Ջահիթ Քայրան և Ունեցվածքի հարկը

Մուրադ Բարդաքչը

Նախկինում էլ` տեղն եկած ժամանակ, մի քանի անգամ գրել էի, որ Թուրքիայում մտավորական երևալու ուղին այլևս սկսել է անցնել երկրին, անցյալին ու համատեղ արժեքներին ուղղված անդադար վիրավորանքների միջով…

Եթե Ձեր խոսքն սկսում եք «Ա~խ, եթե իմանաք, թե մենք` թուրքերս, իրականում որչափ բարբարոս ազգ ենք» բառերով, ասում՝ «Անատոլիան գրավելով` աշխարհի այնպիսի հոյակապ քաղաքակրթություններից մեկը, ինչպիսին էր Բյուզանդիան, հավասարեցրինք գետնին», «Մի քանի հարյուր հազար հայերի և քրդերի, առանց աչք թարթելու, կոտորեցինք» նախադասությունները և, ի վերջո, անում այնպիսի վերամբարձ արտահայտություններ, ինչպիսին է, օրինակ, «Մենք դեռ շարունակում ենք այդ գործը, մեր դեմ դուրս եկած յուրաքանչյուրին վերացնում ենք` առանց տարիք հարցնելու» նախադասությունը, ապա ձեզնից ավելի մեծ մտավորական և ավելի ժամանակակից մարդ չկա:

Թուրքիայում 1942 թ. օրենքի ուժ ստացած և 1943-ին վերացված «Ունեցվածքի հարկը» վերջերս վերածվել է «ինտելիգենտ» երևալու նման միջոցներից մեկին: Էկրանների վրա երևացող մեկը մյուսից ավելի մտավորական երևելիներ իրենց խոսքն են սկսում «Ա~խ, մենք` թուրքե~րս: Ինչե~ր-ինչե~ր ենք արել այն խեղճ ոչ մուսուլմաններին: Եթե իմանա~ք, թե ինչպես ենք կործանել նրանց…» նախադասությամբ, ավելին` չբավարարվելով միայն խոսելով` գրում են վիրավորանքներով, հայհոյանքներով ու զրպարտություններով լի գրքեր, այդ կերպ և’ ցույց տալով, թե որքան են իրենք մտավորական և թե’ կարծում են, որ լուսաբանել են «Ունեցվածքի հարկի» խնդիրը, որի մանրամասներն առանձնապես հայտնի չեն:

Ֆինանսների գծով կառավարչի գիրքը

«Ունեցվածքի հարկի» խնդրին մանրամասն անդրադարձած մինչ այժմ կար միայն մի աշխատություն` տվյալ ժամանակաշրջանի Ստամբուլի ֆինանսների գծով կառավարիչ ու գլխավոր հարկառու Ֆայիք Օքթեի հրատարակած «Ունեցվածքի հարկ կոչեցյալ ողբերգությունը» վերնագրով գիրքը… Սույն հարկի առնչությամբ վերջին տարիներին ասվող ու հրապարակվող ամեն բան հիմվում էր միայն այս գրքի վրա, բայց մի տող անգամ չէր ավելացվում Օքթեի` 1950 թ. իշխանություն գալուց անմիջապես հետո իր գլխին գալիք հնարավոր փորձանքների կանխման նպատակով գրված այս գրքին, որում քննադատվում էր միակուսակցական ժամանակաշրջանը: Մի կողմ թողնենք վերահիշյալ հանգամանքը, Ֆաիք Օքթեի որոշ արտահայտությունների կամայական մեկնաբանություններ էին տրվում, և խոսքն անպայման հասնում էր «Ա~խ, մենք` բռնապետ, բռնապե~տ թուրքերս» թեմային:

1940-ականներին «Ունեցվածքի հարկը» կիրառած ֆինանսիստների մեջ այսօր ողջ է մնացել միայն մի հոգի` ֆինանսիստից բացի նաև քաղաքական գործիչ, գրականագետ և ամենակարևորը` Թուրքիայի առաջադեմ, «իսկական» մտավորականներից մեկը` Ջահիթ Քայրան…

«Ունեցվածքի հարկի» կիրառման օրերին երիտասարդ ֆինանսիստ Ջահիթ բեյը 70 տարի հետո առաջին անգամ խոսեց անցած շաբաթ և «Պատերազմը, Թուրքիան, Ունեցվածքի հարկը» վերնագրով մի գիրք հրատարակեց, որում մանրամասն ներկայացվում է, թե իրականում ինչ է իրենից ներկայացրել այդ հարկը և ինչու է կիրառվել, հարկ, որի գործադրմանն անձամբ մասնակցել է նաև հեղինակը:

Ընթերցե’ք և տեղեկացե’ք

Ջահիթ Քայրան իրեն հատուկ նրբագեղությամբ բացատրում է, թե այս գիրքը գրելու առիթ է դարձել այն, որ ամեն պատահած վեր է կենում և վարկաբեկում այն, և ամենայն մանրամասնությամբ հայտնում հարկի մասին բազմաթիվ անհայտ հանգամանքներ: Օրինակ` գրում է, որ անգրագիտությունից է բխում այն ենթադրությունը, թե այս հարկը կիրառվել է միայն ոչ մահմեդականների նկատմամբ, նշում, թե «Ունեցվածքի հարկ» են տվել նաև մուսուլմանները, նույնիսկ մահմեդական հարկատուները մի գլխի համար վճարել են 6102, իսկ ոչ մահմեդականները` 5326 լիրա, հետևաբար` մուսուլմաններից, այսինքն` թուրքերից ավելի շատ է հարկ գանձվել:

Վարպետ Ջահիթ Քայրան իր գրքում հայտնում է, թե Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին չորս կողմից արյան և կրակի մեջ խեղդված Թուրքիան, որպեսզի կարողանա պահել այն մեծ բանակը, որին հարկադրված էր կերակրել, կարիք է զգացել թե’ «Ունեցվածքի հարկի» և թե’ «Հողային բերքի հարկի» կիրառման, ի դեպ` վերջինս, ըստ հեղինակի, առանձնապես չի չարչրկվում միայն այն պատճառով, քանի որ շատ չգիտեն դրա մասին: Ապա ասում է. «Այդ հարկերի կիրառումը պարտադիր էր: Եթե այդպես չվարվեինք, այսօր Թուրքիան շատ ավելի վատ վիճակում կլիներ»:

Իրենց տեղից միայն դատավճռեր արձակող և վիրավորանքներ տեղացող հայտնի խումբը սովորելու շատ բան ունի Ջահիթ Քայրայի այս վերջին գրքից, հեղինակ, որը ծնվել է 1917 թ. և դեռ անդադրում շարունակում է աշխատանքներ հեղինակել:

http://cep.haberturk.com/yazarlar/604626-cahit-kayra-ve-varlik-vergisi