Քաղաքականության մեջ ներկայացչության փնտրտուքը համակեցության բնական արդյունք է

Սահակ Գյուրյան

Հայտնի է, որ վերջին տարիներին հայ համայնքից որոշ անձինք տեղական քաղաքականության մեջ կարևոր դիրքի են հասել: Չնայած սրան` հայ քաղաքական գործիչները երկար տարիներ չձևավորեցին քաղաքական մթնոլորտ, որը տեղափոխվեր խորհրդարան: Իսկ հունիսի 12-ին կայանալիք պատգամավորական ընտրությունում հնարավոր է, որ այս իրավիճակը փոխվի: Այս շաբաթ հայ թեկնածուների հարցում առկա մոտեցումների և հայ համայնքի քաղաքական ընկալման փոփոխությունների մասին խոսեցինք «Թարաֆ» թերթի հրատարակության հարցերով համակարգող և սյունակագիր Մարգար Եսայանի, ինչպես նաև՝ 1999 թ. պատգամավորական ընտրություններում թեկնածությունն առաջադրած Թաթյոս Բեբեքի հետ, որոնց  անունները տեղ են գտնում հնարավոր թեկնածուների շարքում: Ե’վ Եսայանը, և’ Բեբեքն այն կարծիքին են, որ Թուրքիայում վերջին 10 տարվա մեջ տեղի ունեցած փոփոխությունները մեծացրել են հայերի` պատգամորի թեկնածու առաջադրվելու հնարավորությունը:

«ժողովրդավարացման համար լուրջ ցուցանիշ կլինի» – Թաթյոս Բեբեք

Ատամնաբույժ Թաթյոս Բեբեքը, ում անունը առկա է հայ պատգամավորության թեկնածուների անունների շարքում, և ով երկար տարիներ աշխատել է տարբեր հասարակական կազմակերպություններում և, ինչպես ինքն է բնորոշում, «առավել ժողովրդավարության, խաղաղության և ազատության համար ինչ-որ բաներ կատարելու փնտրտուքների մեջ» է, նշում է, որ դեռևս պաշտոնական առաջարկ չի ստացել:

Բեբեքը հայտնելով, որ վերջին տարիներին Թուրքիայում տեղի ունեցող փոփոխություններում նեդրում ունենալու համար քաղաքականությանը խառնվելն անխուսափելի է, նշեց, որ դրական է վերաբերվում թեկնածությանը. «Այս իմաստով պատգամավորությունը չձևված թիկնոց է: Իրատեսական չի լինի պատգամավորությանը դրական չվերաբերվելը: Եվ եթե մինչև հիմա հասարակության մեջ արհամարհված հայկական ինքնության կրող եք, սա մեկ այլ իմաստ է ստանում: Պետք է, որ այլ զգացում լինի ներկայացնելը մի ազգի, որը  տարիներ ի վեր խորհրդարանում ներկայացված չի եղել, համատեղ խնդիրները կարգավորելու մեջ ներդրում ունենալ, փոփոխության մեջ համատեղ լինել»:

1999 թ. Ազատություն և համերաշխությության կուսակցության թեկնածու Բեբեքը նկատում է, որ այն ժամանակից միչև հիմա Թուրքիայում և հայկական համայնքում լուրջ փոփոխություններ են արձանագրվում: Բեբեքն այս փոփոխությունները հակիրճ շարադրում է հետևյալ կերպ. «Վերջին տաս տարվա ընթացքում բազմաթիվ տաբուներ են ջարդվել, այսօր քննարկվում են բազմաթիվ հարցեր, որոնց մասին մտածում էինք, թե երբեք չի խոսվի»:

Արդեն տեսնում ենք, որ ընդունվում է հայհոյանք համարվող և օտարող հայկական ինքնությունը:  Նույնիսկ եթե կաղում է, սակայն ժողովրդավարացման գործընթացն արդեն սկսվել է և շարունակվում է, Էրգենեքոնի դատավարությամբ հսկայական խնամակալ հասարակարգ է գլխիվայր շրջվել:

Թուրքիան փոխվում է, գրեթե կեղևը ճաքել է: Եկել ենք մի կետի, որտեղից ետդարձ չկա: Հասարակության մեջ առկա այս փոփոխությունը դրական է ազդելու նաև հայ համայնքի վրա: Հասարակությունը սկսել է ինքն իրեն հարցաքննել:

Հասարկության մի լուրջ հատված կյանքի բոլոր ասպարեզներում ցանկանում է ակտիվորեն մասնակցել: Հունիսին տեղի ունենալիք ընտրությունների թեկնածուների թվի աճը դրա ապացույցն է: Քաղաքական կուսակցությունները, որոնք այս փոփոխության ականատեսներն են, ճիշտ որոշմամբ գնահատելու են սա:

Բեբեքը, ուշադրություն հրավիրելով այն փաստի վրա, որ թեկնածուն, ով ընտրվելու է, չպետք է «ցուցադրական» լինի, հայ պատգամավորի՝ քաղքականության մեջ առկա համապատասխանությունը մեկնաբանում է հետևյալ կերպ. «Սա ցույց է տալիս, որ միասին ապրելու ցանկությունն աճում է: Սա կյանքի կոչող քաղաքական կուսակցությունները մինչև հիմա հասարակաության օտարված հատվածներին իրենց գիրկն առնելու ուղերձ են հղում: Կարճ ասած` Թուրքիայի ժողովրդավարացման և փոփոխության լուրջ ցուցանիշ է»:

Մեր այն հարցի, թե ինչպիսի մոտեցում ունի քաղաքական կուսակցությունների` հայ թեկնածու առաջադրելու վերաբերյալ, ԺՀԿ-ի անցյալ գործողությունները քննադատելով՝ Բեբեքն ասաց. «ԺՀԿ-ի հարյուրամյա պետական գաղափարախոսությունը, ցավոք, չփոխվեց և մոտ ապագայում փոփոխվելու հնարավորություն էլ չեմ տեսնում: Մի կողմ թողենք իշխանություն լինելը. չկարողացան նույնիսկ հաջողված ընդդիմության պլատֆորմ ստեղծել: Կարիք չկա պատմելու, թե իրենց արտահայտություններով և  գործողություններով ինչպես են հայությանը վերաբերվում»: Այնուհետև շարունակեց, թե հույս ունի, որ «Թուրքիայում տեղի ունեցող փոփոխությունների ամենակրևոր շարժիչներից մեկը» հանդիսացող ԱԶԿ-ն կհաղթահարի այս տաբուները:

Բեբեքը Հայկո Բաղդատի թեկնածության վերաբերյալ ասաց. «Իր անհատականությամբ, փորձով և սրտով մեր համայնքի արժանիներից մեկն է: Հայկական հարցը հասարակության լայն շրջանակներին հաղորդ դարձնելու հարցում կարևոր դեր է խաղացել: Որպես ձախակողմյան անկախ թեկնածու թեև աջակցում է ԽԺԿ-ին, կարծում եմ, որ ընտրվելու մեծ հնարավորություն ունի: Հավատում եմ, որ եթե ընտրվի, խորհրդարանում հաջող քննություն կհանձնի»:

«Ձեռք բարձրացնող-իջեցնող թեկնածուի կարիք չկա» – Մարգար Եսայան

-Տարիներ շարունակ հայ համայնքը՝ քաղաքականությունից, քաղաքական կուսակցություններն էլ՝ հայ համայնքից տարածություն էին պահում: Իսկ այսօր խոսում են հայ պատգամավոր ընտրելու հնարավորությունից, լուրեր են պտտվում, թե քաղաքական կուսակցությունները թեկնածուներ են փնտրում: Ինչպե՞ս եք մեկնաբանում այս փոփոխությունը:

-Նախ և առաջ վերջին 10 տարվա ընթացքում ընդունվեց Թուրքիայի՝ ԵՄ-ի թեկնածության հարցը: 1999 թ. դեկտեմբերից սկսած՝ երկրի ամենացավալի հարց հանդիսացող քաղաքացիության փաստի վերաբերյալ անցան ավելի ընդգրկուն քաղքականության: Իսկ ԱԶԿ-ի իշխանության գլուխ անցնելու ժամանակ լուրջ շարունակականություն արձանագրվեց: Քեմալիստները ձախողվեցին հանրապետության մոնոլիտ, միատեսակ և թյուրքական քաղաքացիության հասկացության մեջ: Ըստ էության՝ մի տեսակ հարգանքի վերադարձ ենք ապրում: Ինչպես ասում է Արուս Յումուլը, հայերը, առանց մեկը մյուսին զոհաբերելու, «և’ հայ, և’ քաղաքացի» լինելու հարցում այսօր ավելի պոզիտիվ ընկալման մեջ են: Հայերի այն համոզմունքը, թե «այս երկիրը մեզ երբեք չի ընդունի, թուրքերը մարդ չեն դառնա», գնալով իր դիրքը զիջում է: Այս վստահության արդյունքն այն է, որ պատգամավորության պահանջ է ներկայցվում, հայկական ծագմամբ քաղաքացիները որպես բյուրոկրատ դիմում են Արտգործնախարարություն:

-Թուրքիայի հայերը դեռևս նախագահ Սեզերի օրոք օտար էին բնութագրվում, այսօր խորհրդարանում ի՞նչ է նշանակում Թուրքիայի հայ լինել:

-Այս իրադարձությունը երկու կողմ ունի: Նախ՝ Թուրքիայի համար մեծ անազնվությունից և ամոթից փրկվել, և երկրորդ՝ ըստ էության՝ վերջ դնել  յուրաքանչյուր քաղաքացու` լինի հայ կամ հույն, իրավունքի պաշտպանությանը:   Այսինքն` սա, ըստ էության, Թուրքիայում մարդու իրավունքների խնդիր է: Իսկ հայերի համար, կարելի է ասել, ներամփոփ, վախի մեջ անպատասխան ապրող անտեսվածությունից պահանջված անձնավորություն դառնալու խնդիրն է:  

-Ըստ Ձեզ` հայ թեկնածուն ինչպիսի՞  դիմագիծ պետք է ունենա:

-Նախ՝ անհրաժեշտ է, որ այս ներկյացուցչությունը կոսմետիկ և ցուցադրական չլինի, այսինքն` կուսակցությունները չպետք է արգելքից ազտվելու կամ էլ վարկանիշի համար թեկնածություն առաջադրեն: Պետք է նաև հայ թեկնածուն այդ կուսակցության կամ կառավարության բարձր դիրքերի հասնելու հնարավորություն ունենա: Խորհրդարանում ազդեցիկ և գործունյա պետք է լինի:  Այսինքն` մենք կարիք չունենք այնտեղ ձեռքն իջեցնող-բարձրացնող, այսպես կոչված, ներկայացուցիչների, այսինքն՝ ամիրաների, ովքեր անցյալում վարչապետ Էրդողանի հետ համայնքային գագաթնաժողովների նման ամենազգայնական, ամենաերեսպաշտ ակնարկները մեկ մատի շարժումով բարձրաձայնում էին: Բնականաբար՝ հայ համայնքը կարիք ունի մարդու, ում կհարգեն, կընդունեն, ով համայնքը հավասարակշռված, սակայն հաստատակամ կներկայացնի և համայնքային հարցերի վերաբերյալ լուրջ աշխատանք կատարելուց հետո անմիջապես թևքերը կծալի: Սակայն նույնիսկ եթե հայերն իրենց քվեները  տան մեկ թեկնածուի օգտին, արդեն թեկնածու ընտրելու ուժ չեն ունենա: Հետևաբար հարց է, թե ինչպիսի թեկնածու պետք է լինի, որին, հայ համայնքի բացի, ուրշներն էլ քվե տան:

-Ինչպե՞ս եք գնահատում Արդարություն և զարգացում կուսակցության և Ժողովրդահանրապետական կուսակցության պատգամավորության հարցում մոտեցումը: Հայկո Բաղդատը Խաղաղություն և ժողովրդավարություն կուսակցության աջակցությամբ անկախ պատգամավոր դառնալու հնարավորություն ունի: Այս հարցի վերաբերյալ ի՞նչ եք մտածում:

-Արդեն այս պահանջը ցույց է տալիս, որ էթիկայի տեսանկյունից այս խտրականությունները կուսակցությունների վրա թանկ է նստել, որովհետև ԱԶԿ-ն և ԺՀԿ-ն հայ թեկնածու առաջադրելու հարցում, էթիկայի բեռը կրել չցանկանալուց բացի, ընթացիկ շահ չունեն: Նաև մեկը մյուսից հետ մնալ չեն ցանկանում: Մի տեսակ վարկանիշի հարց է: Ըստ իս` նաև հաճելի է:   

Իսկ ԽԺԿ-ն, ի հավելումն սրա, վերոնշյալ շրջանում քանի որ թույլ է, կարող է կարևորել հայկական քվեները: Ամեն դեպքում՝ յուրաքանչյուր երեք կուսակցության կողմից հայ թեկնածու առաջադրելը համայնքի շահերից կբխի: Ամեն տեսանկյունից հայերը Թուրքիայից շատ բան ունեն ստանալու: Ըստ իս` այս հոգևոր պարտքի դիմաց թեկնածությունը մի փոքրիկ կանխավճար է: Եկեք մեր աչքում շատ չուռճացնենք:

–Ձեզ որևէ քաղաքական կուսակցությունից առաջարկ արե՞լ են: Այս հարցով որևէ կուսակցության հետ պայմանավորվածություն ունե՞ք:

-Թուրքիայում մշտապես քաղաքացիական քաղաքականությունն ու քաղաքական գործիչները խունտայի զինվորների կողմից ստորացվել են: Այստեղ նպատակը, քաղաքականությունն արատավորելով, զինվորականների խնամակալությունը նախընտրելի դարձնելն էր: Մինչդեռ քաղաքականությունը հասարակական կազմակերպությունների և ժողովրդավարության հիմքն է: Այս իմաստով երբեք չեմ եղել այն մարդկանցից, ով հաշվի չի առել քաղաքականությունը կամ ասել է, թե երբեք քաղաքականությամբ չեմ զբաղվի: «Թարաֆ» թերթի խմբագիրներից մեկն եմ ու լրագրող եմ, ով ուզում է Թուրքիան հիմքից փոխել: Նոր ավարտեցի երրորդ վեպս: Այսինքն` շատ եռանդուն եմ: Դեռևս ինձ որևէ առաջարկ չի հասել: Այս հարցի վերաբերյալ լուրերը ես էլ եմ թերթերից կարդացել: Եթե առաջարկ ստանամ, հավանաբար դուք էլ կլսեք:

«Ակօս», թիվ 779

11.03.2011