Հայերն Իզմիրում (Զմյուռնիա)

Իզմիրի (Զմյուռնիա) համայնապատկերը

Հայերն այստեղ են գաղթել 14-րդ դարի վերջերին` Կիլիկիայի թագավորության անկումից հետո: Առաջին գաղթածները Ափանոյայում հիմնել են մեկ եկեղեցի, իսկ հետագայում եկածները` Հայնոթսում Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցին: Չնայած որ թվով շատ չեն եղել, սակայն այս շրջակայքի հայկական գաղութները տնտեսական և մշակութային ասպարեզում կարևոր դեր են խաղացել:

Ըստ 1914 թ. օսմանյան մարդահամարի` դարասկզբին տարածաշրջանում ապրող 20766 հայիերից 11127-ը Իզմիրում էին գտնվում: Իզմիրում համայնքին պատկանող 23 կրոնական կազմակերպությաուն, երկու մեծ լիցեյ և 27 նախակրթարան կար:

Հայերը, որոնք ժամանակին տարածաշրջանի առևտրում ազդեցիկ են եղել, մետաքսի ճանապարհով մետաքս են արտահանել: Արևմուտքում Վենետիկի, Լիվերնի, Մարսելի և Ամստերդամի հայկական գաղութները կապված էին Իզմիրի առաջնորդարանին: Այս կարևոր առևտրական կենտրոն են տեղափոխվել նաև արևելքի Ջուլֆայի, Նախիջևանի, Գանձակի և Թիֆլիսի նման կենտրոններից եկած առևտրականներ:

Իզմիրի հայկական եկեղեցին

Մինչև 1922 թ., որը հանդիսանում է շրջանից բաժանվելու տարեթիվը, հայկական համայնքը Հայնոցում բազմիցս ենթարկվել է երկրաշարժի ավերածություններին, սակայն կրկին հավաքվել է վերանորոգված Սուրբ Ստեփանոս եկեղեցու, առաջնորդարանի և Սուրբ Մեսրոպ լիցեյի շուրջ: Գործել են նաև Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչ, Սուրբ Հարություն եկեղեցիները և Սուրբ Գրիգոր հիվանդանոցը: Սրանցից բացի` հայկական կաթոլիկ համայնքին էր պատկանում Սուրբ Աստվածածին անվամբ եկեղեցին և Մխիթարյան լիցեյը: Այստեղի հայ կաթոլիկ համայնքի կարևոր ընտանիքներից էր Բալլադուր ընտանիքը: Այս կաթոլիկ-լևանտական համայնքը, եւրոպացիների հետ ամուսնական կապերով մերձենալով և ունենալով «Ֆրանսիայի պաշտպանության տակ» լինելու կարգավիճակ, ընդհանրապես հայկական ինքնությունը մերժելով, իրեն դիտում էր որպես «եւրոպացի»:

Համայնքի մեծ նյութական հնարավորությունների ազդեցությամբ մշակութային կյանքը շատ աշխույժ էր: Իզմիրում 1853 թ. Արփի Արարատյանը հրատարակել է կայսրության առաջին հայերեն օրաթերթը: Ավելի վաղ հրատարակվել են նաև «Արշալույս Արարատյան» (1840-1886թթ.), «Ծառիկ» (1862) «Արևելյան մամուլ» պարբերականները: Սրանից բացի` հրապարակվել են նաև գրական ստեղծագործություններ:

Վ. Գվինեթը Իզմիրի հայերի համար այսպես է գրում. «Հայերը, որոնք հաջողակ, ակտիվ, էներգիայով լեցուն և լավ առևտրականներ են, երկրի ամենահարուստներն էին: Հայերը, որոնք հույներից ավելի լավ բանկիրներ են, քանի որ թուրքերենին էլ են լավ տիրապետում, տիրապետում են նաև փաստաբանի մասնագիտությանը»:

http://team-aow.discuforum.info/t697-Izmir-Sancagi-Ermenileri.htm