Մենք Հրանտ Դինքի չափ խիզախ չենք

Մյուժգան Հալիս

–Սրանից 15 տարի առաջ որոշեցիք լույս ընծայել «Ակօս» թերթը: Վերադառնա՞նք այն օրեր:

– Այն ժամանակ ես մի խանութ ունեի, 1995 թ. Հրանտ Դինքը եկավ ինձ մոտ և ասաց. «Մի թերթ ենք հրապարակում, եղբա’յր, դու մեզ հե՞տ ես»:
Ես էլ առանց կոտրատվելու ասացի, որ «իրենց հետ եմ»: Ըստ էության, մի քանի ընկերներիս հետ ցանկանում էի ամսագիր հրատարակել և  այնտեղ ինչ որ բաներ գրել: Մինչև այդ օրը օրաթերթերում և արվեստի վերաբերյալ ամսագրերում հայերեն հոդվածներ էի տպագրում, սակայն ավելի շատ հետաքրքրված էի ճանապարհորդական հոդվածներով և ակտուալ հարցերով. քաղաքական հարցերի մեջ չէի խորանում: Հանդիպելուց հետո սկսեցինք մեր մտքում նախագծել թերթը: Ըստ էության, թերթի առաջին հիմնադիրներին բոլորին գիտեի, տարիքով բոլորից մեծ էի:

Զատիկը մեր ծննդյան օրն է

–Հիշե՞նք այդ անունները:
-Բնականաբար, շատ լավ կլինի /նայելով ձեռքի նկարներին/` Հրանտ Դինք, Լուիզ Բաքար, Հարություն Շեշեթյան, Աննա Թուրայ, Սարգիս Սերոբյան, Արուս Յումուլ, Սենդի Զուրիքօղլու, Տիրան Բաքար, Սեդրակ Դավութհան, Նվեր Լազօղլու և ևս մի քանիսը…

–Դուք այն ժամանակ 60 տարեկա՞ն էիք:

-Սպասեք տեսնեմ` 60 տարեկա՞ն էի, 1935 թ. եմ ծնվել. այո’, 60 տարեկան եմ եղել: Բացի այն ընկերներից, որոնց թվարկեցի, կային նաև այլ ընկերներ, ովքեր չկան այս նկարների մեջ, չէին կարող լինել և չէին էլ ցանկանում: Եթե անհրաժեշտ է նշել նրանց անունները, ապա Աննա Թուրայի ընկերներից, գրող-մրողներից Ումիթ Քըվանչ, Քեմալ Գյոքհան Գյուրսես, Ռագըփ Դուրան: 1996 թ. ապրիլ ամսին որոշեցինք արդեն լույս ընծայել թերթը: Առաջին համարը հրապարակեցինք Զատիկի նախօրեին: Այդ իսկ պատճառով միշտ «Ակօսի» ծնունդը նշվում է Զատիկին: Առաջիկա կիրակի նշելու ենք և’ Զատիկը է, և’ «Ակօսի» ծնունդը:

-15-ամյակի կապակցությամբ առանձնահատուկ ծրագիր կա՞:
-Ո’չ, մենք 2007 թ. հունվարի 19-ից հետո նման ոգևորությամբ չենք տոնում: Ամենավերջինը` 10-ամյակը, բոլորս միասին նշեցինք: Նոր Տարվան մոտ էր, Հրանտի հետ մեր վերջին ուրախ ժամանցն էր: Խփիր թող պայթի, նվագիր թող պարի, այդ օրը Հրանտին  մի լավ պարեցրինք:

Չորս էջ հայերենով է հրապարակվում

–Ըստ Ձեզ` տարիների ընթացքում «Ակօս» թերթը Թուրքիայի հասարակության վրա ինչպիսի՞ ազդեցություն է թողել:

-«Ակօսի» առաջին հրապարակումների ժամանակ մեկ-երկու ճանաչողական հավաք կազմակերպեցինք, որոնցից մեկն էլ` Լրագրողների միությունում: Այս հավաքին մասնակցում էին ազդեցիկ անձինք` ինչպես հայ համայնքից, այնպես էլ թուրքական լրատվամիջոցներից: Այն օրերին կարողանում էինք մեզ լավ ներկայացնել, մարդիկ գալիս և լրացնում էին բաժանորդագրության թուղթը, սակայն այն ժամանակ մեր համայնքից բացասական տրամադրված  որոշ անձինք ասում էին. «Նման թերթը որքան է գոյատևելու, որ մեկ տարվա համար էլ բաժանորդագրվենք, 6 ամիսը լիովին բավարար է. շատ-շատ 6 ամիս գոյատևի»: Նույնիսկ կային մարդիկ, որ չէին էլ գալիս, մերժում էին, կային նաև այնպիսիք, ովքեր ասում էին, որ «սրանք դավաճանում են հայկական տառերին, հայոց այբուբենին»: Երբ մեկ-երկու համարում պետությանը քննադատող հոդվածներ հրապարակվեցին, որոնք կարող էին խիզախություն համարվել, ասացին. «Սրանք ինչ-որ տեղից ուժ են ստանում, սրանք Ազգային հետախուզական կազմակերպությունից են»: Ամենատարօրինակն այն էր, որ մենք ճանաչում էինք այդ ամենն ասողներին:

–Այդպես հայկական համա՞յնքն էր ասում:

-Ցավոք այո, այն էլ` ամենառաջադեմները: Մեկին լռեցրինք, նույնիսկ պետք է որ շատ խիստ հակազդած լինենք, որ այլևս շատ չի խոսում: Դրանից առաջ խոսում, գրում էր: Ի հակառակ սրանց` հանգիստ ենք, որ մենք ոչ մեկի մարդը և ոչ մեկի մերձավորը չենք:

-Դուք հայերեն էջերի խմբագիրն եք, այնպես չէ՞:

–Հավանաբար սկզբից, որ հայերեն կարողանում էի գրել, դրա համար էլ հետաքրքրվում էի հայերեն էջերով: Սակայն ժամանակ առ ժամանակ այլ որակում էլ եմ ունեցել, նույնիսկ ձերբակալվել և պատիժ եմ կրել: Այսօր 24 էջից բաղկացած թերթի 4 էջը հայերեն է լույս տեսնում: Եվ հայերեն հրապարակվող այս էջերը թարգմանություն չեն: Հայերեն էջերում առանձնահատուկ գրողներ ունենք, նրանք թուրքերեն էջերում չեն գրում:

Փոխեցինք հայի ընկալումը

«Կարծում եմ, որ Ակօսը» Թուրքիայում հայերին արդեն ոչ թե բացասական, այլ դրական ներկայացնելու հարցում մեծ ներդրումներ ունի: Ըստ էության, սկզբից էլ հենց այդ է եղել մեր նպատակներից մեկը: Պոլսահայ համայնքի, որը ենթադրվում է, որ մոտ 60 հազար է /որովհետև ոչ մի մարդահամարում հայերը չեն հաշվվում/ 80 տոկոսը չի կարողանում հայերեն գրել-կարդալ, որի պատճառով հայերեն հրապարակվող թերթերի տպաքանակը նվազում էր, սակայն «Ակօսի» տպաքանակը բարձրանում էր, որովհետև «Ակօսը» զրուցակից ընտրեց նրանց, ովքեր հայերեն կարդալ չէին կարողանում և այդ պատճառով իրենց հեռու էին պահում հայերից: Կային նաև ընդդիմացողներ և հայհոյողներ: Նրանց որևէ բան չասացինք, սակայն հայերին թշնամի համարող շիտակ մարդիկ, երբ սկսեցին կարդալ «Ակօսը», տեսնում էին, որ իրենց սովորեցնողները սխալ էին: Այդ օրերին Հրանտը գնաց այնպիսի տեղեր, որ ասել էին «տե’ս, այնտեղ չգնաս», սակայն հետո այնտեղից վերադարձել էր գրկախառնությունների լուսանկարներով: Սա եղավ «Ակօսի» դիրքորոշման շնորհիվ, և Հրանտից բացի ոչ մեկը չկարողացավ քաջություն ունենալ, նրանից հետո էլ ոչ ոք չկարողացավ խիզախություն ցուցաբերել: Եթե կա մի համոզմունք, թե «Ակօսը փոխեց», հենց դրա շնորհիվ է: «Ակօսի» փոփոխությունը ենթադրողները նրանք են, ովքեր նկատեցին, որ Հրանտը չկա: Հավանաբար մենք Հրանտի չափ քաջ չենք»:

Հարձակվողներին հետևում էինք պատուհանից

–Երբ սկսվեց «Ակօսի» շրջափակման և ճնշումներ գործադրելու գործընթացը, ի՞նչ էիք ձեռնարկում` որպես «Ակօսի» աշխատակից:

–Նրանց հետևում էինք պատուհաններից: Ամեն շաբաթ մի նոր խումբ էր գալիս: Ասում էին, որ մի գիշեր հանկարծակի գալու են, գոռում էին` կամ սիրիր կամ էլ հեռացիր:  Քանի որ ես չեմ կարող չափել ոչ մեկի սերը, ոչ ոք էլ չի կարող չափել իմ սերը: Այս խոսքը ամենուրեք` լեռան, քարի վրա, պատին, դեմս էր հայտնվում: Նույնիսկ մի անգամ Դերսիմում եմ հանդիպել: Այդ նախադասությունը տեսնելով` բարկացա և ասացի. «Որտեղի՞ց իմացաք, թե գալու եմ, որ սա գրեցիք»: Այդ ընթացքում այնտեղ գտնվող մի քուրդ ասաց. «Դա ոչ թե քեզ, այլ մեզ համար են գրել»: Անցյալ տարի գնում էինք Վան-Չաթախ մայրուղով, տեսա նոր այրված, դեռ ծխի մեջ կորած անտառային մի տարածք: Երբ հարցրեցի` հրդեհ է բռնկվել, իմացա, որ ժանդարմերիան է հրկիզել: Ասել են, թե Քրդական բանվորական կուսակցությունն այլևս չի կարող այնտեղ թաքնվել: Սրա՞նք են սիրում հայրենիքը, անտառը հրդեհողը կարո՞ղ է սիրել հայրենիքը:  Մենք իրոք սիրում ենք այս վայրերը, նույնիսկ խուլ սուլթանը սա լսեց:

–Ո՞վ է «Ակօսի» անվանահայրը:

-Իրականում «Ակօսի» անունը երիտասարդներն են դրել: Հրանտը մի օր երիտասարդներին հավաքեց և հարցրեց. «Ակօ՞ս, թե՞ Բարև լինի»: Ակոս բառի նշանակությունն իմանալուն պես ասացին. «Թող ակոս լինի»: Սակայն որպեսզի իրավացի լինեմ, ասեմ, որ առաջին անգամ ակոս բառը շրջանառության մեջ է դրել այն ժամանկվա հայերեն էջերի խմբագիր Ռուբեն Մաշոյանը:

–Ո՞րն է հետագա նպատակը:

–Նույնությամբ շարունակում ենք մեր ճանապարհը: Մի օր, երբ Հրանտի հետ խոսում էի, ասաց. «Եղբա’յր, «Ակօսի» նշանակությունը նույնիսկ դու լրիվ չկարողացար հասկանալ, օրը կգա` կհասկանաս: «Ակօս»-ից առաջ և հետո երկու ազգ է լինելու»: Նրա ասածը ճիշտ էր, սակայն այդ խոսքը ես արդեն մի քիչ փոփոխում եմ` ասելով Հրանտից առաջ և հետո: Այո’, «Ակօս»-ի շնորհիվ շատ բան փոխվեց, սակայն սրանք Հրանտով փոխվեցին: Մենք փորձում ենք «Ակօսը» շարունակել Հրանտի գծած ուղով, այսինքն` միշտ լինելու ենք ձախակողմյան, քննադատող թերթ և մշտապես պաշտպանելու ենք այն ճշմարտությունները, որոնց հավատում ենք:

17.04.2011

«Սաբահ»

http://sabah.com.tr/Pazar/2011/04/17/biz-hrant-dink-kadar-cesur-degiliz