ԻԳԴԻՐ

ԻԳԴԻՐ, Տսոլակերտ, Իգդըր, Իղդիր, Իղտիր. գյուղ, ավան, գյուղաքաղաք Երևանի նահանգի Սուրմալուի գավառում, նրա վարչական կենտրոնը: Գտնվում է Երևանից 40 կմ հարավ արևմուտք՝ Երևան-Բայազետ խճուղու վրա՝ Արաքս գետի աջափնյա մասում՝ հարթավայրում: 1829-32 թթ. ուներ շուրջ 700, 19-րդ դ. վերջերին՝ 550 տուն հայ, 70 տուն թուրք, 20-րդ դ. Սկզբներին՝ ավելի քան 10000 հայ բնակիչ: Հայերի մի մասի նախնիները այստեղ էին գաղթել Պարսկահայքի Խոյի և Սալմաստի շրջաններից 1829 թ.: Շրջակայքի ճահճուտների ու աղուտների պատճառով Իգդիրի կլիման վատառողջ էր:

Բնակչությունն զբաղվում է այգեգործությամբ, պտղաբուծությամբ, արհեստներով ու առևտրով: Ուներ երեք եկեղեցի (մեկը՝ Ս. Սահակ), արական և իգական վարժարաններ: Հիշատակվում է 15-րդ դարից:

1555-1828 թթ. գտնվում էր Պարսկաստանի տիրապետության տակ: 1828 թ. Թուրքմենչայի պայմանագրով միացվեց Ռուսաստանին և մտցվեց Երևանի նահանգի Սուրմալուի գավառի մեջ: 1920 թ. Իգդիրը գրավվեց թուրքերի կողմից և 1921 թ. Կարսի պայմանագրով Սուրմալուի գավառի հետ միասին անցավ Թուրքիային: Սխալ է Իգդիրը հնում հիշատակվող Ցոլակերտի հետ նույնացնելը, որովհետև վերջինս մասնագետները տեղադրում են Դաշբուռուն և Կարակոյունլու գյուղերի միջև: Անընդունելի է նաև Իգդիրի նույնացումը հնում հիշատակվող Արդյունք գյուղի հետ:

Իգդիրում են ծնվել բազմաթիվ անվանի հայ մտավորականներ, արվեստագետներ, գիտնականներ, ազգային-ազատագրական պայքարի գործիչներ՝ ՍՍՀՄ բժշկական ԳԱ թղթակից-անդամ Հայկ Շահբազյանը (1896-1982), ՀՍՍՀ ժողովրդական նկարիչ Է. Իսաբեկյանը (1914), ճարտարապետ-նկարիչ Հ. Իսաբեկյանը (1906), նշանավոր ակնաբույժ Հայկ Կանայանցը (1875-1952), վաստակավոր նկարիչ Հակոբ Ազատյանը (1895-1965), Դրաստամատ Կանայանը (Դրո, 1883-1958), պրոֆ. Խ. Կանայանը, բանասեր Ստ. Կանայանը, բանասիրական գիտությունների դոկտորր Մ. Ավդալբեկյանը (1918-1980), նկարիչներ Մ. Արզումանյանը, Հր. Բաբլոյանը, քանդակագործ Վ. Թերզիբաշյանը և այլն: