Բարև

Զաքարյա Միլդանօղլու

2010 թ. օգոստոսի 6-ին այս անկյունում խոսք էի տվել, սակայն խոստումս ուշ կատարեցի: Թեև գլխիս մեջ տասնյակ թեմաներ կան, ձեռքիս՝ հարյուրավոր փաստաթղթեր, ոչ մի կերպ չկարողացա հերթականությամբ դասավորել, կարճ ասած` մի քիչ «մտքերով ցրված էի»: Տասնյակ անգամ սկսեցի, սակայն կիսատ մնաց: Բազմաթիվ «Ագօսի» ընթերցողների հարցերն իմ կայքում շարունակում էին մեկը մյուսին` «Ինչու՞ վերջ տվեցիր հոդվածներիդ», «Որևէ խնդի՞ր ունեիր», «Ե՞րբ ես սկսելու»: Անմիջապես տեղեկացնեմ, որ ոչ միայն չնչին խնդիր անգամ չեմ ունեցել, այլև, ընդհակառակը, «Ագօսի» աշխատակիցներից մշտապես աջակցություն եմ ստացել: Այս ընթացքում պարապ չեմ մնացել: Հայտնի դարձա որպես «Ագօսի» «լուսանկարչական ապարատով մարդ»: Փորձեցի պրոֆեսիոնալ լուսանկարիչների, թղթակիցների շարքում հրմշտոցներով իմ տեղը գտնել: Նույնիսկ սիրողական մակարդակով, որպես «Ագօսի» կամավոր ֆոտոլրագրող, փորձեցի «աչք» լինել, հիմա էլ շարունակում եմ դա կատարել: Ոչ ոք ինձ չասեց՝ «Դու «Ագօսի» թղթակից ես», սակայն ես այս բնորոշումը մինչև վերջ օգտագործեցի, որովհետև «Ագօսը» նաև իմ թերթն է:

Այս սյունակի անունը չի փոխվելու, միայն մի քիչ ավելի է գունավորվելու: Վեց ամիս առաջ գրած վերջին իմ հոդվածում ասել եմ. «Որևէ պատրաստած կամ հավաքած հոդված չունեմ: Որոշել եմ մի նոր փորձ կատարել, որոշ ժամանակ անց, թերթը և ամսագերերը մաղելով, իմ կարևորած լուրերը, սյունակի կամ գլխավոր հոդվածները, ամսագրերի լուրերը փորձելու եմ թարգմանել և ձեզ ներկայացնել»:

Սկսած այս համարից՝ ամեն շաբաթ ձեզ ծանոթացնելու եմ հայերեն մեկ պարբերականի կենսագրության, հայտնի դերասանների, գրողներիի հետ: Միևնույն ժամանակ, բացի այս հրատարակության մեջ տեղ գտած տարատեսակ լուրերից և մեկնաբանություններից, կփորձեմ փորագրանկարներից և նկարներից օրինակներ ներկայացնել:

Այս շաբաթ մեր զրույցի թեման լինելու է Արևմտահայերի պատմության մեջ կարևոր դեր խաղացած Կարապետ Ութուջույանը և «Մասիս» թերթը: Նախ և առաջ ծանոթանանք Ութուջույանի հետ:

Կարապետ Ութուջույանը և «Մասիս» թերթը

Կարապետ Ութուջույանը ծնվել է 1823 թ. հոկտեմբերի 24-ին: Հայրը Բալաթ թաղամասում հայտնի արդուկ անող Սիմոն աղան էր: Այս պատճառով էլ ստացել են Ութուջույան ազգանունը:

Չորս տարեկանում սկսել է սովորել Բալաթի Սուրբ Հրեշտակապետ եկեղեցում: Որոշ ժամանակ անց տեղափոխվել են Սամաթիա, որն այսօր հայտնի է որպես Քոջա Մուսթաֆա փաշա: Սակայն 1831 թ. օգոստոսին 16 ժամ տևած Սամաթիայի հրդեհի հետևանքով ողջ հայկական թաղամասի տները վերածվել են մոխրի, որից հետո նորից վերադարձել են Բալաթ: Կարապետը դպրոցը շարունակել է Քանլը եկեղեցուն կից դպրոցում: Երբ դպրոցի ուսուցիչները հրաժարական են տալիս, աշակերտները մնում են օդից կախված: Կարապետը Բահչեքափըում գտնվող մի հույն դեղագործի մոտ աշակերտ է դառնում: Այդ տարիներին բացվում է Սկյութարի Ճեմարանը: Կարապետի հայրը, ով մեծ նշանակություն էր տալիս կրթությանը, 1839 թ. Կարապետին ուղարկում է այդ դպրոց: Ութուջույանը հաջողություններ է ցուցաբերում հայերեն սովորելիս` արժանանալով դպրոցի տնօրեն Չամուրջույանի քաջալերանքին: Չամուրջույանը միևնույն ժամանակ, տպագրում էր Հայոց պատրիարքարանի տպագիր օրգան հանդիսացող «Հայաստան» թերթը:

1840 թ. Կարապոտ Ութուջույանը Ճեմարանում տեղի ունեցած ներքին տարաձայնությունների և երեք հայ պատրիարքի պաշտոնաթողության պատճառ հանդիսացած տարաձայնություններից հետո հեռանում է դպրոցից և զբաղվում ինքնակրթությամբ: Մեկ տարի հետո սովորում է Բեշիքթաշի, հաջորդ տարի՝ Յենիմահալեի հայկական դպրոցներում: Մինչև 1848 թ. բազմաթիվ զեկուցումներ է կարդացել: Հայ համայնքի ներսում վաստակում է լավ դասախոսի և ուսուցչի համբավ:

1848 թ. մի խումբ աշակերտների հետ գնում է Եվրոպա: Երբ Փարիզում Բարձրագույն առևտրի դպրոցում սովորում էր որպես հյուր ուսանող, Սորբոնում ունկնդրում էր նաև պատմության դասեր: 1851 թ. վերադառնում է Ստամբուլ և աշխատում է Հայոց սահմանադրույան համար: Աշխատել է նաև Կրթության հանձնաժողովում:

Պոլսո հայոց պատրիարքարանը դադարեցնում է նյութական աջակցություն ցուցաբերել «Հայաստան» թերթին, սակայն պատրիարքարանը չէր կարող մնալ առանց տպագիր օրգանի: Ութուջույանի հետ կապեր են հաստատում` առաջարկելով թերթի տպագրական և խմբագրական գործերը ղեկավարել: Ութուջույանը սա ընդունում է միայն հետևյալ պայմաններով` իրեն հանձնել թերթի հեղինակային իրավունքները, թերթի եկամուտն ու վնասները մնան իրեն, «Հայաստան» թերթի անունը փոխել և «Մասիս» դնել:

Այս պայմաններով «Մասիս» թերթն սկսում է լույս տեսնել 1852 թ. հունվարից: Կարապետ Ութուջույանը լրագրության ասպարեզում պատվավոր տեղ է զբաղեցնում: Առաջադեմ, ազատատենչ, սակայն, միևնույն ժամանակ, ծանրակշիռ, համեստ, տեղ-տեղ «կիսապահպանողական» քաղաքականություն էր վարում: Արժանանանում է հայ բողոքականների և կաթոլիկների համակրանքին: Արիաբար պաշտպանում է հայ համայնքի իրավունքներն ու ձեռքբերումները, խիզախ մտքեր է արտահայտում: «Մասիս» թերթն առանց ընդմիջումների /(ացառությամբ մեկ- երկու համարների, որոնք աչքի հիվանդության պատճառով չի կարողացել պագրել) 32 տարի լույս է ընծայվել:

Ութուջույանը ամսական աշխատավարձի դիմաց «Մասիսը» հանձնել է «Արևելք» թերթի նոր կազմված կադրերին, սակայն 1894 թ. «Արևելք» հիմնակրության փլուզմամբ «Մասիսը» կրկին անցնումէ Ութուջույանին:

Թերթում լույս են տեսնում հայ գրակաության հայտնի դեմքերից Գրիգոր Զոհրապի, Տիգրան Կամսարականի, Հակոբ Պարոնյանի, Երվանդ Օտյանի, Արշակ Չոբանյանի, Միքայել Շամդանջըյանի, Թեթեոս Բերբերյանի, Հրանտ Ասատուրի, Զարե Յուսուֆյանի, Ենոք Արմենի, Արփիար Արփիարյանի, Լևոն Բաշալյանի, Սիբիլ և Յեղյա Դեմիրջիբաշյանների հոդվածները:

«Ագօս», թիվ 779

11.03.2011