումնասիրել է պատմությունը, այցելել է Հայաստան: Գերմանիայում կատարած ուսումնասիրության ընթացքում ձեռքի տակ է հայտնվել 1921թ. մարտի 15-ին Բեռլինում Թալեաթ փաշային սպանած երիտասարդ հայ Սողոմոն Թեյլերյանի քրեական գործի 1921թ, հունիսի 2-3-ի դատական լսումների արձանագրությունները: Բյոկեն կրթական ներուժ է տեսնում այդ գործում: Ուրիշների հետ համատեղ Բյոկեն բեմադրել է  «Թալեաթ փաշայի դատավարությունը. թատերական նախագիծ միջմշակութային հետազոտությունների համար» ներկայացումը, որի պրեմիերան 2010-ին էր:

Ներկայացման ավարտին տեղի ունեցող քննարկումներում ի հայտ են գալիս երեք թեմաներ. բռնությունը որպես քաղաքական գործիք, մեղքի հարցը եւ Գերմանիայի աջ ծայրահեղական երիտասարդության միջավայրում բռնության խնդիրը: Թատերախումբը հոգ է տարել, որ Ցեղասպանության մեղքը չընկնի թուրքերի կամ Գերմանիայի թուրք ներգաղթյալների վրա. փաստարկվում է, որ ցեղասպանությունը երիտթուրքերի ռեժիմի իրագործածն է:  

Խոսելով իրար հետ

Մյուս ինստիտուցիոնալ նախաձեռնությունը «Մեծահասակների կրթությունը եւ բանավոր պատմության ներդրումը հայ-թուրքական հաշտեցման գործում» հետազոտական նախագիծն էր, որը ներկայացրել է Մաթիաս Կլինգենբերգը Ժողովրդական համալսարանների գերմանական ասոցիացիայի Միջազգային համագործակցության ինստիտուտից:

Գերմանիայի Արտաքին գործերի նախարարության ֆինանսավորած նախագիծը միավորել էր Թուրքիայի եւ Հայաստանի տասական ուսանողների, որոնք 2009թ. հոկտեմբերին սոցիոլոգների կողմից ստացել են բանավոր պատմության դասընթացներ: 2009թ. հոկտեմբերից մինչեւ 2010թ. փետրվար խմբի անդամները ստացած որակավորման հիման վրա հարցազրույց են անցկացրել Ցեղասպանությունը վերապրածների հաջորդ սերունդների ներկայացուցիչների հետ: Ավելի քան 100 հարցազրույցների ընտրաքաղի արդյունքում թուրքերեն, հայերեն եւ անգլերեն հրատարակվել է «Խոսելով իրար հետ» գիրքը:

Հետազոտության արդյունքում հարուստ նյութ է ստացվել Ցեղասպանության մասին: Գրքում ներառված են ժամանակակից Թուրքիայում ապրող հայերի, քրդերի եւ թուրքերի վկայություններ: Ներկայացված են նաեւ Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների պատմությունները: Նրանք հայրենադարձների հաջորդ սերնդից են: Հետազոտողները պարզել են, որ թեեւ 90 տարի հայերի մեծամասնությունը ոչ մի շփում չունի թուրքերի հետ, սակայն ընտանիքների միջոցով փոխանցվել են հիշողություններ: 1960-ականների հասարակական գիտակցությունը հասունացավ Ցեղասպանության զոհերի հուշակոթող ստեղծելուն եւ ապրիլի 24-ը որպես Ցեղասպանության տարելիցի օր ընդունելուն:

Հարցվածներից շատերի կարծիքով Ցեղասպանությունը կարող է կրկնվել, եթե Թուրքիան չճանաչի այն: Շատերի կարծիքով Ցեղասպանության պատճառը եղել է այն, որ թուրքերը ցանկացել են տեղահանել հայերին, խլել հողն ու ունեցվածքը:

Բանավոր պատմության նախագծի կարեւոր առանձնահատկությունը թշնամությունը հաղթահարելու, ներելու եւ մոռանալու փորձն է: Շատ թուրքեր կարոտախտով են հիշում 1915-ին նախորդած ժամանակները, երբ երկու ժողովուրդներն ապրել են միասին եւ հաշտ: Սակայն հայերի կողմից ներման նախապայմանը սխալ գործողությունների ճանաչումն է: Հետազոտողները գրում են. «Ներումը սկսվում է սխալ գործած կողմի ճանաչումից, այդ սխալ գործողության կրկնությունը բացառելու համար նա պետք է հասկանա եւ ընդունի, որ սխալ է գործել: Միայն այդ ժամանակ ներումն իմաստ կունենա»:

Քննարկման գլխավոր կետը Թուրքիայի կողմից Ցեղասպանության ճանաչումն էր: Գլխավոր զեկուցող Ջեմ Օզդեմիրը Կանաչների կուսակցության ղեկավարն է: Նրա ընտանիքը Թուրքիայից է: Նա հայտարարեց, որ թեեւ հայկական սփյուռքը ձգտում է Ցեղասպանության ճանաչում գտել տարբեր երկրների խորհրդարաններում, սակայն միակ լուծումը Թուրքիայի խորհրդարանում է: «Վերքերի սպիացումը պետք է տեղի ունենա Թուրքիայում»,– ասել է նա:

15.11.2011

Լուրեր Հայաստանից – NEWS.am