Սիբել Օրալ
Զյուլֆյլու Լիվանելին, ով իր վերջին` «Սերենադ» գրքում պատմում է այնպիսի պատմական դեպքերի մասին, ինչպիսիք են 1915 թ. կոտորածը և Ստրումա նավի ողբերգությունը, ասում է. «Բոլոր պետություններն էլ գաղտնիքներ ունեն, բայց Թուրքիայինը մի փոքր ավելին է»:
Քննադատվող հայրենասիրություն, պետությունների գաղտնիքներ, բռնություններ, հայերի տեղահանությունը, Ստրումա նավի ողբերգությունը (Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ նացիստներից փախչող հրեաներին Պաղեստին տեղափոխող Ստրումա նավում տեղի ունեցած պայթյունը), նացիստական Գերմանիան, Կապույտ գունդը (Երկրորդ համաշխարհային պատերազմում գերմանացիների կողմից կռված Ղրիմի թուրքերից կազմված գունդը)… Եվ այս ամենի կենտրոնում` Մայա անվամբ մի կին և պրոֆեսոր Մաքսիմիլիան Վագները…
Զյուլֆյու Լիվանելին նոր` «Սերենադ» վեպում, իր հարուստ երևակայությանը միախառնելով իրար հետ առնչվող, պատմության մեջ հետք թողած դեպքերը, հետք, որը ուզում են ջնջել, եթե կարելի է այդպես ասել, ընթերցողին կոչ է անում առերեսվել պատմության հետ:
«Սերենադ» գրքի կապակցությամբ Լիվանելիի հետ հանդիպելով` անդրադարձանք բազմաթիվ թեմաների` տգիտության հետևանքով տեղի ունեցած բախումից մինչև այն հարցը, թե ինչպես է ազգայնականությունը մեզ մասնատում, թուրքական և անգլիական կառավարությունների` Ստրումա նավի դեպքին առնչվող գաղտնիքներից մինչև այն խնդիրը, թե ինչպես ենք վախենում իմանալ մեր ծագման մասին, ինչպես նաև` մինչև քեմալիզմ:
Հարց-Դուք գրել եք բազմաշերտ մի վեպ: Ինձ նախ հետաքրքրում է այն հարցը, թե երբ ծնվեց վեպի մտահղացումը, ո՞րը եղավ Ձեր պատկերացրած առաջին հերոսը կամ Ձեր միտքն եկած առաջին պատմական իրադարձությունը:
Պատասխան- Ես ելակետ ունեցա երկու հերոսի` Մայային ու պրոֆեսոր Մաքսիմիլիան Վագներին: Պատկերացրեցի, թե ինչպես են նրանք փետրվարյան մի օր հանդիպում օդանավակայանում: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո Թուրքիա եկած պրոֆեսորները վաղուց ի վեր գրավել են իմ հետաքրքրությունը: Բնականաբար, երբ անդրադառնում ես այդ պրոֆեսորներին, գործին խառնվում են նաև նացիստական Գերմանիան, այն ժամանակվա Թուրքիան, Ռեֆիք Սայդամի կառավարությունը:
Հարց- Պրոֆեսորը խոսում է «Քաղաքակրթությունների բախումներ», «Տգիտությունից բխող առճակատումների» մասին և ասում, որ Արևմուտքն ու Արևելքը չեն ճանաչում միմյանց, և չնայած հաղորդակցման միջոցների զարգացմանը` մենք դեռ ապրում ենք Ջահիլիայի (իսլամի պատմության մեջ իսլամի ընդունումից առաջ ընկած ժամանակահատվածին տրված անվանումը: Ջահիլիա բառացի նշանակում է տգիտություն) ժամանակաշրջանում: Դուք կարծում եք, որ մենք դեռ Ջահիլիայի դարաշրջանու՞մ ենք:
Պատասխան- Տեղյակ եք, որ Սամուել Հանթինգտոնի «Քաղաքակրթությունների բախում» գիրքը մարդկանց լեզուներին բալասան դարձած մի կաղապարի է վերածվել: Ըստ իս` դա Արևմուտքի խտրական գաղափարն է. եթե ասում եք, որ գոյություն ունեն առանձին-առանձին քաղաքակրթություններ, ուրեմն ընդունում եք տարբերությունը: «Քաղաքակրթությունների բախումը» Էդվարդ Սեյդի խոսքն է, և այն ճիշտ մեկնաբանություն է: Երբ մենք զրուցում ենք արևմտյան մտավորականների հետ, նրանք միայն եվրոպացի են: Մեր նյութի պահանջով մենք լավ գիտենք թե’ Մեվլանային (Ջելալեդդին Ռումիին), թե’ Շեքսպիրին, դրա համար էլ Արևելքի մտավորականների տեսակետը, Արևմուտքի մտավորականների գաղափարների համեմատությամբ, ավելի հաստատուն է և հետևողական: Դա միակողմանի տգիտություն է. մենք ճանաչում ենք այն կողմին, բայց նրանք մեզ չգիտեն:
Եվ այդ տգիտությունից բխող առճակատումից էլ առաջանում է կանխակալ կարծիքների առճակատումը…
Հարց- Մայայի և հետախուզական կազմակերպության միջև կայացած զրույցի ժամանակ քննադատվում է հայրենասիրությունը: Դուք ի՞նչ եք մտածում արյան մեջ ազգայնամոլության այդչափ ներարկված լինելու մասին:
Պատասխան- Շատ վտանգավոր եմ համարում: Ես գալիս եմ մարտի 12-ի բանտերից: Քաջապես տեղյակ եմ, որ ազգայնամոլ գաղափարախոսության պատճառով մարդիկ ճնշվել են, մասնատվել և ոչնչացվել: Ազգայնամոլությունը պատմության մեջ մեծ աղետների պատճառ է դարձել, և մեզ մոտ էլ, ցավոք, անարգել առաջ է գնում: Տարիներ առաջ ազգայնամոլությունը որպես ազգայնականություն թարգմանելով` «ձախ ազգայնական» անվամբ մի բան հնարեցին: Ես հոդվածների միջոցով իմ հակազդեցությունն արտահայտեցի դրա դեմ:
Leave a Reply