20 (20)
ՆՎԱՐԴ ՄԿՐՏՉԻ ՄՈՒՐԱԴՅԱՆԻ ՊԱՏՄԱԾԸ
ԾՆՎ. 1912 Թ.
ԲԻԹԼԻՍ
Բիթլիսում մենք շատ խաղաղ ու լավ էինք ապրում։ Մեր տունը երկու հարկանի էր։ Առաջին հարկում գոմերն էին՝ խոշոր եղջերավոր անասունները և մանր եղջերավոր անասունները առանձին էին, այծերը՝ առանձին։ Գոմերի դռները բացվում էին դեպի անտառ։ Գյուղի հյուսիսային մասում կամարակապ հուշարձան-աղբյուր կար։ Լեռան տակից մեծ ջուր էր գալիս, որը գետակի նման աշխատեցնում էր մեր ջրաղացը ։
Մեր Բիթլիսում շատ դաժան ձմեռներ էին լինում։ Մի տարի լեռներից ձյունը իջել ծածկել էր ճանապարհները, և մեր տունը մնացել էր ձյան տակ, անասուններն էլ կոտորվել էին։ Ունեինք գեղեցիկ մի եկեղեցի։ Մերոնք հավատացյալ էին, բարի և ունևոր։ Իմ պապը մի հետաքրքիր բան էր արել։ Ձմեռը այն ճամփաներին, որ տանում էին դեպի Բիթլիս, մի քանի իջևանատներ էր կառուցել։ Նա իր միջոցներով վառելափայտ, սնունդ էր դրել մեջը, որ ճանապարհորդները գան պատրաստի սնունդ ստանան և հանգստանան։
Վանի հերոսամարտի ժամանակ պապս իր տղաներով իր զինագործի արհեստանոցը փոխադրել էր քարանձավի մեջ, որտեղ շատ տեսակի հրացաններ, ինքնաշեն զենքեր էին պատրաստում և ֆեդայիներին էին ուղարկում։ Ֆեդայիների ղեկավարը Գնելն էր՝ պապիս աղջկա ամուսինը, որը շատ գեղեցիկ տղամարդ էր։
Մի գիշեր Գնելը՝ այսինքն մորաքրոջս ամուսինը, իր ջոկատով գալիս է այն լեռնանցքը, որը փակել էին թուրքերը, գիշերով ոչնչացնում է թուրքական պահակախումբը և ճանապարհը բաց է անում դեպի Վան։
Թեև բիթլիսցիները շատ էին կոտորվել, քանի որ մեծ կոտորած էր եղել, մարդկանց լցրել էին մարագները և այրել, բայց դրանից հետո ողջ մնացողներս սկսել ենք գաղթել դեպի Վան։ Գնելը գաղթականներին ուղեկցում է Վան։
1915 թ. գաղթեցինք գնացինք Պարսկաստան, ոմանք էլ գնացին այլ երկրներ։ Մենք Պարսկաստանում մնացինք երկու տարի՝ 1915-1917 թիվը։ Հետո կրկին եկանք Վան, քանի որ ռուսները հասել էին մինչև Բիթլիս։ Ռուսաստանում հեղափոխություն է սկսվում, ռուսական զորքերը ետ են քաշվում և մեզ էլ իրենց հետ բերում հասցնում են Վաղարշապատ։
Հիշում եմ, ինձ ու քրոջս՝ Սրբուհուն, դրել էին խուրջինի մեջ։ Մորս ոտքերն ուռել էին, նրան ջորիների վրա դրեցին։ Խոշաբա գետի մոտ զիլանցի քրդերը թուրքական բանակի հետ հարձակվեցին մեզ վրա, սկսեցին կոտորել, և մենք շատ զոհ տվեցինք։
Քրդերը հարցրեցին մորս. – Դուք որտեղի՞ց եք։
– Խիզանից ենք։
– Դե որ Խիզանից եք, ասեք, ո՞վ էր էնտեղի շեյխը։
Մայրս պատասխանեց. – Շեյխ Սայդալին էր։
Էդ անունը լսելով՝ հրամանատարը ասում է. – Չսպանել սրանց։
Եվ բավարարվում են միայն թալանելով։ Խուրջինների մեջ ֆուրգոնով մեզ բերել հասցրել են։ Ես փոքր էի ու ճամփին շատ լաց էի լինում։ Կարմիր խաչի քույրը ինձ գրկեց։ Հասանք Վաղարշապատ։ Ինձ ու քրոջս դրեցին Քանաքեռի տղաների մանկատունը։
1920 թվին եկան ասին. «Ձեր հայրը եկել է Պոլսից»։ Մամաս մեզ հետ էր, նա մայրապետ էր աշխատում մանկատանը։ Երբ հայրս եկավ, ուզեց մեզ Ամերիկա տանել, որովհետև հորեղբորս տղան տասնութ տարեկան էր և զինվոր պիտի տանեին։ Հայրս մեզ բերեց Երևան։
1926 թ. հայրս մահացավ։ Ես Խ. Աբովյանի անվան դպրոցը ընդունվեցի։ Հետո Պոլիտեխնիկ ինստիտուտը ավարտեցի գերազանցությամբ։ Հետո սկսեցի Կիրովի գործարանում աշխատել որպես ինժեներ, բայց ինձ գրավում էր պարտիական աշխատանքը, և Կիրովի գործարանում աշխատեցի որպես կոմսոմոլի կոմիտեի քարտուղար։ Հետո աշխատել եմ քաղկոմում՝ հրահանգիչ։ Տասնվեց տարի եղել եմ ռայկոմի քարտուղար, վերջում՝ կենտկոմում աշխատել եմ հրահանգիչ արդյունաբերության գծով։ Հիմա թոշակի եմ կոչված։ Ունեմ մի աղջիկ՝ Նելլին, որն ավարտել է Երևանի Կոմիտասի անվան կոնսերվատորիայի դաշնամուրի բաժինը։ Նա հիմա խնամում է ինձ և իմ քրոջը։
Վերջում ասեմ, որ թուրքերը ոչ միայն մեզ կոտորել են, այլև մեր հողերին, մեր ունեցվածքին են տիրացել։ Մեր հարյուր հոգիանոց գերդաստանից մնացել ենք միայն ես ու քույրս։
http://ermeni.hayem.org/turkce/vkayutyun.php?tp=ea&lng=arm&nmb=20
Շարունակելի
Կարդացեք յուրաքանչյուր շաբաթ և կիրակի օրերին:
Leave a Reply