ՙԹուրք-հայկական հարաբերությունները` պատմության ընթացքում՚

Մոտավորապես 350 գիտնականներ կմասնակցեն ՙԹուրք-հայկական հարաբերությունները պատմության ընթացքում, Հայկական հարցը և զարգացումը՚ նախագծին` իրենց մոտ 500 հոդվածներով:

Մոտավորապես 500 հոդվածներով մոտ 350 գիտնականներ կմասնակցեն “Թուրք-հայկական հարաբերությունները պատմության ընթացքում, Հայկական հարցը և զարգացումը” նախագծին: Սույն աշխատությունը, որը, ըստ նախատեսվածի, բաղկացած կլինի մոտ 20 հատորից, կդառնա թուրք-հայկական հարաբերությունների և Հայկական հարցի թեմայով ամենածավալուն աղբյուրը Թուրքիայում:

Թուրքական պատմագիտական ընկերության հայկական ուսումնասիրություններով զբաղվող բաժինը Սաքարյա համալսարանի (SAÜ) Բնագիտական առարկաների և գրականության ֆակուլտետի պատմության բաժնի դասախոս, դոկտոր Էնիս Շահինի խմբագրությամբ հրատարակության է պատրաստում մոտավորապես 20 հատորից բաղկացած մի գիտական աշխատություն:

Այս նախագծին, որի մեկնարկը տրվել է 2009 թ. հոկտեմբերին, մասնակցության հայտ են ներկայացրել մոտ 350 գիտնականներ` իրենց 473 ուսումնասիրություններով ու հոդվածներով: Սպասվում է, որ այս նախագծում, որին դիմելու ժամկետը դեռ չի ավարտվել, տեղ կգտնեն 500-ի չափ հոդվածներ և ուսումնասիրություններ: Աշխատության մեջ ներդրում կունենան նաև Ադրբեջանի, Իտալիայի, Ֆրանսիայի, ԱՄՆ-ի, Բրազիլիայի, Արգենտինայի, Չիլիի, Վրաստանի և Հայաստանի գիտնականները:

Նախագծի համակարգող, դոցենտ, դոկտոր Շահինը, «Անադոլու» գործակալության թղթակցին տված իր հարցազրույցում նշելով, թե ծրագրի հանդեպ ցուցաբերվող հետաքրքրությունը գերազանցել է իրենց սպասումներին, հայտնեց, որ երբ հայտարարում էին նախագծի մասին, ենթադրվում էր, որ այն կլինի 5-6 հազար էջանոց մի աշխատություն, և ասաց. «Մայիս ամիսն ավարտվեց: Այսօրվա դրությամբ նախագծին 473 ուսումնասիրությամբ մասնակցող գիտնականներին մինչև նոյեմբեր ժամկետ ենք տվել, որպեսզի գրեն իրենց աշխատությունները: Կարծում եմ, որ 473 թեմաները կհասնեն 500-ի: Նախատեսվում է, որ յուրաքանչյուր հատոր բաղկացած կլինի 600 կամ 700 էջից: Հատորների թիվը ցույց է տալիս, որ սույն աշխատությունը դառնալու է լիակատար ժողովածու: Ուսումնասիրությունն անցնելու է 15 հատորից և հավանաբար հասնելու է 20-ի»:

Շահինն ընդգծելով, թե աշխատությունը հանրագիտարանային բնույթ է կրելու, հավելեց. «Ուսումնասիրության մեջ այնպիսի պատմական թեմաների կողքին ինչպիսիք են հայոց պատմության առաջին շրջանը, հայերը իսլամական քաղաքակրթության ժամանակ, հայերը բյուզանդական տերության, սելջուկների և օսմանցիների օրոք, հայերը օսմանյան բյուրոկրատական համակարգում, Հայկական հարցի առաջացումն ու զարգացումը, Հայկական հարցը և միսիոներականությունը, Հայկական հարցը և կրոնական գործոնը, Հայկական հարցն ու կոմիտեները, Հայկական հարցը և մեծ տերությունները, հայերին ուղղված բարենորոգումները, հայկական վերաբնակեցումները, հայկական քարոզչությունն ու հակաքարոզչությունը, Հայկական հարցը արևմտյան մամուլում, Հայկական հարցը թուրքական մամուլում, հայկական մամուլը Թուրքիայի օսմանյան ու հանրապետական ժամանակաշրջաններում, հայկական սփյուռքը և լոբբիզմը, հայերը թուրքական արտաքին քաղաքականության համատեքստում, թուրք-հայկական հարաբերությունները և Հայկական հարցի ապագան, առաջարկներ` Հայկական հարցի լուծման ուղղությամբ, տեղ են գտնելու նաև այնպիսի կարևոր թեմաներ, ինչպիսիք են թուրք-հայկական առնչությունները` արվեստի, մշակույթի, լեզվի, գրականության և երաժշտության բնագավառներում»:

Ադրբեջանը Թուրքիայից հետո ամենամեծ մասնակցությունն ապահոված երկիրն է

Էնիս Շահինը հայտնելով նաև, որ նախագծին մասնակցելու դիմումներ են ստացվում աշխարհի ամենատարբեր երկրներից, ասաց. «Ադրբեջանը Թուրքիայից հետո ամենամեծ մասնակցությունն ապահոված երկիրն է. այստեղից մասնակցության հայտ է ներկայացրել 40-ից ավել գիտնական: Գիտնականներ են մասնակցում նաև Իտալիայից, Ֆրանսիայից, Ամերիկայից, Ռուսաստանից, Բրազիլիայից, Արգենտինայից, Չիլիից և Վրաստանից: Անգամ կապ ենք հաստատել Հայաստանի 4-5 գիտնականի հետ: Ցականում ենք իմանալ նաև հայերի տեսակետները այդ հարցերի մասին: Եթե նրանց ուսումնասիրություններում վիրավորանքներ չլինեն, և ապահովված լինի գիտականության մակարդակը, ապա մեր աշխատության մեջ տեղ կտանք նաև իրենց ուսումնասիրություններին»:

            Դոցենտ, դոկտոր Շահինը ուշադրություն հրավիրելով այն հանգամանքի վրա, որ Թուրքիայում Հայկական հարցի վերաբերյալ գրվել են ընդամենը 3-4 հատորներից բաղկացած աշխատություններ, նշեց նաև, որ նախապատրաստական փուլում գտնվող այդ ուսումնասիրությունը դառնալու է ամենահամապարփակ աշխատությունը այս բնագավառում: Շահինը հայտնեց, որ Թուրքիայի բազմաթիվ համալսարաններում կան պատմական և սոցիալական գիտություններին նվիրված բաժիններ, և նաև հետևյալն ասաց այդ մասին. «Մեր գիտնականները շատ ուշադիր են այս հարցի հանդեպ: Սակայն որպես երկիր` մինչ օրս այդ ուժը չենք կարողացել կիրառել: Մեր ձեռքին գտնվող, բայց շատերիս կողմից չնկատված կամ մեկուսի մնացած այդ ուժը սկսեցինք վերածել հավաքական ուժի: Կարծում եմ, որ մեր պետությունը հենց այս աշխատությամբ կկարողանա ցույց տալ սույն բնագավառում ունեցած իր ողջ գիտական ներուժը: Շատ ոգևորիչ է, որ ենթադրաբար կարող ենք ասել, թե այսօր այդ ուսումնասիրության հատորների քանակը հասնելու է 20-ի, այն դեպքում, երբ մինչ այդ ընդամենը մի քանի հատորանոց աշխատություններ են լույս տեսել: Մեր ամենակարևոր պարտավորություններից մեկն է ապագա սերունդներին փոխանցել մեր գիտելիքների այն կուտակումը, որ ունենք թուրք-հայկական հարաբերությունների վերաբերյալ»:  

Էնիս Շահինը հաղորդեց նաև, որ սույն աշխատությունը տպագրելու են 2011 թ. ապրիլին` ի պատասխան հայերի, այսպես կոչված, ցեղասպանության պնդումների 2015 թ. 100. տարելիցի նախապատրաստություններին:

«Անադոլու» լրատվական գործակալությունը հաղորդում է Սաքարյայից, 10.06.2010

http://www.haberler.com/tarih-boyunca-turk-2096331-haberi/