Բէյրութում շարունակվում է «Վկայարան Հայկական ցեղասպանութեան» մատենաշարի հրատարակութիւնը

Գէորգ Եազըճեան

Հոկտեմբերի վերջին Բէյրութում լոյս է տեսել «Վկայարան Հայկական ցեղասպանութեան» մատենաշարի հերթական` երրորդ գիրքը: Դրա պատրաստողը` մասնագիտութեամբ քաղաքաշինարար ինժեներ Յարութիւն Իսկահատեանը այս գրքում ներկայացրել-ամփոփագրել է Հայոց ցեղասպանութեան մասին նախորդ տարիներին լոյս տեսած եւ բացառապէս յուշագրական բնոյթ ունեցող այլալեզու (հիմնականում, ի հարկէ, հայերէն) 38 հրատարակութիւններ: Այսպիսով, Իսկահատեանի ներկայացրած-ամփոփագրած հատորների քանակը հասնում է 185-ի (Ա. եւ Բ. գրքերը, լոյս տեսած անցեալ տարի եւ այս տարուան յունիսին, պարունակում էին համապատասխանաբար 92 եւ 55 հրատարակութիւններ): Հատորի տպագրութեան մեկենասներն են բէյրութահայ ճանաչուած գրքասէրներ տէր եւ տիկին Արմէն եւ Միմի Յարութիւնեանները (նախորդ երկու գրքերը հրատարակուել էին միջոցներովը «Կարպիս Լ. Նազարեան հիմնադրամի», որը չգիտենք ինչու, չի շարունակել մատենաշարի տպագրութեան ֆինանսական հովանաւորումը):

Շարքի նախորդ գրքերի նման, երրորդ գրքում եւս պատրաստողը իւրաքանչիւր աղբիւրի սկզբում նշում է նրա հրատարակչական ամբողջական տուեալները` ուղեկցուած տուեալ հրատարակութեան առաջին շապիկի կամ անուանաթերթի լուսանկարով: Գրքի աւարտին բերուած են յիշատակուած անձնանունների եւ տեղանունների ցանկերը (համապատասխանաբար էջ 338-371 եւ 371-391): Ամենավերջում բերուած է մեկենասների հովանաւորութեամբ առ այսօր լոյս տեսած գրքերի ցանկը` 41 անուն հրատարակութիւն:

«Վկայարանի» այս գրքի սկզբում, «Փոխան յառաջաբանի», տպագրուել է Բեռլինի Ազատ համալսարանի հնդեւրոպական եւ համեմատական լեզուաբանութեան հայկական բաժնի վարիչ դոկտ. Ժիրայր Քոչարեանի «Յուշագրութիւն, յիշողութիւն եւ թրքական ուրացում» վերնագրուած խօսքը: Նա յատկապէս նշում է, թէ ցեղասպանութեան քաղաքականութիւնը թուրքերը հետեւողականօրէն կիրառեցին ու շարունակում են կիրառել ոչ միայն հայերի, այլեւ շատ ուրիշ ժողովուրդների նկատմամբ` ասորիներ, յոյներ, եզդիներ, արաբներ, քրդեր եւ այլք: Նա դատապարտում է մասնաւորապէս հայկական միջավայրում տարածուած այն թիւր տեսակէտը, թէ Հայոց ցեղասպանութիւնը համիսլամականութեան ծրագրածն էր, մինչդեռ իրականում` այդ ցեղասպանութեան շարժիչ ոյժը պանթուրքիզմի անմարդկային գաղափարախօսութիւնն էր: Դրա ամենավառ ապացոյցը հայ վերապրողների հանգրուանումն էր մուսուլման ժողովուրդների` արաբների եւ պարսիկների մօտ: Դոկտ. Քոչարեանը Իսկահատեանի կատարածը «վիթխարի աշխատանք» գնահատելով աւելացնում է, թէ մատենաշարի գրքերը «ոչ միայն եզակի են իրենց տեսակի մէջ, այլեւ` յոյժ կարեւոր»:

Միանշանակօրէն համամիտ լինելով յարգարժան հայագէտի գնահատականին, շեշտենք, որ այդ կարեւորութիւնը բազմերեսանի է. մատենաշարը կարեւոր արժէք ունի ոչ միայն ցեղասպանագիտութեան համար, այլեւ այդպիսին է նաեւ պատմագիտական, քաղաքագիտական ու առհասարակ 1894-1923 երեսնամեակի հայոց պատմութեանն առնչուած զանազան երեսակների (ժողովրդագրութիւն, տեղագրութիւն, ազգագրութիւն, բանահիւսութիւն եւ այլն) տեսակէտից:

Մեր ունեցած հաւաստի տեղեկութիւններով` Յարութիւն Իսկահատեանը աներեր հաւատքով եւ անկոտրում թափով շարունակում է ընթերցել ու ամփոփագրել նորանոր հատորներ, հետեւաբար, հաւանական է, որ շուտով ընթերցողի սեղանին դրուի մատենաշարի հերթական հատորը: Այժմ նա նախապատրաստական քայլեր է կատարում շարքի գրքերը անգլերէնի թարգմանելու եւ հրատարակելու ուղղութեամբ, ինչը նախորդ գրքերը գրախօսողների եւ ընթերցողների մեծագոյն մասի ցանկութիւնն է եղել (շարքի երկրորդ գրքի մամուլի արձագանգների մի փունջ տեղ է գտել երրորդ գրքի 10-13-րդ էջերում): Ինչպէս միշտ, հիմնական խոչընդոտը ֆինանսական հնարաւորութիւններն ի սահմանափակ լինել է…

Յուսանք, որ Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակին ընդառաջ կազմուած հայրենական եւ սփիւռքեան մարմինները մի քիչ էլ… կսովորեն Իսկահատեանի նման անհատների իւրայատուկ նախաձեռնութիւններից եւ կը զբաղուեն իսկական գործով եւ ոչ թէ նախագծերի մշակումներով ու ցուցադրական անարդիւնաւէտ ձեռնարկներով:

08-11-2011

«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ #200