ԹՈԿԱՏ. գավառ

ԹՈԿԱՏ, Եվդոկիա, Թոգաթ, Թոգատ, Թոկադ, Թոկաթ, Թոքաթ, Թոքատ, Իթոկե, Իտոկե, Տոկաթ, Տոկատ. գավառ (գավառակ) պատմական Փոքր Հայքում, Սեբաստիայի նահանգում, նրա հյուսիսային կողմում (այժմ՝ նույնանուն նահանգ Թուրքիայում): Զբաղեցնում էր Իրիս գետի հովիտը և հյուսիսից սահմանակից էր Տրապիզոնի նահանգին, արլևելքից՝ Շապին Գարահիսարի, հարավից՝ Սեբաստիայի և Անկարայի, արևմուտքից՝ Ամասիայի գավառներին:

Տարածքը՝ շուրջ 10000 քառ կմ, կենտրոնը՝ Թոկատ (Եվդոկիա) քաղաքը: Գավառի ներքին բաժանումը կայուն չի եղել: 19-րդ դ. վերջերին և 20-րդ դ. սկզբներին նրա մեջ մտնում էին Արաբկիրի, Արպայի, Զիլեի, Էգինի, Թոկատի, Կապան-Մադենի և Նիքսարի գավառակնեըր և մի քանի գյուղախմբեր (նահիե):

Ֆիզիկաաշխարհագրական առումով Թոկատը համապատասխանում է Ղազովայի դաշտին: Գավառն ուներ ընդարձակ հողատարածություններ, ոռոգելու և խմելու առատ ջուր: Ընդերքը հարուստ է բյուրեղացած ավազաքարերի, որձաքարի, կրի, ածխատի, ալյումինիումի, մանգանի, ծծմբատ երկաթի, ծծմբածին երկաթախառն պղնձի, քարածխի, պղնձի օքսիդի և այլ հանածոների պաշարներով: 19-րդ դ. վերջերին ուներ շուրջ 200000 բնակիչ, որից 40000-ը՝ հայեր:

Մշակվող կուլտուրաներից տարածված էին ցորենը, գարին, հաճարը, եգիպտացորենը, լոբին, խաղողը, տանձը, խնձորը, ծխախոտը, նուշը և այլն: Պահում էին խոշոր և մանր եղջերավոր անասուններ: Ոչ ճշգրիտ տվյալներով 19-րդ դ. վերջերին գավառում հաշվվում էր 18000 խոշոր և 173000 մանր եղջերավոր անասուն: Թոկատ գավառի հայությունը զբաղվում էր արհեստներով և առևտրով: Տարածված արհեստներից էին պղնձագործությունը, ջուլհակությունր, ներկարարությունը, գորգագործությունը, կտավագործությունը, մանածագործությունը և այլն:

 Թոկատը Հայաստանի հինգ խոշոր եկեղեցական թեմերից մեկն էր, որ ենթարկվում էր Էջմիածնին: Թոկատ գավառում 1915 թ. նախօրյակին հաշվվում էին ավելի քան 25 բնակավայրեր՝ գյուղեր ու քաղաքներ, որոնցում հայերի թիվը, ըստ «Յուշամատեան մեծ եղեռնի» -ի վիճակագրության, 70000-ից ավեքի էր: Առաջին համաշխարհային պատերազմը աղետաբեր եղավ նաև Թոկատի հայերի համար: Մեծ եղեռնի ժամանակ նրանց զգալի մասը սրի քաշվեց, իսկ փրկվածները ցրիվ եկան տարբեր երկրներ:ա