«Հարամ ոսկորից» մինչև մեր օրերը

Մի հայ ընտանիքի պատմությունը այս հողերում… Սրճարանատեր հորական տատի հետքերով գնացող անձի յուրահատկություններն ունեցող մի ռեստորանատեր…

Մարի Էսգիջին իր պատմությունն սկսեց Դիարբեքիրից (Տիգրանակերտ) և այն հասցրեց մինչև Ստամբուլ:

«Հաճախ հարկադրված ենք եղել մուսուլմանի պես էլ ապրել: Մեզ պես հարյուրավոր հայ ընտանիքներ էլ ձևացրել են, թե իբր մահմեդական են: Բոդրում էինք իջնում, աղոթում, խաչ հանում, ապա վերև բարձրանում և ասում` բիսմիլլահիռռահմանիռահիմ (հանուն ամենագթառառտ աստծո)»:

Ոչ շատ վաղուց մարդիկ, խորը արմատներ ձգած չինարիների պես, ծնվում էին իրենց պապերի բնակված վայրերում և սերունդներ շարունակ ապրում ու մեռնում այնտեղ: Դա ընդունելի մի բան էր համարվում, իսկ դրա շարունակությունը հայտնի է բոլորին:

Բոլոր դժվարություններն ու ստորացումները հաղթահարելով` Ստամբուլն իրեն բնակավայր դարձրած սքանչելի մի կին… Դիարբեքիրից մինչև Ստամբուլ ձգվող մի պատմություն… Արդեն մի քանի տարի է, որ շատերը Մարի Էսգիջիին տեսնում են որպես Բեյօղլուում շատ մեծ պահանջարկ ունեցող Mekan Restaurant (www.mekanrestaurant.com) ռեստորանի տիրուհի, ով, մոտենալով սեղաններին, զրուցում է իր բոլոր հաճախորդների հետ, երգեր երգում կամ էլ անեկդոտ պատմում` կանգնելով սեղանի վրա: Էսգիջին, անշուշտ, այլ բաներ էլ ունի մեզ պատմելու` որպես հայ:

Հարց- Ինչպե՞ս է քո ազգանունը Էսգիջի դարձել:

Պատասխան- Զաքարյանից վերածվել է Էսգիջիի: Դիարբեքիրում անհաճո բաներ են տեղի ունեցել: Պապերս ցանկացել են ազատվել այդ ազգանունից: Նրանք չեն կարողացել գործ գտնել Զաքարյան ազգանվամբ: Չեն կարողացել արհեստներով զբաղվել:

Հարց- Ընտանիքդ միշտ Դիարբեքիրու՞մ է ապրել:

Պատասխան- Այո’: Մեր մեծերն ասում են, որ մեր տոհմը հին, շատ հին ժամանկներից է Դիարբեքիրում ապրել: Հորական տատս առևտուր էր անում: Ուտելիք էր պատրաստում հարսանիքների, ընդունելությունների համար: Սիրիայից բերվող սուրճը բովում էր և վաճառում: Շատ ճարպիկ կին էր: Փաստորեն` ես էլ եմ իրեն քաշել:

Հարց- Դիարբեքիրում կարողանու՞մ էիք հանգիստ ձեր լեզվով հաղորդակցվել:

Պատասխան- Մեր մեջ խոսում էինք, բայց հենց ոչ հայ որևէ մեկն էր գալիս, անմիջապես անցնում էինք քրդերենին: Մեր տները քարե շինություններ էին, որոնք անպայման բակ էին ունենում: Նստում էինք բակում և հայերենով դեսից-դենից զրուցում, բայց երբ գալիս էր ոչ հայ որևէ հարևան, իսկույն լռում էինք, սկսում քրդերեն խոսել: Հայերեն խոսելուն վատ էին վերաբերվում… Այն ժամանակ շատ քիչ մարդ թուրքերեն գիտեր այնտեղ: Հայերենով խոսք լսելուց հատկապես նյարդայնանում էին հետագայում մուսուլման դարձած հայերը:

Հարց- Ինչու՞:

Պատասխան- Նոր հավատափոխ եղածները շատ հավատարիմ են լինում իրենց նոր կրոնին ու լեզվին: Նույնիսկ ամենաշատը նրանց էին հետևում, թե հայերեն խոսում են, թե ոչ: Խնդիրներ էին ծագում: Նրանք նոր-նոր հավատալ ձգտելիս կարողանում էին շատ խստապահանջ լինել: Նախկինում մուսուլման դարձածները շատ ավելի հանդուրժող էին:

Հարց- Կարո՞ղ ենք ասել, թե «մուհթեդի/դյոնմե» (իսլամացած/կրոնափոխ) բնակչությունը չի կարողանում հանգիստ գտնել, քանի դեռ անվերապահորեն չի խզել իր կապը անցյալի հետ:

Պատասխան- Շատ դեպքեր են տեղի ունեցել, Ռասի’մ: Հաճախ հարկադրված ենք եղել մուսուլմանի պես էլ ապրել: Մեզ պես հարյուրավոր հայ ընտանիքներ էլ ձևացրել են, թե իբր մահմեդական են: Բոդրում էինք իջնում, աղոթում, խաչ հանում, ապա վերև բարձրանում և ասում` բիսմիլլահիռռահմանիռահիմ (հանուն ամենագթառատ աստծո): Այսինքն` այդ ամենը եղել է: Անգամ այնպես էր լինում, որ երբ երկու հայ էին հանդիպում, մեկը մյուսին կասկածով էր վերաբերվում՝ մտածելով՝ «Իսկ եթե իրոք մուսուլմա՞ն է դարձել»:

Հարց-Հայերեն գիտե՞ս:

Պատասխան- Թեև խոսում եմ, բայց ոչ` ուզածիս պես: Ես, դժբախտաբար, հայկական դպրոց չեմ  հաճախել: Երբ եկանք Ստամբուլ, մեզ հայկական դպրոց չընդունեցին: Դպրոցի տնօրենը հորս ասաց. «Դուք ոչ թե հայ եք, այլ՝ քուրդ»: Եվ մեզ չընդունեց: Այն ժամանակ այդ հարցերը խառն էին: Երկու սերունդ առաջ հայ մորական տատ ունեցող որևէ մուսուլման էլ էր, տարբեր պատճառներից ելնելով, ասում. «Ես հայ եմ, իմ երեխային էլ ձեր դպրոցն ընդունեք»: Քաղաքական խնդիրներ կային… Չորի  հետ թացն էլ էր այրվում բնականաբար:

Հարց- Երբ փոքր տարիքում խաղում էիր ընկերներիդ հետ, որևէ խնդիր ծագու՞մ էր հայ լինելուդ պատճառով:

Պատասխան- Նման խնդիրներ ավելի շատ մեծերից էին ծագում: Երբ ես երեխա էի, սիսեռի փոշի շատ էի սիրում: 5-6 տարեկան էի: Պապիս հետ գնում էինք շուկա և սիսեռի փոշի գնում: Ես էլ անուշիկ բալիկ էի` կանաչ աչքերով, սպիտակամաշկ և այլն… Շուկայում վաճառողներն ինձ շատ էին սիրում: Մի օր մեր հարևաններից մի հորեղբայր ինձ տեսավ պապիս հետ և գուրգուրեց ինձ: Հիշում եմ, որ հետո իսկույն ասաց. «Է’հ, ես ծիսական լվացում անեմ. ինչ էլ լինի` հարամ ոսկոր է»: Պապս շատ էր վշտացել նրա խոսքերից և հորս պատմել այդ դեպքը՝ ասելով. «Ուրեմն դեռ մեզ հարամ ոսկոր են համարում, չեն հավատում, որ մենք էլ ենք մարդ…»: Մենք հարամ ոսկոր էինք նրանց համար: Պապիս վշտանալը միշտ կմնա իմ հիշողության մեջ:

Հարց- Հայրդ ի՞նչ գործով էր զբաղվում:

Պատասխան- Մաթեմատիկայի ուսուցիչ էր, հետո դարձավ լիցեյի տնօրեն: Բնականաբար, հարկադրված եղավ հրաժարական տալ` Ազգային կրթության նախարարության ցուցումով:

Հարց- Ինչու՞:

Պատասխան- Մարաշում էինք, ապա եկանք Դիարբեքիր: Լսեցին մեր հայ լինելու մասին: Այն ժամանակ հայերը պետական հաստատություններում չէին կարող աշխատել: Անհնար էր: Նրանց բոլորին ստիպեցին հրաժարական տալ:

Հարց- Բնակչությու՞նը բողոքեց:

Պատասխան- Պետությունը հարկադրեց:

Հարց- Այնուհետև եկաք Ստամբուլ, և քեզ հայկական դպրոց չընդունեցի՞ն:

Պատասխան- Ստամբուլ եկանք 1988 թ.: Ես 11 տարեկան էի: Այո’, ինձ չընդունեցին հայկական դպրոց՝ մտածելով, թե քուրդ եմ:

Հարց- Մի փոքր խոսենք այդ մասին:

Պատասխան- Այն ժամանակ հայ լինելը խիստ նորաձև էր, որովհետև հայերի համար շատ հեշտ էր Եվրոպայում աշխատանքային վիզա հայթայթելը, Ամերիկայում աշխատանքի հեշտ հնարավորություններ էին ստեղծվում հայերի համար: Չասենք` շատ հեշտ, բայց` ավելի հեշտ… Նման դեպքերում հայերին նախապատվություն էին տալիս: Այդ պատճառով շատ մարդիկ որոշում էին հայ լինել: Դրա համար էլ դպրոցն ընտրություն անելիս խիստ էր վերաբերվում: «Ես հայ եմ» ասող ամեն ընտանիքի զավակի չէր ընդունում դպրոց:

Հարց- Իրո՞ք նման բաներ էին լինում:

Պատասխան- Խոսքը սրանից 20 տարի առաջվա դեպքերի մասին է: Թուրքիան  այսօրվա նման հարուստ երկիր չէր այն ժամանակ: Այսքան ուսյալ մարդ չկար:

Հարց- Լա’վ, իսկ ինչպե՞ս սկսվեց քո աշխատանքային կյանքը:

Պատասխան- 13 տարեկանում սկսեցի աշխատել ճարմանդի ֆաբրիկայում: Սեփական գումարը վաստակելու հաճույքը այն ժամանակվանից սկսեցի զգալ: Ապա աշխատանքի անցա Օրթաքյոյ թաղամասում գտնվող մի սրճարանում: Մենք սուրճ էինք պատրաստում այնտեղ: Այդ սճրարանն առաջին վայրն էր Թուրքիայում, որտեղ իսկական էքսպրեսսո սուրճ էր պատրաստվում: Ասացի, չէ՞, որ իմ մասնագիտությունը հորական տատիցս եմ ժառանգել: Իրոք շատ տարվեցի այդ գործով: Սուրճ ես եփում` զգալով նրա հաճելի բույրը: Դեռ մտքումս կա սրճարան բացելու գաղափարը:

Հարց- Հետո այս գեղեցիկ ռեստորա՞նը բացվեց:

Պատասխան- Ռամադան ամսվա առաջին օրը քայլում էի Բեյօղլու թաղամասում: Խիստ ծարավել էի: Ուզեցի մի միջանկյալ փողոցում սառը մի բան խմել և նման մի փողոց մտա: Խնդրեցի, որ հանքային ջուր բերեն: Այն ըմպելիս հենց կողքիս այս վայրը նկատեցի: Մտածեցի, թե այս ռեստորանը անպատճառ իմը պետք է լինի: Այնքան ոգևորվեցի, որ քիթս ապակեփեղկին կպցնելով` ժամերով ընկա երազանքների գիրկը: Հարց ու փորձ արեցի և հետո իմացա, որ այս վայրը պիցցերիա է, և տերերն էլ ուզում են այն վաճառել: Անմիջապես հայտնվեցի այդ պիցցերիայի տիրոջ կողքին: Ասացի, որ շատ եմ այդ վայրն ուզում: Որպես երաշխավորող` մի շարք ընկերներիս անուններն էլ տվեցի… Նույնիսկ նրանցից մեկը նրան ասել էր. «Ի՞նչ կլինի, հոգի’ս, նա չի կարող ներքևի հատվածի վեց ամսվա վարձը մուծել: Դա էլ մենք կվճարենք, չանհանգստանաս»: Սակայն  ես իրոք գումար չունեի:

Հարց- Որքանով որ նկատել եմ, այս ռեստորանում ծանոթ-անծանոթ` բոլորի հետ զրուցում ես:

Պատասխան- Ես իրոք սիրում եմ մարդկանց այստեղ հյուրասիրել: Գործընկերս էլ ինձ պես զվարթ մարդ է: Նա էլ է ինձ հարմարվում: Ես ի սրտե համոզված եմ, որ ոչ ոք չի կարող հիշել, թե մի տեղ ինչպես է գնացել, ինչպես է մի դռնով ներս մտել. աշխատանքային ստրեսներ, ընտանեկան խնդիրներ… Բայց եթե նա որևէ ռեստորանում լավ ժամանակ անցկացնի, շատ լավ կհիշի, թե ինչպես է այնտեղից դուրս եկել: Իմ գործն էլ դա է` լավ դիմավորել մարդկանց:

Հարց- Մե’րթ երգում ես, մե’րթ սեղանների վրա բարձրանալով` անեկդոտ պատմում: Որտեղի՞ց է գալիս այդ ինքնավստահությունը:

Պատասխան- Զվարճացնում եմ նրանց: Մի բան պատմեմ քեզ. անցյալ տարի գնացի Վան` Աղթամարի եկեղեցու բացմանը: Այնտեղ պատարագ մատուցվեց: Շա~տ գեղեցիկ էր… Հետևումս տարեց մի կին էր կանգնած, որը հեռավոր Արգենտինայից էր եկել` եկեղեցու բացման արարողությանը մասնակցելու: Աստիճաններով բարձրանում էինք, որպեսզի մտնենք եկեղեցի, բայց այդ կինը դժվարությամբ էր բարձրանում: Նրան հարցրեցի. «Օգնե՞մ Ձեզ»: Գիտե՞ս` ինձ ինչ պատասխանեց. «Ա~խ, աղջի’կս, այս աստիճաններով բարձրանալը խնդիր չէ ինձ համար, բայց այս երաժշտությունն այնքա~ն գեղեցիկ է, որ սիրտս չի դիմանում: Ասա` թո’ղ լռեն, թե չէ չեմ դիմանում այս զգացումի գեղեցկությանը»: Մարդիկ երբեք չեն կարող մոռանալ այն գեղեցիկը, որ ապրել են: Որոշ իմաստով նման զգացում են ունենում նաև մեր ռեստորան այցելողները: Լավ ժամանակ անցկացնել, որը զգում ես սրտով, և երբեք չես մոռանա: Մեծ մայրս ինձ միշտ ասում էր. «Աղջի’կս, եթե դերձակ դառնաս, կտորը ձեռքումդ դողալու է. եղի’ր ամենալավը»: Ես էլ աշխատում եմ լավ արհեստավոր լինել: Արհեստավարժ լինելը շատ կարևոր է: Ողջ առևտուրս,  արդեն քանի տարի է, անում եմ շուկայից ու նպարավաճառներից:

«Հերիք է, ինչ այս փոքր համայնքում մեծ սպասելիք ունեցա»

Հարց- Մի անգամ ասել էիր, թե «Հայ լինելը նախկինում պահանջարկ ունեցող բան չէր, իսկ հիմա` լրիվ հակառակը»: Ի՞նչ էիր ուզում դրանով ասել:

Պատասխան- Մարդիկ փոխվել են: Հիմա ավելի շատ են ձգտում իրար չվիրավորել: Թուրքիան զարգացել է, նախկինի համեմատ` շատ հասրտացել: Մարդկանց կրթական մակարդակը բարձրացել է: Այս ամենը թողել է իր ազդեցությունը: Ընկերներիցս շատերն ինձ ասում են. «Դուք պետք է լինեք մեզ հետ, պետք է շարունակենք ապրել միասին»: Անընդհատ սեր եմ վայելում այլևս:

Հարց- Այդ «սիրալիրության» մեջ իր տեղը չունի՞ արդյոք, ըստ քեզ, այն հանգամանքը, որ տիրապետող գաղափարախոսության տոնը հարմարեցվում է 2011 թ. պահանջներին:

Պատասխան- Ո’չ, նրանք դա անկեղծ են ասում, կեղծավորություն չեն անում… Նույնիսկ երբեմն նրանց  հոգու հետ եմ խաղում՝ ասելով. «Օ~ֆ, ամուսնանամ մի Հասանի կամ Հյուսեյինի հետ. հերիք է, ինչ այս փոքր համայնքում մեծ սպասելիք ունեցա»: Նրանք էլ ինձ պատասխանում են. «Ոչ մի դեպքում, ձեր սերմը պիտի ամբողջական լինի: Դու պետք է հայի հետ ամուսնանաս և լրիվ հայ երեխա ունենաս»:

Հարց- Շա’տ լավ, իսկ Հայաստանի հետ Թուրքիայի վատ հարաբերությունները որքանո՞վ են ազդում քո առօրյա կյանքի վրա:

Պատասխան- Բոլորովին չեն ազդում: Ես այստեղացի եմ: Ես այս հողերի դուստրն եմ: Ինձ ո՞վ կարող է վախեցնել: Դու բանի տեղ մի դիր, ես ավելի սառնարյուն եմ սկսել մտածել այդ հարցերի շուրջ:

Հարց- Առավոտյան «Փոլոնյաննան» ընթերցելուց հետո՞ ես այստեղ եկել:

Պատասխան- Ես ողջ կյանքիս ընթացքում երբեք արտասահման չեմ գնացել: Ես ռաքի եմ սիրում, լսում եմ թուրքական ժողովրդական երաժշտություն: Այլ մասնագիտություն էլ չունեմ` այս մասնագիտությունիցս բացի:

Ռասիմ Դոմաչ

29/03/2011

http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalEklerDetayV3&ArticleID=1044440&Date=29.03.2011&CategoryID=41