Մեծարվեց օսմանյան ավանգարդիստ թատերագիր Հակոբ Պարոնյանը

Արդեն 5 տարի կանոնավոր կերպով կազմակերպված Ստամբուլի սիրողական թատրոնի օրերի շրջանակներում տեղի ունեցած բազմամշակութային թատերական օրերն այս տարի իրականություն դարձան ՙԵրկու գրող, երկու օր՚ նախաձեռնության շնորհիվ: Միջոցառումներից առաջինը կազմակերպվեց մայիսի 23-ին և նվիրված էր Թուրքիայի հանրապետական շրջանի կին գրողներից Բեքի Լ. Բահարին, իսկ երկրորդը տեղի ունեցավ հունիսի 5-ին: Երկրորդ միջոցառումը նվիրված էր ավանգարդիստ Հակոբ Պարոնյանին: Միջոցառումն իրականացավ Բողազիչի համալսարանի Թատերական արվեստի խմբակի և ՙԱրաս՚ հրատարակչատան համագործակցության շնորհիվ: Միջոցառումների շրջանակներում եղան ելույթներ, ասուլիսներ ու կարճատև ներկայացումներ: Բացի այդ` Հակոբ Պարոնյանի մասին հատուկ հոդված տպագրած ՙՄիմեսիս՚ ամսագրի 17-րդ համարի և  Բողազիչի համալսարանի Թատերական արվեստի խմբակի աջակցությամբ ՙԱրաս՚ հրատարակչատան կողմից առաջին անգամ թուրքերենով հրատարակված Պարոնյանի ՙԱտամնաբույժն արևելյան՚ պիեսը հնարավորություն ստացավ ներկայացվելու հանդիսատեսին:

Հակոբ Պարոնյանին նվիրված միջոցառման մեկնարկը տվեց ԱՄՆ-ի Միչիգան համալսարանում հայոց լեզվի ու գրականության պրոֆեսոր Գևորգ Բարդաքչյանի «Հակոբ Պարոնյան. ժամանակաշրջանի ընտրյալ երգիծաբանը, արձակագիրն ու թատերագիրը» վերնագրով ելույթը: Հայերենով ներկայացված և մոտ մեկ ու կես ժամ տևած այս ելույթը համաժամանակյա ձևով թուրքերեն թարգմանեց Բագրատ Էսթուքյանը: Այս հարցի ամենանշանավոր ուսումնասիրողներից մեկը՝ Գևորգ Բարդաքչյանը, մանրամասնորեն պարզաբանեց, թե ինչպես է հայոց լեզուն, Օսմանյան կայսրության ու Ռուսաստանի ազդեցության տակ մնալով, բաժանվել երկու` արևելյան և արևմտյան թևերի` որպես երկու տարբեր աշխարհագրություններ, թե ինչպես է արևմտահայերենը հարյուրամյակներ տևած քննարկումների արդյունքում վերածվել գրական լեզվի, որի շնորհիվ էլ 19-րդ դարում սկսել ժամանակակից թատերական ստեղծագործություններ տալ: Այս ամենի մասին խոսելուց հետո Բարդաքչյանն անդրադարձավ նաև Պարոնյանին` որպես հայերենով ստեղծագործած ամենաականավոր գրողի: Բարդաքչյանը վերոհիշյալ գրողի կյանքի ու ստեղծագործությունների մասին համառոտ ներածական խոսքից հետո վերլուծեց Պարոնյանի գլուխգործոցներ «Պաղտասար ախպար» և «Մեծապատիվ մուրացկաններ» պիեսները:

Միջոցառման երկրորդ մասում Կենտրոնական վարժարանի և Թարգմանչաց տարրական դպրոցի սաները ներկայացրեցին վերոնշյալ պիեսներից մեկը` «Մեծապատիվ մուրացկանները»: Սերդա Արսլանի ռեժիսորական միջամտության շնորհիվ աշակերտները, Պարոնյանի ստեղծագործության ոգուն հավատարիմ մնալով, ներկայացրեցին մի իրադարձություն, որը տեղի էր ունենում մեր ժամանակներում ապրող մի ՙժամանակակից՚ ընտանիքի հետ: Մոտ քսանրոպեանոց այդ կարճատև հայերեն պիեսը հաջողված փորձ էր նաև բեմադրության և խաղի առումներով: Բեմադրության վերջում տեղի ունեցավ մի կարճատև հարցազրույց բեմադրիչի ու դերասանների հետ, որի ժամանակ տեղեկություններ տրվեցին պիեսի բեմադրման ընթացքի մասին:

Միջոցառման հաջորդ մասին մասնակցեց Տրապիզոնից ժամանած մի հյուր` Տրապիզոնի Գեղարվեստի թատրոնի գլխավոր բեմադրիչ Նեջաթի Զենգինը: Իրականում նախատեսվում էր, որ Նեջաթի Զենգինը պետք է խոսեր 2006 թ. Տրապիզոնում իրենց բեմադրված «Պաղտասար ախպար»-ի մասին, սակայն օրը գունազարդած մի անսպասելի հյուր` վրացի բեմադրիչ Վառլամ Նիկոլաձեն, որը 1993 թ. Նեջաթի Զենգինի հետ մեկտեղ հիմնել էր TST-ն, միջոցառումը տարավ այլ հունով: Վրացի ռեժիսորը Նեջաթի Զենգինին առաջարկեց գալիք թատերաշրջանում  միասին բեմադրել վրացահայ թատերագիր Սունդուկյանի ՙՊեպո՚ պիեսը: Սակայն Նեջաթի Զենգինը, չնայած հանդիսատեսների բուռն ծափահարություններին, այդ առաջարկը չընդունեց՝ հայտնելով, թե ցանկանում է տարին սկսել շատ ավելի մեծ մի անակնկալով, ապա սկսեց «Պաղտասար ախպար»-ին նվիրված իր ելույթը: Նեջաթի Զենգինը, որից շատ մանրամասն հարցարույց էր վերցրել ՙՄիմեսիս՚ ամսագիրը իր 16-րդ համարում, կարճատև ելույթի ընթացքում խոսեց «Պաղտասար ախպար» պիեսի բեմադրության մասին` Տրապիզոնում առաջին անգամ թուրքերենով և հայաստանցի ռեժիսոր Հրանտ Հակոբյանի կողմից բեմադրված այդ ներկայացման փորձի մասին տեսարանների ուղեկցությամբ, պատմեց բեմադրության նկատմամբ Հրանտ Դինքը ցուցաբերած մեծ հետաքրքրության և դեպի Ստամբուլ շրջագայության համար ունեցած նպաստի մասին, խոսեց այն  առաքելությունից, որ ունեցավ ներկայացումը` Հրանտ Դինքի` դարձյալ տրապիզոնցի մի մարդասպանի կողմից սպանվելուց հետո:

Հաջորդ ասուլիսի հյուրն էր հայ պարբերական մամուլի մասին իր ուսումնասիրություններով հայտնի «Ակօս» շաբաթաթերթի լրագրող Զաքարյա Միլդանօղլուն: Վերջինս 19-րդ դարում օսմանյան երկրում և աշխարհում տպագրված հայ պարբերական մամուլի վերաբերյալ համառոտ ներածական խոսքից հետո տեղեկություններ հաղորդեց այն ամսագրերի մասին, որոնցում տպագրվել է նաև Պարոնյանը, կամ որոնք հրատարակել է անձամբ: Վերջում պարզաբանումներ տվեց Հակոբ Պարոնյանի` օսմաներենով ու հայերենով հրատարակված ՙԹիյաթրո՚ և ՙԹատրոն՚ ամսագրերի մասին: 140 տարի առաջ տպագրված ՙԹատրոն՚ ամսագրի համարներից մեկը ներկայացվեց հանդիսատեսին. այն ձեռքից ձեռք անցավ և մեծապես հուզեց ներկաներին:

Միջոցառումն ավարտվեց ՙԲերբերյան՚ ընկերության ու Բողազիչի համալսարանի թատերական խմբակի դերասաններից կազմված խմբի կողմից ներկայացված ՙԱտամնաբույժն արևելյան՚ պիեսի մի մասով: Սույն ներկայացումը շատ զվարճալի էր` համեմված հայերեն երգերով ու դերասանների հաջողված խաղով: Քանի դեռ հանդիսատեսները ծափահարություններ էին տեղում, դերասաններն իրենց հարգանքն էին մատուցում Պարոնյանին` խոնարհվելով գրողի` բեմում գտնվող կիսանդրու առաջ:

 Ֆըրաթ Գյուլլյու, ՙՄիմեսիս՚ ամսագիր, 08.06.2010,

http://www.hyetert.com