«Թղթի վրա քաղաքացի» և վաքըֆները…

Արտասովոր ժամանակներ…

Ըստ իս` ոչ մահմեդականները Թուրքիայում համարվում են «թղթի վրա քաղաքացիներ»: Ընդհանուր թվով 100 հազարի հասնող այդ մարդկային խումբը կարող է անձը հաստատող փաստաթուղթ և անձնագիր ունենալ, կարող է նաև հարկեր տալ ու ծառայել բանակում, բայց ոչ մի կերպ չի կարող լինել քաղաքացի` «այդ բառի բուն իմաստով»: Եթե որևէ հայ երիտասարդ պաշտոն ստանա ԵՄ Գլխավոր քարտուղարությունում, մամուլն անմիջապես արձագանքում է դրան: Հայկական ու հունական վարժարաններում ազգային կրթության նախարար Նիմեթ Չուբուքչուի մասնակցությունը ավարտական վկայականների հանձնման արարողությանը հաղորդվում է թերթերի առաջին էջերից:

Շուտով Սահմանադրական դատարանը որոշում է կայացնելու` ոչ մահմեդական համայնքներին պատկանող վաքըֆների հարցի առնչությամբ: Արդարություն և զարգացում կուսակցության կառավարությունը 2008 թ. փետրվարի 20-ին հրապարակել էր նոր օրենք` վաքըֆների մասին: Հանրապետաժողովրդական կուսակցությունը դատական գործ էր հարուցել Սահմանադրական դատարանում` վերոհիշյալ օրենքի որոշ հոդվածներ անվավեր դարձնելու նպատակով: Անցած օրը ընթերցեցի Հանրապետաժողովրդական կուսակցության ներկայացրած հայցադիմումը: Ինչու՞ սուտ խոսեմ` այդ տեքստը կարդալիս ամաչեցի իրենց փոխարեն:

Գիտեցողը գիտի` 1936 թ. Թուրքիայի բոլոր վաքըֆներից պահանջվում է «գույքի մասին ծանուցում»: Մահմեդական և ոչ մահմեդական բոլոր վաքըֆները, այդ պահանջին ենթարկվելով, իրենց պատկանող գույքերի ցուցակը հանձնում են Վաքըֆների գլխավոր տնօրինությանը: Հետագայում, երբ սկսվում է կիպրոսյան ճգնաժամը, բռնազավթվում են ոչ միայն հույների, այլև` ոչ մահմեդական մյուս համայնքների` մինչև 1970-ականները ձեռք բերած բոլոր գույքերը և վերադարձվում դրանց նախկին տերերին:

Նույնիսկ բանը հասնում է նրան, որ Վճռաբեկ դատարանի առաջին ատյանը Ստամբուլի Բալըքլը թաղամասում գտնվող հունական վաքըֆի հիվանդանոցին արված անշարժ գույքի նվիրատվությունը չեղյալ հայտարարելիս, ասելով, թե «…Թուրքիայում արգելված է, որ օտարերկրյացիները գույք ձեռք բերեն…», այդ ոչ մահմեդական համայնքին պատկանող վաքըֆին տալիս է «օտարերկրյա» բնորոշումը: (Տե’ս 1975 թ. հունիսի 24-ին ընդունված 3648-6594 համարը կրող որոշումը):

Մենք խոսում ենք այն մտայնության մասին, որը հարգարժան Բասքըն Օրանի խոսքերով` Գյումյուլջինեում իր թուրք ազգակցի իրավունքը հունական պետության առաջ պաշտպանել ձգտելով հանդերձ ոտնահարում է Ստամբուլում ապրող հույն քաղաքացու իրավունքները:

Արդարություն և զարգացում կուսակցության հրապարակած վաքըֆների մասին նոր օրենքի 12-րդ հոդվածը բոլոր վաքըֆներին թույլ է տալիս անշարժ գույք ձեռք բերել` ոչ մահմեդական համայնքներին պատկանող վաքըֆներն էլ ներառյալ: Սույն օրենքի բազմաթիվ հոդվածները չեղյալ հայտարարել պահանջող Հանրապետաժողովրդական կուսակցությունը ամենաերկար հիմնվորումը գրել է հենց այս հոդվածի առնչությամբ: «Իրավունքը հոշոտել է»` բառիս բուն իմաստով:

Հանրապետաժողովրդական կուսակցության ներկայացրած հայցադիմումի մեջ պնդվում է, թե համայնքային վաքըֆներին չի կարելի նման իրավունք շնորհել, քանզի այն հակասում է Լոզանի պայմանագրին: Բնականաբար, Լոզանում ամրագրված թուրքական ու հունական պետությունների` իրենց երկրներում բնակվող փոքրամասնությունների հանդեպ պարտավորությունների խնդիրը լիովին խեղաթյուրվելով` մեկնաբանվել է որպես փոխադարձություն: Մինչդեռ, միջազգային իրավունքում ամրագրված «փոխադարձության» հիմունքի համաձայն` նման գործողություն կարող է կատարվել միայն այլ պետության քաղաքացիների հանդեպ: Օրինակ` ներկայում Թուրքիայի քաղաքացիները կարող են Խորվաթիա այցելել` առանց մուտքի արտոնագիր ունենալու: Եթե վաղը Խորվաթիան թուրքերին արտոնագիր պարտադրի, Թուրքիան էլ կարող է վիզա պարտադրել Խորվաթիայի քաղաքացիներին: Հենց սա է «փոխադարձությունը»: Քանի որ համայնքային վաքըֆների ղեկավարները Թուրքիայի քաղաքացիներ են, նրանց վաքըֆների առնչությամբ նման ընթացակարգ չի կարող կիրառվել: Հայցադիմումից տեղեկանում ենք, որ մեր երկրում ընդամենը 160 համայնքային վաքըֆ կա: Դրանք բաշխված են հետևյալ կերպ. «Այդ վաքըֆներից 77-ը` հունական, 52-ը` հայկական, 19-ը` հրեական, 10-ը` ասորական, 1-ը` բուլղարական, 2-ը`վրացական, 3-ը` քաղդեական, 1-ն էլ արհեստավորական է»:

Ակնհայտ է, որ Ժողովրդահանրապետական կուսակցությունը հունական վաքըֆներին գույք ձեռք բերելու իրավունք չշնորհելու համար թաքնվում է Լոզանի պայմանգրի հետևում: Լա’վ, իսկ, օրինակ, ի՞նչ «հարգելի» պատճառաբանություն կարող է բերել Ժողովրդահանրապետական կուսակցությունը` նույն իրավունքը հայկական վաքըֆներին չտալու համար: Ընթերցե’ք` թող սրտներդ բացվի. «…հատկապես ներկայում, երբ հայերն անընդհատ համաշխարհային օրակարգ են բերում «այսպես կոչված Հայոց ցեղասպանության» մասին պնդումները, անշարժ գույք ձեռք բերելու իրավունքի շնորհումը նրանց վաքըֆներին կլինի ամենամեծ զիջումը, որ կարող է արվել: Բացի այդ` կարող է հող նախապատրաստել Մեծ Հայաստանի համար, որն իրենք համառորեն պահանջում են Սևրի պայմանագրով: Հայերը մեզնից երբեք չեն թաքցրել իրենց հողային պահանջները և դեռ շարունակում են այդ հարցը պահել համաշխարհային օրակարգում` փոխհատուցման պահանջների հետ մեկտեղ: Հայկական սփյուռքի` սեփական լոբիստական կազմակերպությունների միջոցով և ԱՍԱԼԱ-ի ահաբեկչության ճանապարհով նպատաակին հասնելու այդ ձգտումը ոչ այլ ինչ է, քան ջանք` մեզ ստիպել հանձնվելու»:

Դե’, փորձեք գուշակել, թե ում ստորագրությունն է դրված այս հայցադիմումի տակ, որը, կարծես, Հանրապետաժողովրդական կուսակցության իրավական ճիվաղը լինի կամ էլ ֆիլմ-սարսափ. Հանրապետաժողովրդական կուսակցության առաջնորդ Քեմալ Քըլըչդարօղլուինը: Իրականում ես առանձնապես չզարմացա էլ, որ Հանրապետաժողովրդական կուսակցությունը նման տեքստ է մշակել: Միայն թե ընթերցելիս կարմրեցի` իրենց փոխարեն: Սակայն անհամբեր սպասում եմ, թե ինչ որոշում է կայացնելու Սահմանադրական դատարանը և ինչպես է հիմնավորելու այդ որոշումը:

 Այհան Աքթար

Հեղինակի էլեկտրոնային հասցեն` ayhanaktar@gmail.com

 www.taraf.com.tr, 14.06.2010