Հրանտի խաղը

Մարդու դիմաց այդպես հանկարծակի է դուրս գալիս, առանց մեր կողմից ջանքերի գործադրման… Հրանտն էլ իմ դիմաց դուրս եկավ  Psikeart հանդեսում: Տարիներ, շատ տարիներ առաջ, երբ ես փոքր էի, և նրան էլ չէին սպառնում, միևնույն ամսագրում էինք տպագրվում: Ժամանակին VS անվամբ մի հանդես էր հրատարակվում: Այնտեղ տպագրվում էին բազմաթիվ արժանավոր մարդկանց հոդվածները: Փաստորեն Հրանտն էլ է եղել նրանց շարքում, այն օրերին չէի նկատել, քանի որ իրար չէինք ճանաչում: Նա գրել է խաղի մասին մի հոդված: Շատ էլ լավ է ստացվել: Հիմա կընթերցեմ ձեզ համար:

Մանկական խաղեր

Գելանե… Հաբլո… Հոլանե

Սիլոպիի բոուլինգը

Ի՞նչ կասեք, եթե ասեմ, որ Բոուլինգի անվանումը «գելանե» է, ռեգբիինը` «հաբլո», գոլֆինը` «հոլանե»: Այս երեք խաղերն էլ տարածված են, օրինակ՝ Սիլոպիում: (…) «Խաղ», «Ժամանակ», «Տարածություն» եռյակը մշտապես երեք անհայտով հավասարման պես է եղել ինձ համար: Մի անիմանալի գաղտնիք են կրել իրենց մեջ: Մանկուց ի վեր այդ գաղտնիքն իմ ամենասիրելի խնդիրն է եղել: Ձեր թույլտվությամբ` երեք անհայտով այդ հավասարման օրինակը բացատրեմ կնոջս` Ռաքելի` Սիլոպիի հայկական Վարթո աշիրեթի մանկական խաղերի միջոցով:

Անկեղծ ասած` չեմ կարողանում կռահել, թե իմ այս հոդվածն ինչին է պիտանի լինելու, բայց մեր օրերում, երբ նորաձև է դարձել «քաղաքակրթությունների հափշտակումը» կամ էլ «քաղաքակրթությունների հանդիպումը», թերևս հոդվածս կնպաստի, որ «Միլլիյեթ» և «Սաբահ» օրաթերթերում հրապարակվող նույն լուրը տպագրվի տարբեր վերնագրերով… «Միլլիյեթ»-ը նշում է` «Շըրնաքի հայր սպորտաձևը բեյսբոլն է», «Սաբահ»-ն էլ հայտնում` «Բեյսբոլի մայրաքաղաք Շըրնաքն» է: Ըստ սույն հրապարակման` Շըրնաքի Երիտասարդության և սպորտի նահանգային տնօրենը պարզաբանել է. «Այս շրջանում դարեր շարունակ խաղացված «գուհշեղի»-ն հենց ինքը` բեյսբոլն է: Այս սպորտաձևի հետ ամերիկացիներին ծանոթացրել են Շըրնաքից ԱՄՆ գաղթած հայերը»:

Շատ հավանեցի այդ լուրը: Պարզվում է` մեկը հորից է եկել, մյուսը` մորից: Եթե ես էլ իմ կողմից ուզենամ մի բան ավելացնել, կհարցնեմ. «Միայն բեյսբո՞լը», ես էլ երեխաներից եկածն ասեմ…

«Խաղ», «Ժամանակ», «Տարածություն» եռյակը մշտապես երեք անհայտով հավասարման պես են եղել ինձ համար: Մի անիմանալի գաղտնիք են կրել իրենց մեջ: Մանկուց ի վեր այդ գաղտնիքն իմ ամենասիրելի խնդիրն է եղել: Ձեր թույլտվությամբ` երեք անհայտով այդ հավասարման օրինակը բացատրեմ կնոջս` Ռաքելի` Սիլոպիի հայկական Վարթո աշիրեթի մանկական խաղերի միջոցով:

Սիլոպիցի երեխաների խաղացած խաղի անունը գելանե է… Պարզվում է` քրդերենով այն նշանակում է «Կանգուն»:

Սուր, երկար քարերը շարում են կողք կողքի: Որոշակի տարածությունից էլ մի կլոր քար են գլորում և աշխատում շարված քարերը շրջել: Խաղում հաղթում է նա, ով ամենաշատն է կարողանում շրջել մեկ նետումով: Դա կարելի է ընկալել որպես մի տեսակ բոուլինգ… Սիլոպիի բոուլինգը:

Իսկ երկրորդ խաղի անունը հաբլո է: Խաղ, որը խաղում են գիշերային լուսնի լույսի տակ: Երեխաները բաժանվում են երկու խմբի: Մեկ կիլոգրամ ծանրությամբ ընտրված մի քար վառ օջախում թեժացվում է և ամբողջ ուժով շպրտվում հեռուները: Խմբերը լուսնի լույսի տված հնարավորությամբ, որոշ չափով էլ` քարի ընկնելու ձայնի միջոցով, ինչպես նաև` ձեռքի ճկունությամբ որոշում են, թե որտեղ է ընկել տվյալ քարը, գտնում են այն և ետ բերում ամրոց: Քարը գտածներին և ետ բերողներին արգելք լինել ձգտող մրցակից խաղակիցների բռնությունը հիշեցնող ձեռքի, ծոծրակի, ոտքի շարժումները, թերևս, խաղի ամենաքաղցր կողմն են: Կարծես թե այն Սիլոպիի ռեգբին է:

Ինչ վերաբերում է երրորդ խաղին, ապա այն խաղում են հետևյալ կերպ. մեկ մետրանոց մի մահակին գավազանի տեսք են հաղորդում և մի որոշ տեղ փոքր քարերին անընդհատ հարվածելով` տեղափոխում են դրանք: Դա էլ Սիլոպիի գոլֆն է:

Հիմա կասեք` բա «տարածությու՞նը»: Ամերիկան՝ ուր, Սիլոպին` ուր: Նաև կասեք` «բա ժամանա՞կը», այն ժամանակ հեռուստատեսություն անգամ չկար, որ ասենք, թե «Սիլոպիցիներն են ամերիկացիներից գողացել»:

Չեմ կարող ասել, թե ինձ չի շոյում այն տեսակետը, թե «Այդ խաղն Ամերիկա են տարել գաղթած հայերը», բայց քանի որ «Իսկ ի՞նչ գործ ունեին հայերն այնտեղ» հարցի պատասխանը բոլորովին էլ հոգիս չի շոյում, դրա համար էլ կնախընտրեմ լռել հարցի այդ կողմի մասին …

Ամենաճիշտը, թերևս, հետևյալն ասելը կլինի.

«Ո՞վ գիտե` գուցե և մեր մանկական խաղերն են քաղաքակրթության միակ կոմպոնենտը… ուստի և՝ խաղի ոգին»:

Նշում. Հրանտ Դինքի այս հոդվածը հրապարակել էինք 2002 թ. VS հանդեսի հինգերորդ համարում` «Փշոտ պատմություն, վարդաշատ աշխարհագրություն» բաժնում:

Էջե Թեմելքուրան:

18-ը մարտի, 2011

http://www.haberturk.com/haber/haber/611597-hrantin-oyunu