Ինչու՞ են թիրախ ոչ մուսուլմանները

Ջեմալ Ուշշաք

Ոչ մուսուլման առաջնորդների` սպանության ցուցակներում ընդգրկվելը պայմանավորված է նրանով, որ հեղաշրջման փորձ ձեռնարկողների մտայնության մեջ «ոչ մուսուլման» գաղափարը համապատասխանում է «պոտենցիալ դավաճանին»… Խնդրեմ` հիշե’նք փետրվարի վերջերին որոշ թերթերի գլխավոր էջերում տեղ գտած լուրերը. «Միսիոներները տեգ են նետում Տրապիզոնի կողմը», «Հարավ-արևելքը եռում է միսիոներներով», «Պատրիարքարանը` անկարգությունների բույն…», «Սևծովյան շրջանը պոնտոսացնելու պլանը»: Դրանց հետևած օրերին ստացված լուրը` «Ժանդարմերիայի գեներալը (…) պարզաբանեց, որ միսիոներական գործունեությունը լուրջ սպսռնալիք է երկրի անվտանգության համար, և որ իրենք միջոցներ են ձեռնարկել դրա դեմ»: Որոշակի կենտրոններում պատվաստվելուց հետո մատուցվող պահածոյացված լուրերը երկու նպատակ էին հետապնդում. կրոնապաշտ քաղաքացիներին ասել, թե «Ձեր կրոնը պաշտպանելու գործն էլ, երկրի անվտանգության պես, մնաց բանակի ուսերին», և հասարակության` թշնամի ունենալու պահանջը (!) բավարարել կրոնապաշտ մուսուլմաններին ածանցյալ ոչ մուսուլմանների միջոցով:

Վերջերս տեղեկություն հրապարակվեց, թե Ստամբուլի հատուկ իրավասության հանրապետական դատախազությունը Դինքի սպանության կապակցությամբ հետաքննություն է սկսել 30-ից ավել պետական պաշտոնյաների դեմ, որոնց շարքում են Ստամբուլի նախկին նահանգապետ Մուամմեր Գյուլերը, անվտանգության նախկին տնօրեն Ջելալեդդին Ջերրահը և Հետախուզական գրասենյակի այն ժամանակվա նախագահ Ռամազան Աքյուրեքը: Թեև նույն օրը ներքին գործերի նախարար Աթալայն ասել էր, թե «Հետաքննություն չի սկսվել», բայց և այնպես չէր զլացել հետևյալ կոչն անել կազմակերպությանը. «Մի’ ասեք, թե թևը կոտրված է, բայց թեզանիքի մեջ է»: Ակներև էր, որ նախարարն անհանգստանում էր որոշ բաների` «թեզանիքի մեջ» թաքցված լինելուց:

Իրավացի էր անշուշտ, քանզի մեր մոտակա և հեռակա անցյալում բազմիցս ենք ականատես եղել, թե ինչեր են թաքցվել թեզանիքի մեջ:

Հեղաշրջման ծրագրի մահափորձերի ցանկը

Կարևոր է, որ դատախազությունն այս անգամ հետաքննություն է սկսել այն անձանց դեմ, որոնց մինչ այդ պաշտոնազրկել էին: Իսկ հարցը, որի մասին պետք է խորը մտորենք, այն է, թե ինչու են մեր ոչ մուսուլման քաղաքացիները բոլոր անկարգությունների ժամանակ ընդգրկվում մահափորձերի ցուցակներում և ենթարկվում մահափորձերի: Գյոլջյուք քաղաքում հրամանատարի սենյակի  նկուղում թաքցված «Մուրճ» պլանի, կներեք` «Պլանային սեմինարի» փաստաթղթերի համաձայն՝ հեղաշրջումից հետո «չեզոքացվելիք» անձանց մեջ լիբերալ-ազատամիտ մտավորականների հետ կողքին տեղ են գտել նաև ոչ մուսուլմանների հոգևոր առաջնորդները: Լա’վ, իսկ ինչու՞ են ցանկանում սպանել ոչ մուսուլման առաջնորդներին: Մի՞թե պատրիարք Բարդուղիմեոսը, պատրիարք Մութաֆյանն ու մոնսենյոր Ջորջ Մարովիչը դիմադրում էին հեղաշրջմանը, որ ընդգրկվել են այդ ցանկում: Այս հարցի պատասխանը մի առանձին հոդվածի նյութ է, սակայն կա մեկ այլ հանգամանք, որի վրա ցանկանում եմ ուշադրություն հրավիրել: Ոչ մուսուլման առաջնորդների` սպանության ցուցակներում ընդգրկվելը պայմանավորված է այն հանգամանքով, որ հեղաշրջման փորձ ձեռնարկողների մտայնության մեջ «ոչ մուսուլման» գաղափարը համապատասխանում է «պոտենցիալ դավաճանին»… Խնդրեմ, հիշե’նք փետրվարի վերջերին որոշ թերթերի գլխավոր էջերում տեղ գտած լուրերը. «Միսիոներները տեգ են նետում Տրապիզոնի կողմը», «Հարավ-արևելքը եռում է միսիոներներով», «Պատրիարքարանը` անկարգությունների բույն…», «Սևծովյան շրջանը պոնտոսացնելու պլանը»: Դրանց հետևած օրերին ստացված լուրը` «Ժանդարմերիայի գեներալը (…) պարզաբանեց, որ միսիոներական գործունեությունը լուրջ վտանգ է երկրի անվտանգության համար, և որ իրենք միջոցներ են ձեռնարկել դրա դեմ»: Որոշակի կենտրոններում պատվաստվելուց հետո մատուցվող պահածոյացված լուրերը երկու նպատակ էին հետապնդում. կրոնապաշտ քաղաքացիներին ասել, թե «Ձեր կրոնը պաշտպանելու գործն էլ, երկրի անվտանգության պես, մնաց բանակի ուսերին», և հասարակության` թշնամի ունենալու պահանջը (!) բավարարել կրոնապաշտ մուսուլմաններին ածանցյալ ոչ մուսուլմանների միջոցով: Երբ «Մուրճ» կոչեցյալ հեղաշրջման փորձը ձեռնարկողները ոչ մեկին վնաս չպատճառող ոչ մուսուլման հոգևոր առաջնորդներին ընդգրկում էին սպանության ցուցակներում, վստահ էին, որ այդ մտայնությունը, ցավոք, ամեն պահ կենսունակ է պահվում հասարակության հիշողության մեջ, որ ոչ մուսուլման քաղաքացիները պոտենցիալ դավաճաններ են, և որ նրանց երբեք չեն վստահելու: «Իսկությունը», որի վրա հիմնվում է այդ կարծիքը, այն է, որ մեր  այսօրվա քաղաքացիների ապուպապերի մի մասն օսմանյան վերջին շրջանում դավաճանել է մեզ: Որպես «պոտենցիալ դավաճան» ընկալելը այն մարդկանց, ում պապերը «դավաճանել են», չի համապատասխանում ո’չ խղճի, ո’չ մարդկայնության և ո’չ էլ այն իսլամական արժեքների հետ, որոնցով մենք պարծենում ենք: Ղուրանում ասվում է. «Ոչ մեկը չի կարող պատասխանատու լինել ուրիշի մեղքի համար, եթե անգամ նրա եղբայրն է…» (35-րդ սուրահ):

Անհիմն թշնամու ընկալումը

Հանրահայտ 1915 թ. «Տեղահանության մասին» որոշման մեջ անգամ, երբ ասվում է «Թշնամու հետ համագործակցելով` սուլթանական բանակի գործողություններին արգելք եղած մի խումբ հայեր», այդ «մի խմբի» պատճառով մեր այսօրվա հայ, հույն, հրեա քաղաքացիներին կասկածանքով վերաբերվելը, մեղմ ասած, մարազմ է: Մինչդեռ պաշտոնական պատմագրությունը մեզ միշտ ասել է, թե «Երբ նվաճող բանակը մտնում էր Ստամբուլ, տոն էր ոչ մուսուլմանների համար»: Պաշտոնական պատմագրությունը մեզ հայտնել է, որ «Արևելյան շրջանների հայերը համագործակցել են ռուսների հետ», բայց չի նշել, թե որքան է եղել նրանց թիվը: Այն դեպքում, երբ անգամ երեկվա ոչ բոլոր ոչ մուսուլմաններին է կարելի որպես «դավաճան» ընկալել, ինչպե՞ս կարող ենք որպես «պոտենցիալ թշնամիների» վերաբերվել նրանց ծոռներին:
«Մուրճ», «Վանդակ» կամ «Էրգենեքոն»… Այս բոլոր հեղաշրջման կազմավորումների դեմ պայքարն արդյունավետ դարձնելու համար պետք է թոթափենք մեր ուղեղներում արմատավորված թշնամու անհիմն ընկալումները: Հակառակ դեպքում կշարունակեն ի հայտ գալ այս ճահճի հիմքի վրա հաշիվ անողները:

usakcemal@gmail.com

http://www.stargazete.com/acikgorus/gayrimuslimler-neden-hedef-haber-331354.htm