Ունեցվածքի հարկն արդարացվու՞մ է…

Այն դեպքում, երբ բոլոր ուսումնասիրողները համակարծիք են, որ Ունեցվածքի հարկը եղել է ցեղապաշտ  ու խտրական մի հարկ, որը պատճառ է դարձել, որպեսզի ազգային փոքրամասնությունները ջնջվեն, և հատկապես վերացվի Ստամբուլի բազմամշակութային հյուսվածքը, այն ժամանակաշրջանում ֆինանսական տեսուչ եղած Ջահիթ Քայրան «Պատերազմը, Թուրքիան, Ունեցվածքի հարկը» վերնագրով գրքում ձգտում է արդարացնել տվյալ հարկի կիրառումը՝ ասելով, թե այդ հարկն ազդել է ոչ միայն ոչ մուսուլմանների վրա, և որ այն եղել է պատերազմական տարիներից բխած անհրաժեշտություն: Սույն գրքի հրապարակումից հետո դոկտոր, պրոֆ. Իլբեր Օրթայլըն, Մուրադ Բարդաքչըն, Հասան Փուլուրը թե’ հեռուստահաղորդումների ժամանակ և թե’ իրենց հոդվածներում ջանում էին վերարծարծել այս հարցը: Ռըֆաթ Ն. Բալին մեզ տված հարցազրույցում, որը տպագրվելու է «Շալոմ» ամսագրի ապրիլ ամսվա համարում, ուշագրավ պատասխան է տվել իմ այն հարցին, որը վերաբերում էր այս թեմային: Այդ պատճառով էլ ես չեմ ցանկանում խորանալ այն մանրամասների մեջ, թե ինչ նպատակ է հետապնդում Ունեցվածքի մասին հարկը տարբեր տեսակետով վերարծարծելը, սակայն անհնար է լավ վերաբերվել պատմությունը խեղաթյուրելու, մեր ուղեղներում արմատավորված ճշմարտությունները մոլորեցնելով` դրանք ջնջելու ձգտմանը, որն արվում է այս կամ այն պատճառներով:

Հանգուցյալ  բասկետբոլիստ Ալբերտ Բարոքասի հետ (ի դեպ՝ նա Ջինա Ալքաշի հայրն է) կարող էինք եղբայրներ լինել` չնայած մեր միջև եղած բավականին մեծ տարիքային տարբերությանը: Երբ «Հրեական Ստամբուլ» գրքում տեսա նրա` 13 համարը կրող մարզահագուստով լուսանկարը, որն արվել էր Բեյօղլուի մարզական ակումբում, միտքս եկավ Ունեցվածքի հարկի մասին նրա հուշերից մեկը, որ ինձ պատմել էր տարիներ առաջ:

Ալբերտ Բարոքասը շատ երիտասարդ տարիքում աշխատում էր «ընդեղենի» գործով զբաղվող հորս ու հորեղբորս մոտ: Գործը կապված էր առաքումների հետ. ամեն օր մի քանի բեռնատար յուղ, պանիր և այլն էր գալիս, իջեցվում պահեստներ, առաքվում, ահավոր երթևեկություն էր…

Այս խիտ գրաֆիկում նրանց հարուստ  համարող Ալբերտ Բարոքասը երբ տեղեկացել է, որ 50 հազար լիրա հարկ է մուծվել, մտածել է, թե «Լավ էլ էժան են պրծել», հետո էլ երբ լսել է, որ նրանք չեն կարողացել այդ հարկը վճարել, և նրանց բոլոր ապրանքները բռնագրավվել են, ապշել-մնացել է:

Կնոջս պապը (մորական կողմից)` Յերմիյա Վարոնը, նույնպես Աշքալեի զոհերից էր. այն ճամբարում, որտեղ լսվում էին գայլերի և շնագայլերի ձայները, ձմռան ցրտից կոշտացած ձեռքերով բահով ձյուն էր մաքրել, իսկ ամռանը աշխատել ճանապարհակառուցման վրա: Բռնագրավվել էին նրա տանը գտնվող բոլոր իրերը, երեք շատ փոքր երեխաներ ունեցող ընտանիքը թողնվել էր լրիվ դատարկ սենյակներում, որտեղ մնացել էին միայն զսպանակավոր  մահճակալները:

Իսահակ Ահլաթոնն իր հարցազրույցներից մեկում պատմում է. «Հայրս հավատք ունեցող մարդ էր: Երբ վերադարձավ Աշքալեից, կորցրել էր իր ողջ հավատքը: Այդպես էլ մահացավ: Եվ դրված արգելքների պատճառով մեր իրերը գնացին մեր ձեռքից: Եղբայրս միայն հեռախոսի վրա մի սավան էր գցել, և պաշտոնյաներն այն չէին նկատել» (Ռըդվար Աքար, «Աշքալեի ճամփորդները», էջ 243):

Ափսոս, որ այն օրերը տեսածները նախընտրեցին «լռությունը», իրենց երեխաներին անգամ ոչ մի բան չպատմեցին տարիներ շարունակ: Ուզեցին մոռացության մատնել անցյալը՝ հույսով նայել ապագային: Անկախ ամեն ինչից՝ Բալաթում խմորված սարսափելի խոսակցությունները մնացել էին հետևում, ամբողջ Եվրոպայում տեղի ունեցած ցեղասպանությունից հազիվ էին փրկվել, և ավարտվել էր նաև այն ժամանակաշրջանը, որին տվել էին “El sordo” («Խուլը») անվանումը:

Մինչև 1990-ականները Ունեցվածքի հարկը մնաց որպես տաբու: Իսպանացի հրեաների` Օսմանյան Կայսրությունում հաստատվելու և իրենց համար մի նոր հայրենիք ստեղծելու 500-րդ տարելիցի կապակցությամբ արված հայտարարություններում անընդհատ ընդգծվեց «հանդուրժողականությունը», իսկ հետագայում հիմնված Հրեական թանգարանում Ունեցվածքի հարկի մասին ակնարկ իսկ կամ մի փոքրիկ տեղեկություն անգամ չկար: Ի պատասխան քննադատությունների` ասվում էր, թե «ամեն ընտանիքում էլ երբեմն մանր-մունր անախորժություններ պատահում են»:

Մոշե Սևիլլա Շարոնի՝ «Թուրքիայի հրեաները» (1982) վերնագրով գրքից հետո ես այդ խնդրին անդրադարձել էի «Թուրքիայի հրեական համայնքները» (1986) վերնագրով փոքրիկ ուսումնասիրությանս մեջ և իմ տեսակետը հայտնել հատկապես տնտեսագիտության պրոֆեսոր Քենան Բուլութօղլուի կողմից «տարաբախտ կիրառում» որակված Ունեցվածքի հարկի վերաբերյալ: Ըստ Բուլութօղլուի` վերոնշյալ հարկը գանձնվել էր ոչ թե հարկատուների հարստության քանակն ի նկատի առնվելով ու որոշակի տոկոսի միջոցով, այլ՝ պատահականությամբ ընտրված ոչ մուսուլման քաղաքացիներից և այնպիսի բարձր տոկոսով, որ անհնար էր վճարել:

Այնուհետև տպագրվեցին Ռըդվան Աքարի «Ունեցվածքի հարկը. փոքրամասնությունների դեմ ուղղված քաղաքականության մի օրինակ միակուսակցական ռեժիմում» (1992 թ.), ապա` «Աշքալեի ճամփորդները, Ունեցվածքի հարկը և աշխատանքային ճամբարները» (1999 թ.), որը հեղինակի առաջին գրքի ընդարձակված տաբերակն էր, նույն տարում հրապարակվեցին նաև «Թուրքացման մի դեպք», Այհան Աքթարի «Ունեցվածքի հարկը և թուրքացման քաղաքականությունը» (2000 թ.) վերնագրով աշխատությունները:

Անշուշտ, այս առումով առանձնահատուկ նշանակություն է ունի ֆինանսական կազմակերպության գլուխ կանգնած և սույն հարկը կիրառած ֆինանսական գծով վարիչ Ֆաիք Օքթեի կողմից 1951 թ. հրապարակված «Ունեցվածքի հարկի ողբերգությունը» գիրքը, մի մարդ, ով «Թևը կկոտրվի, բայց թեզանիքի մեջ կմնա» վարքագիծը հաղթահարելով և «մեղանչել» ուզելով` տպագրել էր այն, երևույթ, որն առանձնապես չի հանդիպում Թուրքիայում: Երբ վերոհիշյալ գիրքը հրապարակվել էր, բոլորը իրար էին խառնվել, և Ֆաիք Օքթեն տվյալ ժամանակաշրջանի որոշ հեղինակների կողմից մեղադրվել էր «թրքությանը դավաճանելու» մեջ:

Հիմա մենք գտնվում ենք ավելի լիբերալ, ավելի խելամիտ և ավելի ժողովրդավարական գործընթացում, երբ ձգտում են ազատորեն քննարկել պատմությունը և առերեսվել անցյալի հետ:

Հետզհետե նվազում է այն մարդկանց թիվը, ովքեր տեսել են այդ օրերը կամ ականատես դարձել իրենց ընտանիքների տառապանքներին: Ես համոզված եմ, որ առանձնահատուկ նշանակություն ունի նաև այդ տեղեկությունների արձանագրումը:

http://www.salom.com.tr/news/detail/18904-Varlik-Vergisi-aklaniyor-mu.aspx