«Ի՞նչ է ասելու Ջեմալ փաշայի թոռը»

Ետնամուքից ներս եմ մտնում երկու ոստիկանի հետ: Հավանաբար անվտանգության միջոցառումները փոքր ինչ չափազանցեցված են…

Սրահը լեփ լեցուն է: Իրենց տեղերում նստած երիտասարդներին դուրս էին հանում: Հրշեջ խումբը չի թույլատրել…

Զգում եմ, որ բոլորի ուշադրության կենտրոնում եմ:

«Ի՞նչ է ասելու Ջեմալ փաշայի թոռը»: Կուլիսներում կային մարդիկ, ովքեր դժգոհում էին` ասելով` «1915 թ. մեզ կոտորողների թոռանը որպես ի՞նչ եք հրավիրել»:

Ականջիս է հասնում` «մենք էլ քերինչսիզներ (Քեմալ Քերինչսիզը թուրք փաստաբան է, որը հայտնի է իր ազգայնամոլ գործունեությամբ և 301-րդ հոդվածով այնպիսի հայտնի մտավորականների դեմ հարուցած դատական գործերով, ինչպիսիք են  Հրանտ Դինքը, Էլիֆ Շաֆաքն ու Օրհան Փամուքը-Խմբ.) ունենք», «մերոնք բանտում են»:

Նստածս տեղից հետևում եմ հայացքներին, դեմքերի արտահայտություններին: Անհանգստացնող որևէ իրավիճակ չկա: Ամեն ինչ ջերմ և բարեկամական է…

Սակայն կրկին ինձ դժվար երեկո է սպասվում…

Մի մեծ ժողովասրահ է Լոս Անջելեսի Կալիֆոռնիա համալսարանում /UCLA/: Ամբիոնի մոտ ինձ հետ միասին ևս երեք հոգի կա, որոնցից մեկը հայկական սփյուռքի ծանր հրետանի Ռիչարդ Հովհաննիսյանն է, մյուսը` դոկտոր Պամելա Սթեյները, ով երկու տարի առաջ նմանատիպ մի հանդիպում էր կազմակերպել Հարվարդի հումանիտար նախաձեռնության տանիքի տակ: Երրորդ անձը ստամբուլցի հայ գործարար Գուրգեն Բերքսանլարն է:

Հանդիպումը կազմակերպել էր Հայ ընդհանուր բարեգործական միության «Ասպետները»: «Ասպետները» հիմնվել է 1906 թ. Կահիրեում Պողոս Նուբար փաշայի կողմից և հանիդիսանում է հայկական սփյուռքի ամենամեծ օգնության կազմակերպությունը…

Պարոն Գուրգենը հանդիպման մոդերատորն է, ինձ հատկացված ժամանակը սահմանափակ չէ, գոհ եմ, որ կարող եմ ելույթս երկարացնել այնքան, որքան ցանկանամ: Մյուս երկուսը քննարկելու են իմ ասածները, հետո էլ հարց ու պատասխանի մասը…

Սկսում եմ ելույթս. «Ինձ համար ամենևին էլ հաճելի երեկո չի կարող լինել: Անատոլիայից ձեզ բարևներ եմ բերել: Մեր արմատները նույն հողերի մեջ են ձգվում: Ձեր ցավը գիտակցում և կիսում եմ: Ես եկել եմ այստեղ ձեռքս հայ երիտասարդներին մեկնելու համար: Ցավերն, իհարկե, չեն մոռացվելու: Սակայն չենք կարող թույլ տալ, որ ցավերն ու տառապանքը փակեն դեպի հաշտություն տանող ճանապարհները»:

Ելույթիցս հետո մի քանի հայերեն բառերով դիմեցի սրահին և արժանացա ծափահարության:

Երկար, սակայն գեղեցիկ մի երեկո էր: Ոչ մեկի մտավախությունները չիրականացան:

Հանդիպման ավարտին պատմեցի երկու տարի առաջ Բոսթոնի հավաքույթից վերադառնալիս օդանավակայանում գլխովս անցած դեպքի մասին:

Մեկը մոտեցավ ինձ. հայ լրագրող էր: Նախ նշեց, որ Բոսթոնի իմ ելույթներին հետևել է և շատ է հավանել, այնուհետև շարունակեց. «Ձեզ որդիս ճանաչեց, սակայն նա ինձ պես չցանկացավ Ձեզ մոտենալ և սեղմել Ձեր ձեռքը: Սփյուռքում երիտասարդներն այսպիսին են…»:

Սա պատմելուց հետո շարունակեցի. «Ես այստեղ եկել եմ, որպեսզի ձեռքս մեկնեմ հայ երիտասարդներին, բնականաբար, ցավերը չեն մոռացվելու, սակայն թույլ չենք տալու, որ այդ ցավերը խցանեն դեպի խաղաղություն տանող ճանապարհները»: Այս խոսքերը ևս հանդիպեցին ծափահարությունների:

Ինձ մոտեցավ մի երիտասարդ կին, ով հայկական վարժարանում ուսուցիչ է: Նա ասաց. «Ահա մենք էլ սկսել են կատարել հենց դա, հայ երիտասարդներին պատմում ենք, որ թուրքերը մեր թշնամիները չեն: Դուք էլ Թուրքիայում դա կատարեք, պատմեք ձեր երեխաներին, որ հայերը իրենց թշնամիները չեն»:

Ականջիս է հասնում հետևյալը. «Վերջերս թերթերում կարդացինք: Սարսափելի էր: Հավանաբար Բաբերդի ազատագրման օրը տոնելիս հայ երեխաներին ներկայացնողները խաչված էին, կայնի նաև սվինահարվածներ: Սարսափելի պատկեր էր:  Դեռ նման տոնակատարություններ կա՞ն»:

Անշուշտ իրավացի էր: Ես նրան ասացի, որ Կարին Քարաքաշլըն «Ռադիկալ» 2-ում հիանալի քննադատական հոդված է գրել:

Հովհաննիսյանն ասաց, թե ինչպես է առաջին անգամ հանդիպել թուրքի հետ: Դեռ 18 տարեկան է եղել: 1951 թ. Սան Ֆրանցիսկոյում Ճապոնիայի վերաբերյալ գիտաժողով է եղել, որտեղ էլ մի թուրք է իր առաջ հայտնվել: Նրա օձիքի թուրքական դրոշից է հասկացել, որ թուրք է: Մի պահ շփոթվել է, թե ինչ անի: Հետո արտաբերել է հետևյալ նախադասությունը` «Դեռևս հայերին սպանու՞մ եք»:

Նրանց պատմեցի իմ սիրելի ընկեր Բահադըր Դեմիրի մասին. 1973 թ. հունվարին Լոս Անջելեսում տարեց մի հայի ձեռքով սպանված առաջին թուրք դիվանագետը… Լուռ լսեցին:

Մեկ ուրիշ հայ երիտասարդ, ով 1980-ականներին կրթություն ստանալու համար Բեյրութից եկել է Ամերիկա:

Համալսարանի սրճարանում իր հերթին սպասելիս նրան մոտեցել է մեկը: Երբ իմացել է, որ թուրք է, իր զգացմունքների մասին ասում է հետևյալը. «Առաջին անգամ դիմացս թուրք էր… Ձեռքս ու ոտքս թուլացավ: Մի թուրք: Շշմեցի, թե ինչ անեմ, նրան ինչպես վերաբերվեմ»:

Այս պատերը դեռևս սպասում են իրենց փլուզմանը:

Սրա համար անհրաժեշտ է, որ այս ուղղությամբ աշխատանքներ կատարեն Թուրքիան, Հայաստանը, հայկական սփյուռքը և երկու կողմի հասարակական կազմակերպությունները:

Անհրաժեշտ է, որ երկխոսության ճանապարհները բազմացնեն: Անպայման պետք է Թուրքիա-Հայաստան սահմանը բացվի: Անկարան պետք է հասկանա, որ հայկական սփյուռքը վրեժ չի լուծում:  Պետք է դասագրքրեը նորից գրվեն… Պարտադիր է, որ 1915 թ. ավելի ազատորեն քննարկեն:

Նաև 1915 թ. կա:

Ցեղասպանությունը միայն հայերի համար չէ, ողջ աշխարհի համար այդպիսին  է:

Ցեղասպանության իրականությունը չի փոխվի:

Սակայն այս իրականությունը չի խոչընդոտի Թուրքիա-Հայաստան սահմանների բացմանը, հարաբերությունները կարգավորման փուլ տանլուն, հայկական սփյուռքի հետ երկխոսության ուղիների բացմանը, հասարակական հարաբերությունների զարգացմանը:

Նաև չպետք է խոչընդոտեն:

Եթե խոչընդոտեն, սա ոչ մեկին օգուտ չի տա:

Մեկը մոտենում է ամբիոնին և ասում. «Հաշվեցի, Դուք Ձեր ելույթի ընթացքում չորս անգամ օգտագործեցիք ցեղասպանություն բառը… Չե՞ք վախենում»:

Ես նրան ցույց եմ տալիս գիտաժողովի բրոշյուրը, որի վրա տպագրված է նկար, որտեղ երեք տարի առաջ Ցեղասպանության հուշահամալիրում երեք Ճերմակ մեխակ եմ դնում:

Երկար և գեղեցիկ երեկո էր:

Նոր բաներ իմացա և զգացի:

Կարծում եմ, որ իմ հայ եղբայրների համար ևս, որոնց արմատները ձգվում է Անատոլիայի յուրաքանչյուր անկյուն, այդպես եղավ:

Բարի շաբաթվա վերջ:

Հասան Ջեմալ

h.cemal@milliyet.com.tr

03.04.2011

http://www.kanalahaber.com/cemal-pasanin-torunu-ne-diyecek-yazisi-16662.htm