ԱՐՏԱԶ

ԱՐՏԱԶ. գավառ Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգում, Ամատունիների նախարարական տոհմի ժառանգական տիրույթը: Տարածքով մոտավորապես համապատասխանում է Մակու գավառին (Իրանում): Ըստ Մովսես Խորենացու՝ նախապես կոչվել է Շավարշավան (Շավարշական) և մ.թ.ա. IIդ. 1-ին կեսին Արտազ է անվանել Ալանանց երկրի Արտազ (Արդոզ, Արդոզական) գավառի անունով, երբ Արտաշես Ա-ն այնտեղ բնակեցրել է ալան գերիներով:

Արտազով է անցել Արտաշատ-Եկբատան ճանապարհը: Արտազում տեղի են ունեցել հայ-պարսկական զինաբախումներ (Ավարայրի ճակատամարտը 451թ., Ներսեսհապատի ճակատամարտը 483թ.): VIIIդ. 2-րդ կեսից Արտազը դարձել է Արծրունիների սեփականությունը, 885թ-ից մտել է Բագրատունիների, 908թ-ից` Վասպուրականի թագավորության մեջ:

XIIIդ. ստեղծվել է Մակուի իշխանությունը: XIVդ-ի սկզբից Արտազը զավթել է Սեֆյան Պարսկաստանը (մտցվել է Մակուի խանության մեջ), Արտազում հիշատակվում են Շավարշավան (այժմ` Մակու) գյուղաքաղաքը, նշանավոր ուխտատեղի Ս.Թադևոս վանքը, Եդինդ (այժմ` Երինդ) գյուղը (ուր ընթացել են 484թ. Նվարսակի պայմանագրի նախնական բանակցությունները), դպրոցով ու գրչության կենտրոնով հռչակված Ծործորի վանքը:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 1, Երևան, 1990: