Կարսի Տեկոր եկեղեցին

Պատմական ակնարկ

«Հսկա Տեկոր եկեղեցին փլվել է: Ներքին կսկիծը մի պատկեր է ներկայացնում: Պատկերն այնքան անհանգստացնող է, որ մարդը որպեսզի կարողանա փրկվել հասցրած ցնցումների ազդեցությունից, անհրաժեշտ է, որ որոշ ժամանակ անցնի»:

Աշխարհբեկ Քալանթար, 1920 թ.

Տեկոր եկեղեցին, 1840-ակններից փորագրություն

Հինգերորդ դարի եկեղեցու այսօվա աղքատիկ ավերակները գտնվում են նախկինում որպես Տեկոր հայտնի Դիգոր գյուղին նայող լանջի վրա: Կառույցը, որը ամբողջական է եղել մինչև 1912 թ., նույն թվականին տեղի ունեցած երկրաշարժից հողին է հավասարվել. փլվել է գմբեթը, տանիքի մեծ մասն ու հարավային ճակատի զգալի մասը: Որոշ գրքերում թվերը տարբեր են ներկայացվում: Իսկ 1936 թ. տեղի ունեցած երկրաշարժից կառույցի կրած վնասի չափերերը անհայտ են:

1. Եկեղեցու վիճակը նախքան 1912 թ. երկրաշարժը

2. Եկեղեցու վիճակը 1912 թ. երկրաշարժից հետո

Ավերակների ներկայիս վիճակը (այսինքն` այն, ինչ մնացել է՝ բետոնե կառույցի միայն որոշ հատվածները, դրանց ծածկող քարերն ամբողջությամբ քանդված են) ավելի շատ մարդկային գործոնի արդյունք է, քան՝ բնության: Հյուսիսային մուտքի շեմի վերևի արձանագրության մեջ գրված է, որ եկեղեցին կառուցվել է արքայազն Սահակ Կամսարականի կողմից՝ «Ի նահատակություն Սուրբ Սարգիսի», իսկ պատրիարք Հովհաննես Մանդակունին այն օրհնել է: Այս անձանց հիշատակումը եկեղեցու կառուցումը հասցնում է 480-ական թթ: Սա հայտնի ամենահին հայերեն արձանագրությունն է և գրված է անսովոր ձևով` ներքևից վերև:

Կառույցը Բագրատունիների կողմից վերանորոգվել է այն ժամանակ, երբ հայտնի էր որպես Սուրբ Երրորդություն:

Նկարագրություն

Ենթադրվում է, որ հայտնի ամենահին գմբեթավոր հայկական եկեղեցին է: Նախկինում հավատում էին, որ այն կառուցվել է եկեղեցուն (միգուց նաև նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանից մնացած տաճարին) ապսիդ ավելացնելով, բազիլիկա ոճով: Գմբեթն ավելի ուշ է ավելացվել: Համաձայն ոմանց` պատկանում է ուշ յոթերորդ դարին:

Այս պահին իշխող վարկածի համաձայն` եկեղեցին սկզբում պատկանել է «ուղղանկյան մեջ խաչ», գմբեթավոր եկեղեցու նախագծին:

Նախորդ վարկածի համաձայն` ուսումնասիրվում էին սյուները: Իսկ այսօր սա ճշտել հնարավոր չէ, սակայն հնարավոր է գետնի տակից որոշ բաներ հանել:

Հին նկարներից հայտնի դարձած կառույցի ստորին և վերին հատվածներում քարի գույնի երանգների տարբերությունը ոմանց կողմից մեկնաբանվել է որպես նախագծում փոփոխություն, սակայն բետոնե կառույցի ավերակներում ակնհայտ չէ: Գույնի տարբերությունը միգուցե զարդարելու նպատակով էր:

Գմբեթը տեղադրված է չորս հաստ սյուների վրա և ունի արտասովոր նախագիծ. հիշեցնում է հաստափոր սուր կամար: Անկյունային կամարներ կամ էլ խոյակներ չունի, կիսաշրջանաձև հատակ կազմող ներքին հատվածն ուներ հավասարասրուն ճոճաձողի հատակ ունեցող բուրգի ձև, որը հորատված էր չորս պատուհանով: Եկեղեցին սկզբնապես ունեցել է չորս մուտք` արևմտյան և հարավային ճակատներում՝  մեկական, իսկ հարավային ճակատում` երկու: Հետագայում այս մուտքերը փակվել են՝ բացի հյուսիսային ճակատում փոքրացված ամենարևմտյան մուտքից: Այս դռները շրջանակված են եղել պատի մեջ մխրճված երկվորյակ սյուներով, որոնք ձիու  պայտի ձևով կանգնած են եղել կամարների վրա: Կամարներն ունեն սուր անկյուններ և բավականին զարդանախշված ականթի տերևաքանդակներ: Յուրաքանչյուր դռան մուտքի շեմի վերևում հետաքրքիր և ոլորուն արմավազարդեր են քանդակված: Հետագայում բոլոր մեծ պատուհաններն ամբողջությամբ փոքրացվել են: Միգուցե Բագրատունիների շրջանում է եղել (միգուցե գմբեթի բրգաձև տանիքը ևս այս շրջանում է վերանորոգվել):

1. Տեկոր եկեղեցին 1980-ականներին, հայացք հարավից

2. Եկեղեցու հյուսիսային դռան ավերակները

3. Եկեղեցու ապսիդի ավերակները

Ապսիդի յուրաքանչյուր երկու կողմում երկար սենյակներ կան: Ինչպես այս շրջանի առաջին հայկական եկեղեցիներում է հանդիպվում, այս սենյակների պատերը հյուսիսային և հարավային ճակատներից բացվում էին դեպի դուրս: Եկեղեցու հյուսիսարևելյան անկյունում` այս սենյակներից հյուսիս, արտաքին պատին փորված կիսաշրջանաձև որմնախորշ էր, որը հավանաբար մկրտության ավազան էր:

1. Փակված հարավային մուտքը

2. Մկրտարանի արտաքին որմնախորշը

3. Փորագրություն վերոհիշյալ մուտքի բարավորի վրա

Եկեղեցին ինը ոտնաչափ հողի վրա էր: Քանի որ այս հենքը եկեղեցուց ավելի լայն է, ենթադրվում է, որ եղել են եկեղեցին շրջապատող արտաքին ճակատի կես բարձրության վրա պատին կից սյուներ և սյունազարդ նախասրահ: Պատուհանների տեղադրությունը, մկրտության ավազանը և հյուսիսարևելյան որմնախորշի բարձրությունը ժխտում են այս վարկածը: Պատի մեջ մխրճված սյուների գոյությունը միգուցե և զարդանախշի նպատակ ունի այնպես, ինչպես ժամանակաշրջանի սիրիական և բյուզանդական ճարտարապետության մեջ: Այս ազդեցության մասին են վկայում նաև եռաճակատ պատուհանների շառավղի միջով անցնող փորագրված ֆրիզները:

http://www.virtualani.org/tekor/turkish.htm