Ելույթներ լեզվի ու հիշողության մասին

Սաբանջը համալասարանի և «Անադոլու քյուլթյուր» ծրագրի կողմից երրորդ անգամ կազմակերպված «Հրանտ Դինքի հիշատակին նվիրված սեմինարներ» միջոցառումն իրականացվեց մայիսի 27-ից 29-ը Գալաթասարայում գտնվող Ջեզայիր ժողովասրահում:

Անատոլիայի և շրջակա բնակավայրերի ժողովուրդների լեզուներին ու հիշողություններին նվիրված զեկուցումներն արտահայտում էին այն կետը, որին հասել են գիտական շրջանակները` Թուրքիայի` անցյալի հետ առերեսման ճանապարհին:

Քննարկումների ընթացքում անդրադարձ եղավ այնպիսի հասկացությունների, ինչպիսիք են պետական քաղաքականությունը, մշակութային փոխազդեցությունները, կինը, գրականությունը, պատմությունը և ինքնությունը: Սեմինարների շրջանակներում, որի մեկնարկը եղավ Սիլվինա Տեր Մկրտչյանի և Հելին Անահիտի մասնակցությամբ «Մտորումներ արվեստի, լեզվի և հիշողության մասին» թեմայով քննարկումը, ելույթ ունեցան Թուրքիայից և արտասահմանից եկած 40-ից ավելի գիտնականեր ու հետազոտողներ:

Ո՞վ է մեղավորը

Սեմինարների երկրորդ օրը Ալփարսլան Նասը զեկուցում կարդաց` «Մկրտիչ Մարկոսյան. կենսագրությունը և վիպային կառուցվածքը «մինորային գրականության» համատեքստում: Մինորային գրականության առաջացումը Թուրքիայում» թեմայով: Նասը պարզաբանեց, որ մինորային գրականությունը և այդ տեսանկյունից` Մարկոսյանը «փոխակերպող» են, և ասաց. «Մինորային գրականությունը քաղաքական է: Վերցնում է գործող անձի լեզուն և այն օգտագործելով` զոհաբերում: Այստեղի համառությունն ու դիմադրությունը տեղափոխում է գրականություն… Հիշեցնում է: Այդ հիշեցումները, մեծավ մասամբ, մասնատում են մեր գոյությունը, և ընթերցողն էլ սկսում է համառել ու դիմադրել»:

Երբ վերոհիշյալ զեկուցումից հետո ելույթ ունեցած Մարկոսյանն ասաց թե «Այդ դեպքում ես ի՞նչ եմ», հարուցեց սրահում գտնվողների ծիծաղը:  

Կոլոմբիա համալսարանից Էֆե Չաքմաքի պրովոկացիոն զեկուցումը նվիրված էր արխիվ բառի իմաստին, գրականության քաղաքականացմանը և  հարացույցի խնդիրներին` Հալիդե Էդիփ Ադըվարի տեսանկյունից: Չաքմաքի զեկուցման մեջ հնչած «գրականությունը մեղավոր է» արտահայտությունը ցնցում առաջացրեց դահլիճում: Նիստի մասնակից Մարկ Նիջհանյանը ևս, Չաքմաքին աջակցելով, հետևյալն ասաց այդ կապակցությամբ. «Մեղավոր են թե’ գրականությունը և թե’ պատմությունը, քանզի նրանք օգտագործում են տիրապետողի, իմպերիալիստի, խոշտանգողի լեզուն: Նրանք միշտ բռնում են հաղթողի կողմը: Անկեղծ ասած` ես ձանձրացել եմ գրականությունից»:

Օրվա վերջին նիստում ներկայացվեցին քննարկումների ընթացքում ամենամեծ հետաքրքրության արժանացած զեկուցումները: Այդա Էրբալը, Սեյհան Բայրաքթարը և Բիլգին Այաթան լայն քննարկումների տեղիք տվեցին` Թուրքիայում՝ «Հայերից ներողություն եմ խնդրում» ակցիայի տեքստը և մտավորականների արտահայտությունները քննադատող իրենց զեկուցումներով:

Կրկնակի օտարացում Գերմանիայում

Շաբաթ օրը տեղի ունեցած «Բազմալեզվություն» թեմայով նիստի ժամանակ Ալիս Վոն Բիբերշտայնը հանդես եկավ Բեռլինի հայկական համայնքին նվիրված զեկուցմամբ: Վոն Բիբերշտայնը բացատրեց, որ Թուրքիայում ճնշումների ենթարկվելու պատճառով նրանք գաղթել են Գերմանիա, այստեղ ընկալվել են որպես թուրք և օտարացվել, բացի այդ` իրենց մեջ թուրքերեն խոսելու համար արժանացել են այլ վայրերից Գերմանիա եկած հայերի քննադատություններին:

Նույն նիստում Թալին Բահչըվանօղլուն մեկնաբանություններ տվեց դեռևս նկարահանման փուլում գտնվող 1938 թ. Դերսիմի կոտորածների մասին հայկական վկայություններին նվիրված ֆիլմի վերաբերյալ և ուշադրություն հրավիրեց հատկապես կանանց շրջանում ընդունված լռության վրա: Միևնույն նիստում Ռամազան Արասը քննարկման նյութ դարձրեց Դիարբեքիրի կալանատանը կատարվող խոշտանգումները` պետական մարմինների վարած քաղաքականության շրջանակներում: Նույն օրը Յեքթան Թյուրքյըլմազը մասնակիցների ուշադրությունը գրավեց` Վանում 1915 թ. հիմնված մոտավորապես երկամսյա հայկական իշխանության ընթացքում ճնշումների ենթարկված տեղացի բնակիչների մասին իր զեկուցման շնորհիվ:

 «Ակօս» շաբաթաթերթ, թիվ 740,  04,06.2010