ՀԱՅՆԻ

ՀԱՅՆԻ, Հայնե, Հանի. քաղաք, համանուն գյուղախմբի կենտրոնը Արևմտյան Հայաստանի Դիարբեքիրի նահանգի Լըջե գավառակում՝ Դիարբեքիր (Ամիդ) քաղաքից մոտ 60 կմ հյուսիս-արևելք՝ Անբար (Ամբըրչայ) գետի գեղատեսիլ հովտում: Հայկական աղբյուրներում առաջին անգամ հիշատակվում է Տարոնի Ս.Հովհաննես (Եղրդուտի) վանքի 1445թ. կոնդակում:

1878թ.` ավելի քան 3000, 1914թ.՝ մոտ 8000 հայ բնակիչ: Զբաղվում էին արհեստներով (հատկապես ջուլհակությամբ և կոշկարությամբ), այգեգործությամբ, առևտրով:

Հայկական 2 համայնքներն (լուսավորչական և բողոքական) ունեին մեկական եկեղեցի (լուավորչականը` Ս.Աստվածածին), 5 վարժարան` ավելի քան 7000 աշակերտով:

Հայնիում բնակվում էին նաև դմլիկներ (զազաներ): Նշանավոր էր քաղաքի կենտրոնում գտնվող Էնգեբիր (Այնի Քեբիր) աղբյուրը, որից, ըստ ժողովրդական ստուգաբանության, առաջացլ է Հայնիի անվանումը:

 Շրջակայքում կային մեծ քանակությամբ ջերմուկներ, աղի, քարի, կրաքարի չօգտագործվող հանքեր: Հայնիի մերձակա Ներիբ լեռնաշղթայի երբեմնի խիտ կաղնու անտառները, անխնա հատման հետևանքով, XXդ. սկզբին գրեթե վերացել էին:

1915թ. Մեծ եղեռնի ժամանակ Հայնիի հայերը բռնությամբ տեղահանել և բնաջնջվել են: Սակավաթիվ փրկվածներն ապաստանել են տարբեր երկրներում:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 3, Երևան, 1999: