Փոքրամասնությունների հանդեպ խտրականությունը գլխավորում է զանգվածային լրատվամիջոցների ընտրախավը

Անկարայի համալսարանի Հաղորդակցության ֆակուլտետի դասախոսներից դոկտոր, պրոֆեսոր Էսեր Քյոքերի և դոցենտ, դոկտոր Ուլքյու Դողանայի «Ռասիստ չեմ, բայց… Ցեղապաշտ ու խտրական արտահայտությունները տպագիր մամուլում» վերնագրով գիրքը վերաբերում է մամուլում արտահայտվող խտրականությանը և հատուկ անդրադառնում նաև ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ ցուցաբերվող խտրականությանը: Գրքում հետևյալ տողերով է ներկայացվում այդ խտրականության կիրառման մեջ լրագրողների ունեցած դերը. «Փոքրամասնությունների` մշակութային, տնտեսական և սոցիալական տեսանկյունից բացահայտ և/կամ ոչ բացահայտ կերպով ճնշումների և խտրականության ենթարկվելու գործընթացում կարևոր դեր են խաղում լեզուն, խոսքը և հաղորդակցումը: Լրագրողներից, թղթակիցներից, խմբագիրներից և սյունակագիրներից բաղկացած զանգվածային լրատվամիջոցների ընտրախավը շատ կարևոր դեր ունեն փոքրամասնական խմբերի վերաբերյալ կարծիքների ձևավորման մեջ»: Գրքում առաջարկվում է «խդրի լուծման որոնումը նախ սկսել լրատվամիջոցներից» և ուշադրություն հրավիրում, որ օգտակար կլինի, եթե «համակարգվեն այն խնդիրները, որոնց գործնական կյանքում հանդիպում են էթնիկական տարբերությունն արտահայտելու հնարավորություն ստացած թղթակիցները և խմբագիրները», և քննարկում սկսվի այդ ուղղությամբ:

«Հասարակության մեջ մեծամասնական խմբի անդամները չեն բավարարվում բացահայտ կամ ոչ բացահայտ կարծիքներ ձևավորելով այն սոցիալական խմբերի և իրադարձությունների վերաբերյալ, որոնց մասին իրականում շատ սահմանափակ տեղեկություններ ունեն, այլ նաև` էթնիկական դեպքերի մեկնաբանման հարցում այնպիսի գաղափարախոսական մի շրջանակ են գծում, որը կարող է օրինականցնել փոքրամասնական խմբերի վերաբերյալ կանխակալ կարծիքներն ու խտրականությունը, իսկ դա ավելի կարևոր է»:

Անկարայի համալսարանի Հաղորդակցության ֆակուլտետի դասախոսներից դոկտոր, պրոֆեսոր Էսեր Քյոքերի և դոցենտ, դոկտոր Ուլքյու Դողանայի «Ռասիստ չեմ, բայց… Ցեղապաշտ ու խտրական արտահայտությունները տպագիր մամուլում» վերնագրով գիրքը վերաբերում է մամուլում արտահայտվող խտրականությանը և հատուկ անդրադառնում նաև ազգային փոքրամասնությունների նկատմամբ ցուցաբերվող խտրականությանը:

Գրքում որպես խտրականության դրսևորում ներկայացվող օրինակներից մեկն էլ «Հյուրիեթ» օրաթերթի նախկին գլխավոր խմբագիր Էրթուղրուլ Օզքյոյի «Այս հայերը մարդ չեն դառնա» վերնագրով հոդվածն է, որը տպագրվել է սույն պարբերականի 2006 թ. հունվարի 31-ի համարում:

Աշխատանքին ծնունդ է տվել Հրանտ Դինքը

Մարդու իրավունքների ընդհանուր պլատֆորմի Խտրականությունների դեմ պայքարի ծրագրի շրջանակներում Ունակությունների զարգացման կամզակերպության կողմից հրատարակված վերոհիշյալ գիրքը կազմվել է 2006-2007 թթ. տպագիր մամուլում հրապարակված լուրերի ուսումնասիրության միջոցով:

Այս ժամանակաշրջանի ընտրության կարևոր պատճառներից մեկն էլ այն է, որ 2007 թ. մահափորձի հետևանքով սպանված լրագրող Հրանտ Դինքը 2006 թ. դատվել է 301-րդ հոդվածով` «Թրքությանը վիրավորանք» մեղադրանքով:
Ուսումնասիրության մեջ լուրեր և հոդվածներ են ընտրվել «Փոսթա», «Հյուրիեթ», «Զաման» օրաթերթերից և «Յենի Բալըքեսիր», «Գյունեյդե Իմեջե», «Սոնսյոզ» տեղական թերթերից:

Այս աշխատության մեջ, որը կենտրոնանում է տպագիր մամուլում ցեղապաշտ-խտրական արտահայտությունների ներթափանցման, տարածման, վերականգման և օրինականացման ձևերին, բերված են նաև փոքրամասնությունների նկատմամբ կիրառված խտրականությունների օրինակներ:

«Խտրականություն լեզվի և արտահայտության միջոցով»

Գրքում հետևյալ տողերով է ներկայացվում խտրականության կիրառման մեջ լրագրողների ունեցած դերը.

«Լրագրողներից, թղթակիցներից, խմբագիրներից և սյունակագիրներից բաղկացած զանգվածային լրատվամիջոցների ընտրախավը շատ կարևոր դեր ունեն փոքրամասնական խմբերի վերաբերյալ կարծիքների ձևավորման մեջ»: Գրքում առաջարկվում է «խդրի լուծման որոնումը նախ սկսել լրատվամիջոցներից» և ուշադրություն հրավիրում, որ օգտակար կլինի, եթե «համակարգվեն այն խնդիրները, որոնց գործնական կյանքում հանդիպում են էթնիկական տարբերությունն արտահայտելու հնարավորություն ստացած թղթակիցները և խմբագիրները», և քննարկում սկսվի այդ ուղղությամբ:

Փոքրամասնություններին ուղղված խտրականության մի քանի օրինակ`

• Քրդերը, հայերը, քրիստոնյաները, ալևիները, քեմալիստական աշխարհիկության գաղափարի առաջ որպես սպառնալիք ընկալվող մուսուլմանական տարրերը, Թուրքիայում աշխատող արտասահմանցի կանայք և ընդհանրապես բոլոր օտարերկրացիները թիրախ են` տպագիր մամուլում սովորական դարձած ռասիստական-խտրական արտահայտությունների համար:
• Մամուլը խնդիր չի համարում էթնիկական-կրոնական փոքրամասնություններին և «արտոնություններ չունեցող խմբերին» ուղղված խտրականությունը և ցեղապաշտությունը: Փոքրամասնություններին թիրախ ընտրած խտրական արտահայտությունները վերականգնվում են մամուլում տպագրվող հրապարակումների շնորհիվ:
• Լրագրողն իր հրապարակումն արդարացնելու համար հղում է անում ցեղապաշտ և խտրականություն սնուցող աղբյուրներին: Այդպիսով` օրինականացվում է արտասահմանցի կանանց, փոքրամասնություններին, քրդերին ու հայերին վերաբերող անլուծելիության քաղաքականությունը:

Ստորև մի քանի օրինակ է բերվում` քաղված այս գրքից.

-Այս հայերը մարդ չեն դառնա (Էրթուղրուլ Օզքյոք, «Հյուրիեթ», 31.01.2006)

-Թուրքերին կոտորել են դաշնակցականները («Հյուրիեթ», 09.11.2006)

-Ժողովրդավարական հասարակություն կուսակցության հիմքի համաձայն` ՊԿԿ-ն ահաբեկչական կազմակերպություն չէ («Հյուրիեթ», 19.10.2006)

-Մեկը հայի կողմնակից է, մյուսը` ՊԿԿ-ի համակիր («Հյուրիեթ», 18.11.2006)

-«Սիրային արձակուրդ» Անաթալիայում («Հյուրիեթ», 16.05.2006)

-Կրոնապաշտ առաջնորդը համասեռամոլ դուրս եկավ («Հյուրիեթ», 21.10.2006)

Այչա Սյոյլեմեզ ayca@bianet.org

23.03.2011

http://www.bianet.org/bianet/ifade-ozgurlugu/128800-azinliklara-karsi-ayrimcilikta-medya-elitleri-basi-cekiyor