ԽՈՒԼՓ. գավառակ

ԽՈՒԼՓ, Կուլբ, Կողբ. գավառակ Արևմտյան Հայաստանի Բիթլիս նահանգի Գենջ գավառում, Հայկական Տավրոսի հարավային լանջերին, Կողբաձոր (այժմ` Խուլփ կամ Փասուրսու) գետի ավազանում: Տարածքը լեռնային է: Արևելյան սահմանագլխին բարձրանում է Անդոկ (2830 մ) լեռնագագաթը, արևմուտքում` Քասանը (2080մ), հյուսիսում ձգվում են Կողբա (այժմ` Միր-Իսմայիլ) լեռները: Խուլփի տարածքը եղել է Մեծ Հայքի Աղձնիք նահանգի Սանասունք (Սասուն) գավառի կազմում: Այնտեղից է անցել Տիգրանակերտ-Արտաշատ առևտրական ճանապարհը: Ուշ միջնադարում գործածվել է նաև Խուլփի «Նահիա» անվանաձևը:

XIVդ. թուրքական տիրապետության տակ ընկնելուց հետո մտցվել է Դիրաբեքիրի նահանգի մեջ, մինչև 1864թ. եղել է կիսանակախ իշխանություն: 1880-ական թթ. Բիթլիսի նահանգի կազմում: Զուտ հայաբնակ Խուլփի տարածքը թափանցած (XV-XVIդդ.) քրդական քոչվոր ցեղերը հետագայում հաստատվել են հայերի լքյալ բնակավայրերում:

XXդ. սկզբին գավառակի ավելի քան 5 հազար հայերը բնակվել են գերազանցապես Կողբաձորի առափնյա գյուղերում: Խոշոր հայաբնակ գյուղեր էին Ընձաքարը (մոտ 140 տուն բնակիչ, Ս.Գևորգ վանք-ուխտատեղիով), Գազկեն (միջին դարերում` գյուղաքաղաք, 2000 տուն, իսկ XXդ. սկզբին`100 հայ բնակիչ), Ահարոնքը (1870-ական թթ. գավառակի կենտրոն), Էհուբը (Էյուբը), Գեղերվանքը (Գեղերվան), Շուղեքը, Փասուրը: Բնակիչներն զբաղվել են այգեգործությամբ, շերամապահությամբ, ջուլհակությամբ և այլն:

1895-96թթ. Խուլփի հայաբնակ գյուղերը թալանվել, իսկ 1915թ.Մեծ եղեռնի ժամանակ ավերվել են: Թուրքական կոտորածից փրկվածներն ապաստանել են Արևելյան Հայաստանում: 

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 2, Երևան, 1995: