Զազա ժողովրդին նվիրված միջազգային գիտաժողովը եզրափակվեց

Համո Մոսկոֆյան

Երեւանի «Կոնգրես» հյուրանոցի դահլիճում 3 օր շարունակ իրենց բազմալեզու գիտական ու պատմական աշխատություններով ելույթ էին ունենում Թուրքիայից եւ Արեւմտյան Հայաստանից, Իրանից, Գերմանիայից, Իտալիայից, Ավստրիայից, Ավստրալիայից, Կանադայից, ԱՄՆ-ից, Հայաստանից եւ այլ երկրներից մասնակից ականավոր ակադեմիկոսներ, գիտաշխատողներ, զազա ժողովրդի մշակույթին, լեզվին եւ ինքնությանը նվիրված գրքերի հեղինակներ, դասախոսներ: Ակադեմիական մակարդակով նախապատրաստված այս գիտաժողովի 2-րդ ու 3-րդ օրերը հագեցած էին բարձր գնահատանքի արժանի ներկայացումներով եւ ազատ քննարկմամբ:

«Հալիվորի վանք, Հայկական վանք եւ Զազա սրբատեղի» կարեւոր աշխատությամբ (Վիկտորիա Առաքելովա եւ Քրիստինե Գրիգորյան-Հայաստան) մասնակիցները ծանոթացան նաեւ հայկական Դերսիմի պատմական անցյալի կարեւոր հայ-զազա սրբատեղիներից մեկին, որը գոյատեւում է մինչեւ այսօր, թեկուզ կիսաավերակ վիճակում:

Հատկանշական էր Դերսիմում եւ Թուրքիայում գիտական հետազոտումներ կատարած գերմանացի երիտասարդ հետազոտող Աննիկա Թյորնեի ելույթը` նվիրված բռնության ու հալածանքի տարիներին, եւ Դերսիմի Ալեւի Դեդեներին (Սրբակյաց ճգնավորներ): Նա թվարկեց 1915-ի ցեղասպանությունից հետո վերապրած հայերի փրկումը զազա-ալեւիների մեջ, ինչպես նաեւ հայկական հինավուրց բնակավայրերի տեղանունների ու սովորույթների, ավանդույթների պահպանումը Դերսիմում մինչեւ այսօր: Աննիկա Թյորնեն թվեց նաեւ 19-րդ դարի կեսերին Դերսիմում հայ քրիստոնյաների եւ… հեթանոսների միջեւ տեղի ունեցած բախումների մասին, մի երկրամաս, ուր մինչեւ այսօր զրադաշտականությունը, արեւապաշտությունը եւ հեթանոսությունը ունեն հայ զազա, ղզլբաշ հետեւորդներ: Ալեւի-Զազա կրոնում իսլամական տարրերի մասին հետաքրքրական տեղեկություններ փոխանցեց Կարիկ Գրիգորյանը, ապա մասնակիցները այցելեցին Երեւանի պատմության թանգարան` ծանոթանալով քարեդարյան եւ բրոնզեդարյան Հայաստանի, Արտաշեսյան հարստության հնագույն գանձերին:

Հոկտեմբերի 29-ի հետմիջօրեի ելույթները նվիրված էին զազաների լեզվին ու քերականությանը, քրդերենի եւ հարեւան լեզուների բաղդատականով (Ջոնի Չուենկ-Հոլանդիա եւ Վարդան Ոսկանյան-Հայաստան) հիշատակության արժանի էր մասնավորապես Մեսուդ Քեսկինի (Գերմանիա) ներկայացումը, հաճախ հայերեն լեզվով… «Նշումներ զազա-հայ լեզվային կապերի», ուր հստակորեն թվագրվում էր հայերեն բառերի եւ ածականների հսկայական մի ցանկ, հաճախ պահպանված հնադարյան արտասանումներով զազա լեզվում:

Իտալացի ականավոր գիտնական Ադրիանո Ռոսսին (իրանական հնագույն շրջանի ուսումնասիրությունների մասնագետ), «Գունդ»-ի մասին իր կարեւոր պարզաբանումներով, համշենագետ եւ զազա լեզվի վաստակաշատ գիտնական Ուվե Բլեսինկը (Հոլանդիա), Մեհմեդ Ալի Դեմիրթաշը (Թուրքիա) անդրադարձան զազա լեզվին եւ նրան սպառնացող վտանգներին:

Գիտական, լեզվաբանական ու պատմական-վերլուծական փաստարկներով լի ելույթներ էին գիտաժողովի 3-րդ օրվա ներկայացումները: Նազմի Չիչեկը (Թուրքիա), Արտաշիր Զուլֆիկարին (Իրան), Բիլալ Զիլանը (Թուրքիա), Ադնան Օկտայը (Թուրքիա), Նեւզետ Անուկը (Թուրքիա) խոսեցին քրդերենի, հին ու նոր պարսկերենի, թուրքերենի փոխադարձ ազդեցությունների մասին` զազա լեզվի, քերականության ու շարահյուսության վրա: Տեղի ունեցան բուռն քննարկումներ, որոնք կարգավորվեցին դոկտ., պրոֆ. Գառնիկ Ասադրյանի եւ նիստերը նախագահող մյուս գիտնականների կողմից: Քրդերենով, զազակի լեզվով, անգլերենով ու թուրքերենով ելույթները շարունակվեցին մինչեւ գիտաժողովի ավարտը` Լորեն Դեմիրելի (Թուրքիա), Ահմեդ Կիրկանի (Թուրքիա) եզրափակիչ ներկայացումներով:

Գիտաժողովի պաշտոնական ավարտից հետո, մասնակիցները այցելեցին Մայր աթոռ Սուրբ Էջմիածնի թանգարան, ուր Ոսկան արքեպիսկոպոս Գալբակյանը բարի գալուստ մաղթելով այս բազմազգ եւ բազմակրոն պատվիրակությանը` ներկայացրեց հայ ժողովրդի սրբագույն եկեղեցական հաստատության հակիրճ պատմությունը: Այցելուները շրջեցին թանգարանում` առանձնապես հետաքրքրվելով նաեւ զրադաշտական-հեթանոսական մեհյանով, ծանոթացան ցուցադրված հնագույն քրիստոնեական գանձերով:

Երեկոյան գիտաժողովի մասնակիցներն ու կազմակերպիչները հյուրընկալվեցին այս պատմական կարեւոր իրադարձությունը ֆինանսավորող Հրաչ Գաբրիելյանի հյուրանոցի դահլիճում, ուր տեղի ունեցավ հրաժեշտի փառավոր ճաշկերույթ: Հայկական եւ զազա երաժշտությամբ բոլորին հիացրին Ջեմիլ Կոչկիրին եւ Շիրակ Շահրիկյանը, իսկ գիտաշխատող Մեսուդ Կեսկինը հայերենով ու զազա լեզվով բոլորին ուրախացրեց իր` Դերսիմի հնագույն երգերով:

01-11-2011

«ԱԶԳ» ՕՐԱԹԵՐԹ #195