ԱԶԳԱՅՆԱՄՈԼՈՒԹՅՈՒՆԸ ԽԱՐԽԼՎՈՂ ԹՈՒՐՔԱԿԱՆ ԻՆՔՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՄԱՅՆԱՊԱՏԿԵՐՈՒՄ*

Իսրայելում հրատարակվող «Հաարեց» թերթի վկայությամբ թուրք հասարակության 64%-ը չի ցանկանում ունենալ իր հարեւանությամբ ապրող հրեաներ, 54%-ը` քրիստոնյաներ, 43%-ը` ամերիկացիներ: Բահչեշեհիր համալսարանի  կատարած այս հետազոտության  տվյալներով թուրք հասարակության համար անցանկալի երկրների շարքում առաջինը Իսրայելն է, երկրորդը` Հայաստանը, երրորդը`ԱՄՆ-ը:

 Միասնական ինքնության կեղծիքի փլուզումը

 Հանրապետության ստեղծումից ի վեր Թուրքիայի Սահմանադրությունը չի ճանաչում այդ երկիրը բնակեցնող մի քանի տասնյակ ազգերի ու ժողովուրդների գոյության փաստը` չխոսելով արդեն նրանց ազգային, լեզվական, մշակութային ու կրոնական իրավունքների մասին: Բացառություն են կազմում Լոզանի պայմանագրով կրոնական համայնքի իրավունք ստացած հայկական, հունական և հրեական համայնքները` այն էլ միայն Ստամբուլում: Սրանք էլ, անշուշտ, ընդամենը կրոնական համայնքներ են և ոչ ավելին: Սահմանադրությամբ ամրագրված է, որ Թուրքիայի բոլոր քաղաքացիները թուրքեր են, անգամ 15-20 միլիոն հաշվվող քրդերը լեռնային թուրքեր էին կոչվում: Թուրքիայի յուրաքանչյուր քաղաքացի դպրոցական կրթության բոլոր օրերին անդադրում կրկնել ու կրկնում է մեկ երդում.

 Թուրք եմ, ազնիվ եմ, աշխատասեր եմ:

Սկզբունքս` փոքրերիս պահապան լինելը, մեծերիս հաշվի առնելն է,

Հայրենիքս, ազգս անձիցս առավել սիրելը:

Բարձրագույն նպատակս բարձրանալ-առաջ գնալն է:

Հե~յ, մե~ծ Աթաթուրք,

Երդվում եմ անդադար քայլել քո բացած ճանապարհով`

Դեպի քո կողմից մատնացույց արված նպատակը:

Թո’ղ իմ գոյությունն ընծայվի թուրքի բարօրությանը:

Ի~նչ երջանիկ է նա, ով ասում է` թուրք եմ:

 1915-23 թթ. հայերի, հույների ու ասորիների ցեղասպանությունից հետո, նրանց մնացորդացին և Թուրքիայի մի քանի տասնյակ այլ ժողովուրդների, պետականորեն պարտադրվեց ազգային ու կրոնական մեկ ինքնություն` թրքություն և իսլամ` փորձելով կերտել այդ «երջանիկ» թուրքին: Ահա այս քաղաքականությունը իրականացնողների ելույթներից երկու դասական նմուշ. «Մենք բացահայտ ազգայնամոլներ ենք: Մենք ցանկացած գնով պետք է թուրքացնենք նրանց, ովքեր ապրում են մեր հայրենիքում» (Թուրքիայի վարչապետ, հետագայում նախագահ Իսմեթ Ինինյուի 1925 թ. ելույթից), «Մենք ապրում ենք ամենաազատ երկրում` Թուրքիայում, որտեղ թուրքը այս երկրի միակ տերն ու տիրակալն է: Մարդիկ, ովքեր ծագումով մաքուր թուրքեր չեն, այս երկրում ունեն միայն ստրուկ, ճորտ լինելու իրավունք (Թուրքիայի Հանրապետության արդարադատության նախարար Մահմութ Էսադի 1930 թ. ելույթից,  www.noravank.am)»:

Ժողովուրդների թուրքացման ու իսլամացման քաղաքականությունը կիրառվում էր հասարակական կյանքի բոլոր բնագավառներում անխտիր` հաճախ ընդունելով աննախադեպ ձևեր, ինչպիսին է, օրինակ, ունեցվածքի հարկը, որի հետևանքով ոչ մահմեդականները վաճառեցին իրենց ողջ ունեցվածքը, բայց դարձյալ չկարողացան վճարել անհավանական բարձր հարկերը և աքսորվեցին Աշքալե` քար ջարդելու: Այս և բազմաթիվ այլ միջոցառումների հետևանքով (www.baskinoran.com)  ոչ քրիստոնյա տարրը ստիպված կամ իսլամանում- «թրքանում» էր, կամ լքում երկիրը: Իսկ ովքեր այս կամ այն կերպ պահպանել էին ազգային և կրոնական ինքնությունը, 1960 թ. և հատկապես 1980 թ. զինված հեղաշրջումներից հետո բռնի կերպով իսլամացվեցին (մասնավորապես Արևմտյան Հայաստանում պահպանված հայությունը, մահվան սպառնալիքի տակ, ամբողջությամբ իսլամացվեց): Այսպիսով` կարծես «իրականանում» էր Թուրքիայի բոլոր ժողովուրդների թրքացման-իսլամացման պետական քաղաքականությունը:

Ըստ նույն աղբյուրի` «Հանրապետության էթնոկրոնական ճարտարապետության հանդեպ քաղաքականությունը մշտապես ուղղված է եղել 2 նպատակի. ա) Ազատվել ոչ մահմեդականներից: Քանի որ տարբեր կրոններ դավանելու պատճառով չէին կարող ուծացվել: բ) Ձուլել քրդրերին և ոչ թուրք մյուս մահմեդական խմբերին»: Սակայն պատմությունը փաստում է, որ թուրքական իշխանություններին չհաջողվեց վերջնականապես ազատվել ոչ մահմեդականներից, թեև բազմաթիվ հայեր, ասորիներ և հույներ հեռացան երկրից: Բռնի ուծացման և իսլամացման քաղաքականությունը հանգեցրեց միասնական թուրքական ինքնության պատրանքի փլուզմանը ներսից: Իսկ քրդերին ձուլելու քաղաքականության արդյունքը եղավ քրդական զինված պայքարը:

Միասնական թուրքական ինքնության պատրանքն սկսեց փլուզվել մի շարք գործոնների ազդեցության տակ, որոնցից հատկապես կարևորվում են հետևյալները.

ա. Քրդերի ազատագրական պայքարը խթանեց ստրկացված մյուս ժողովուրդների ազգային գիտակցության վերելքը, որին էապես նպաստեց ԽՍՀՄ-ի փլուզումը:

բ. ԽՍՀՄ-ի փլուզումից հետո Հյուսիսատլանտյան դաշինքի շրջանակներում Թուրքիայի դերի աստիճանական նվազման հետևանքով Արևմուտքը էականորեն փոխեց իր հանդուրժողական վերաբերմունքը Թուրքիայի բազմաթիվ ներքին խնդիրների վերաբերյալ:

գ. ԵՄ-ին անդամակցելու քաղաքականությունը քաղաքական և մտավորական որոշ շրջանակների ու լրատվամիջոցների հանգեցրեց բազմաթիվ տաբուների (այդ թվում` ազգային-կրոնական) վերացման անհրաժեշտության գիտակցությանը: Հատկապես ԵՄ-ի ներկայացրած պահանջները` որպես անդամակցության պարտադիր պայման, և դրանց իրականացման ուղղությամբ կատարվող և կատարվելիք քայլերի անհրաժեշտության գիտակցությունը լրջորեն խարխլում են Թուրքիայի տոտալիտար գաղափարական ռեժիմի սասանված հիմքերը:

Այս ամենի հետևանքը եղան խոսքի, մամուլի որոշ ազատությունը, ազգային-կրոնական հարցերի և մարդու իրավունքների արծարծումը, քեմալիզմից եվրոպամետ ժողովրդավարների և կառավարող իսլամիստների աստիճանական հեռացումը և այլն: Միասնական ազգ-միասնական թուրքական ինքնություն կերտելու իթթիհատական-քեմալական ծրագիրը տապալվեց. հասարակության ներքին ցնցումից գոյացած բաժանարար գծի տարբեր կողմերում, տարբեր հարթություններում հայտնվեցին ազգեր, դասակարգեր, հասարակական-քաղաքական ուժեր և, մասամբ, զինվորականության ներկայացուցիչներ: Կասկածի տակ դրվեց և անգամ ամենախիստ քննադատության ենթարկվեց թուրք քաղաքացու դաստիարակության գործում անսասան հեղինակություն ունեցող ու սրբություն սրբոց համարվող դասագրքերի բովանդակությունը. «139 դասագրքերն ուսումնասիրած (Թուրքիայի) Պատմության հիմնադրամի և Թուրքիայի Մարդու իրավունքների հիմնադրամի պատրաստած զեկույցի համաձայն` դասագրքերը ռազմապաշտ, ազգայնամոլ, ոչ գիտական, կանանց հանդեպ խտրական և ռասիստական են (www.bianet.org)»:

Զեկույցում հատկապես կարևորվում է Թուրքիայի ժողովուրդների միջև օտարացման ու թշնամանքի վտանգը, որ քարոզում են դասագրքերը. «Տարբեր եղողին անտեսելն ու արհամարհելը մարդու իրավունքների նույնպիսի խախտում է, ինչպիսին բացահայտ կամ քողարկված խտրականությունը: Դասագրքերում Անատոլիայում բնակվող ժողովուրդներին կամ ընդհանրապես չեն անդրադառնում, կամ էլ հիշատակում են թշնամություն սերմանող արտահայտություններով: Դասագրքերից լրիվ պետք է զտվեն հայերի, հույների և ասորիների նման ոչ մուսուլման ժողովուրդների վերաբերյալ խտրական արտահայտությունները, պետք է վերջ տրվի այն համարումներին, ըստ որոնց` Անատոլիայում բնակվող քրդերի, չերքեզների, լազերի, ալևիների, արաբների պես տարբեր էթնիկական ու կրոնական խմբերը իբր «չկան» կամ էլ «վնասակար» են, դասագրքերում պետք է տեղ տրվի այն ճշմարտությանը, համաձայն որի` նրանք իրենց տարբեր լեզվով, կրոնով, հավատքով և մշակույթով եղել են Թուրքիայի հասարակության և ինքնության գլխավոր բաղադրիչները: Դասագրքերում միայն «մեզ պատկանելն ակնարկող ազգային արժեքները» չպետք է բացահայտ կամ քողարկված կերպով վեհացվեն «ուրիշ» հասարակությունների և մշակույթների հանդեպ, «ուրիշները» չպետք է ստորացվեն զանազան միջոցներով, և չպետք է խրախուսվի որևէ թշնամություն: Դասագրքերում շարունակական սպառնալիքի ընկալման միջոցով ազգային ինքնության ստեղծումը, հավիտյանս հավիտենից ոչ մի ձևով չփոփոխվող «բարեկամի» ու «թշնամու» սահմանումների կամ էլ ակնարկների գոյությունն արգելք է հանդիսանում խաղաղության մշակույթի զարգացման համար: Բոլոր դասերի ժամանակ պետք է հեռու մնալ այն ակնարկից, թե Թուրքիան ամբողջովին շրջապատված է թշնամիներով, և որ մեր հայրենակիցների մի մասն էլ հանդիսանում է ներքին թշնամի (ընդգծ.` Հ.Ա.), Radikal, 08. 02.09)»:

2009 թ. մարտի 16-ին Փոքրամասնությունների իրավունքների միջազգային խմբի «Մոռացնե±լ, թե ձուլել: Փոքրամասնությունները Թուրքիայի կրթական համակարգում» վերնագրով զեկույցը մեղադրում է Թուրքիայի կրթական համակարգին` կրթական ճանապարհով փոքրամասնություններին «ձուլելու, թուրքական ինքնությունն ու ազգայնականությունը խրախուսել ջանալու մեջ» և կոչ անում կառավարությանը` «գործի անցնել` տարբեր մշակույթները, լեզուները, պատմություններն ու կրոններն անտեսող դպրոցներում փոքրամանություններին պատկանող երեխաների հանդեպ խտրականությանը վերջ տալու համար (www.bianet.org)»:

Այսպիսի քննարկումները Թուրքիայում հնարավոր դարձան 2002 թ. հետո: Արտառոց է այն իրողությունը, որ իսլամիստների կառավարման ութ տարիների ընթացքում ազգային փոքրամասնությունների իրավունքների, լեզվի մշակույթի և, հատկապես, Հայոց ցեղասպանության ու Հայկական հարցի մասին գրվել ու խոսվել է մի քանի անգամ ավելի շատ, քան նախորդ բոլոր տարիներին: Եվ սա այն դեպքում, երբ այդ թեման Թուրքիայում ամենամեծ տաբուն էր:

Ազգային, մարդկային, կրոնական, կրթական խտրականություններին վերջ տալու` Եվրոմիության և այլ երկրների, միջազգային զանազան կազմակերպությունների պահանջներն ու կոչերը երկրի իշխանություններին դնում են հակասական իրավիճակների մեջ, իսկ ազգայնամոլական շրջանակներին` մղում բացահայտ հակադարձության: Նրաք լավ են հասկանում, որ պատմական ճշմարտությունների բացահայտումը հանգեցնելու է պատմական կեղծիքի վրա խարսխված թուրք հասարակության ազգային ինքնության փլուզման: Այդ հակասականության ամենաբնորոշ դրսևորումը կարելի համարել վարչապետ էրդողանի վարքագիծը: Ահա մի հատված 2008 թ. փետրվարին Գերմանիայում այս երկիր գաղթած Թուրքիայի քաղաքացիներին ուղղված նրա ելույթից. «Տարբերությունները հասարակության հարստությունն են: Եթե ասենք` ես և ուրիշները, ահա այդ դեպքում կնշանակի, որ խաղաղությունն այլևս սպառնալիքի տակ է: Չպետք է լինի օտարացման ըմբռնում: Մենք բացեիբաց ասում ենք` Գերմանիայում բնակություն հաստատած թուրքերը պետք է լավ տիրապետեն իրենց մայրենի լեզվին, անպայմանորեն պետք է լավ խոսեն նաև գերմաներեն: Ամեն դեպքում ոչ ոք իրավունք չունի պահանջելու, որ որևէ մեկը մոռանա, չսովորի իր մայրենի լեզուն: Մենք հետևյալ համոզմունքին ենք` «այո’» ենք ասում ինտեգրացիային, բայց «ո’չ`» ասիմիլացիային: Քանզի մարդիկ ուժեղ են իրենց մշակույթներով ու արժեքներով: Դա այդպես է թե’ թուրք և թե’ գերմանացի զավակի համար: Նրանց ուծացնել ջանալն արդեն իսկ հանցանք է` ուղղված մարդկությանը (Ակoս , 05. 06. 09)»:

Թվում է`ավելի խոհեմ խոսք չէր կարող ասել մի վարչապետ, որի երկրում անգլիական և գերմանական մասնագիտական ուսումնասիրությունների համաձայն` «բնակչության 37-40 %-ը իրեն թուրք չի համարում (Հայ Դատն այսօր, Թեհրան, 2005, էջ 46)», և որտեղ խոսում են 36 լեզվով (www.ethnologue.com):  Սակայն նույն Էրդողանը «այս տարվա մարտ ամսին Հաքքարիում ասաց. «Մեկ լեզու, մեկ ազգություն. ով որ չի հավանում, կթողնի-կգնա (Milliyet, 13.03.2009)», իսկ մայիս ամսին կուսակցական ժողովում արտահայտած հետևյալ մտքով զարմացրեց բոլորին. «Տարիներ շարունակ տարբեր էթնիկական ինքնություն ունեցողները քշվեցին մեր երկրից: Դա, ըստ էության, ֆաշիստական մոտեցման արդյունք էր (Radikal, 24.05.2009)»: Այս մտքերից որ±ն է հոգեհարազատ էրդողանին. կարծում եմ` երկրորդը, քանզի եթե այս խոսքերը զարմացրել են Բասքըն Օրանին (և բոլորին), ապա բոլորովին զարմանալի չէր, երբ Էրդողանը դրանից մեկ շաբաթ առաջ Լեհաստանում, խոսելով Թուրքիայում աշխատող 40 հազար հայերի մասին, անկեղծացավ. «Դրանց, եթե պետք լինի, հետ կուղարկենք (Milliyet, 15.05.09:)»: Այն, որ վարչապետի ժողովրդավարական նկրտումները այլ նպատակներ են հետապնդում, Թուրքիայում գիտեն շատերը` թե քաղաքական ուժերը, թե բանակը, թե լրատվական միջոցները և այլն: Ժողովրդահանրապետական կուսակցության ներկայացուցիչ Օնուր Օյմենը հետևյալ կերպ արձագանքեց Էրդողանի խոսքերին. «Չհասկացա` վարչապետն ինչ ցանկացավ ասել: Երբեք չենք լսել, թե մարդիկ վտարվեն մեր երկրից իրենց էթնիկ ծագման պատճառով: Ոչ մի վարչապետի չի սազում տեղի չունեցած իրադարձությունները որպես կատարված դեպքեր ներկայացնելը (Taraf, 25.05.09)»: Իսկ Ազգայնական շարժում կուսակցության անդամ Օքթայ Վուրալն զգուշացրեց. «Չլինի՞ թե կարոտաբաղձություն եք զգում Սևրի ժամանակաշրջանի հանդեպ: Այս ազգն իր պատմության և ոչ մի փուլում ցեղապաշտ չի եղել: Վարչապետը խոսել է Օրհան Փամուկի լեզվով (Radikal, 26.05.09)»:

Նման հակասական հայտարարությունների և գործելակերպի բացատրությունը թաքնված է Թուրքիայի դիմագրաված մեծագույն վտանգի մեջ, որի մասին պարբերաբար հրապարակումներ են լինում հատկապես ազգայնամոլ մամուլում: Այդ վտանգի անխուսափելիությունը լավագույնս զգացողներից է հայտնի ազգայնամոլ և այլատյաց Մեհմեդ Շեվքեթ Էյգին. «ԽՍՀՄ-ում տեղի ունեցած պերեստրոյկայից հետո Խորհրդային Միությունը փլուզվեց: Մեզ մոտ նույնպես այս պահին շատ խորը պերեստրոյկայի քամին է փչում: Ի վերջո մեր երկրի մասնատումը ցանկացող երկրները կարող են հասնել իրենց նպատակին: Մի’ տրվեք այն անիրագործելի և մանկական երազանքներին, թե «Վա~խ, Մոսուլն ու Քերքուքն էլ են մերը լինելու»: Եթե կարողանանք մեր ձեռքում գտնվող Թուրքիան պահպանել, մեզ համար դա էլ մեծ բարիք կլինի… 1923 թ. կնքված Լոզանի պայմանագրի գաղտնի արձանագրություններով կորցրեցինք մեր իրական ազատությունը, անկախությունն ու ինքնությունը: Այնուամենայնիվ Անատոլիայում և փոքրիկ Թրակիայում, թեկուզ և արտաքուստ, բայց պահպանեցինք ամբողջականությունը: Հիմա գտնվում ենք այն ևս կորցնելու վտանգի առջև (ընդգծ.` Հ.Ա) (Milli Gazete,  31.07.09)»:

Արտաքին ամբողջականության կորուստի վտանգի պատճառը անշուշտ ներքին ամբողջականության (միասնական թուրքական ինքնության) չգոյությունն է, որքան էլ Ազգային պաշտպանության նախարար Վեջդի Գյոնյուլը համոզված լինի, որ «Եթե հայերին, հույներին չարտաքսեինք, չէինք կարողանա ազգային պետություն դառնալ (www.sagduyu.de)»:

Այս մտայնության կրողները տասնամյակներ շարունակ այլ ժողովուրդներ ոչնչացնելու և տեղահանելու միջոցով են ստեղծել ժամանակակից Թուրքիան` թուրք հասարակությանը սերնդեսերունդ ներարկելով այդ ժողովուրդների` դավաճան, անհավատարիմ ազգ լինելու համոզմունքը: Այսօր, երբ քեմալական Թուրքիայի կազմակերպական ու գաղափարական շենքը տալիս է առաջին ճաքերը, ակնհայտ է դառնում, որ Թուրքիայի իշխանություններին չի հաջողվել ամբողջությամբ իրականացնել իրենց առջև դրված թիվ մեկ խնդիրը` Թուրքիայում բնակվող ժողովուրդների ձուլումը` թրքացումը: Տասնամյակներ շարունակ հմտորեն ու խնամքով թաքցրած միասնական ինքնության խաբկանքի բացահայտումը նորանոր հարցեր է առաջադրում. ինչպե±ս, որտեղի±ց հայտնվեցին մյուս ժողովուրդները` իրենց իրավունքներով, կրոններով, լեզվով ու մշակույթով, ինչու± այդ մասին նախկինում հասարակությունը տեղյակ չէր: Հանրահայտ ազգայնամոլ Յուսուֆ Գեզգինը նույնիսկ սարսափով արձանագրում է, որ «…հիմնական տարր ենթադրվող թուրքերը (սև թուրքերը) այս ազգային պետության մեջ (Թուրքիայում) չունեն խոսքի իրավունք: …հենց նրանց հետ են ամենից վատ վերաբերվում, բոլորից շատ հենց նրանց կրոնական, ազգային, մշակութային արժեքներն են ոտնահարվում»: Եվ դա այն դեպքում, երբ «Անատոլիան ոչ մի ժամանակաշրջանում չի հասել նման համամասնությամբ թուրք և մահմեդական բնակչության: Բայց միևնույն ժամանակ թուրքերն իրենց հիմնադրած ոչ մի պետության մեջ չեն եղել այդչափ անզոր և ոչ ազդու: Թուրքերի հիմնած բազմաթիվ պետություններում թուրքերը մեծամասնութուն չէին կազմում, բայց ազդեցիկ էին ու ղեկավար (www.sagduyu.de)»:

Ազդեցիկ ու ղեկավար թուրքի տեսակի («սև թուրքերի», այսինքն` էթնիկ թուրքի- Հ.Ա.) միահեծան իշխանության թուլացումը այլ ժողովուրդների զարթոնքի համապատկերում, որ այլապես նշանակում է ազգերի ու մարդկանց իրավահավասարության պահանջ, թուրք ազգայնամոլության համար պարունակում է մեկ իմաստ. Թուրքիայի մասնատում ու ոչնչացում: Ժողովրդավար Թուրքիայի մոտիկ հեռանկարով խանդավառված իդեալիստներին արժե հիշեցնել թուրք մտավորական Էրգուն Բաբահանի մտահոգությունը թե կասկածը. «Ի կատի ունենալով այն հանգամանքը, որ Թուրքիան դարձել է մեջտեղից երկուսի բաժանված մի երկիր, ինչպես նաև` այս ուսումնասիրության արդյունքները ցույց են տալիս, որ մեր երկիրն ունի շատ կարևոր մի խնդիր` թուրքական հարցը: Չգիտեմ` հնարավոր է արդյոք նորմալ մարդ դարձնել նրանց, ովքեր զզվանք են տածում իրենցից տարբերվողների հանդեպ, չեն կարողանում հաշտվել այդ հանգամանքի հետ: Սակայն գիտեմ, որ հեշտ չէ ժողովրդավարություն արմատավորել մի երկրում, որտեղ կան հանդուրժողականությունից այսքան զուրկ և այսքան զորեղ մարդիկ (Էրգուն Բաբահան, Star,06.06.09)»:

 Հակահայ քարոզչություն

Միատարր երկիր ստեղծելու երիտթուրքերի ծրագիրը հանգեցրեց հայերի, հույների և ասորիների Ցեղասպանության, որը մերթ երիտթուրքական ոճով, մերթ սպիտակ երանգավորումներով շարունակվեց քեմալականների ու նրանց հետևորդների կողմից` այս կամ այն չափով տարածվելով նաև մոտ 50 այլ ժողովուրդների վրա: Այսօր, երբ պարզվում է, որ այդ ծրագիրը տապալված կամ կիսակատար է, արդյո±ք ազգայնամոլների ուղեղներում երկրորդ ցեղասպանության ծրագիրը չի խմորվում: Հարցադրումը չափազանցություն չի թվա, եթե թեկուզ հպանցիկ ծանոթանանք ազգայնամոլների գաղափարներին և բացահայտ կամ գաղտնի (խորքային) գործելաոճին: Ինչպես նախկինում երիտթուրքերը, այժմ էլ սրանք փորձում են կերտել ներքին ու արտաքին թշնամիների կերպարներ` թուրք հասարակությունը համախմբելու և սրբազան պատերազմի առաջնորդելու համար: Այդ մարդիկ, որ կայացած բացահայտ կամ գաղտնի ազգային, պետական, քաղաքական, ռազմական և գաղափարական ոլորտի գործիչներ ու տիրական դեմքեր են` օժտված նյութական, վարչական, քաղաքական ու ռազմական մեծ կարողություններով, երիտասարդ սերունդներին իրենց հետևից տանելու համար ծրագրված ու համակարգված լայն գործունեություն են ծավալում. «Ականատես ենք լինում, որ ամենաընտիր համալսարաններն անգամ կրթում են «ուրիշի» նկատմամբ թշնամական զգացումներ տածող, սպանությունը սրբացնող, ֆաշիզմի հակված մտայնություն ունեցող մարդկանց: Ֆաշիստական, քանի որ չի ճանաչում «ուրիշի» ապրելու իրավունքը: Եթե իր ձեռքում լինի, ինչպես 1915 թ., կաքսորի, հեռու կքշի այս հողերից գլխաշոր կրողին էլ, քրդին էլ (Էրգուն Բաբահան, Star,06.06.09)»: Ինչպես տեսնում ենք, 1915 թ. կրկնության վտանգի զգացումն ունեն նաև որոշ թուրք մտավորականներ:

Իսկ ովքե՞ր են այդ մարդկանց թշնամիները. «Կրիպտո հայերը, նրանց գլխավոր աջակից հույն փոքրամասնությունը և վերնախավի ատելի ներկայացուցիչները: Վերջիններից կազմված մեր կաստան, անշուշտ մեր ներքին քաղաքական հաստատությունները, գաղտնի միությունները, մեր պետության ու պաշտոնական անդամների մեջ կազմակերպված ներքին տմարդիները: Այսինքն` Հայաստանը, Հունաստանը, Ֆրանսիան, Անգլիան, Գերմանիան և ԱՄՆ-ը` շաղկապված կերպով թուրքի, Թուրքիայի և իսլամի թշնամիներն են… բոլոր անհայտ հանցագործների, անարխիայի, ահաբեկչության, մարդասպանության, ոճրագործների և նրանց բոլոր նախաձեռնությունների ետևում, անկասկած, կանգնած են հունական ու հայկական կազմակերպությունները: Քանզի նպատակն ու սպասումը շարունակաբար կառուցվել է թուրքի և Թուրքիայի հանդեպ թշնամության, արյան, վրեժխնդրության ու ատելության վրա (Յուսուֆ Գեզգին www.sagduyu.de)»:

Թուրքիայի ազգայնամոլ մամուլը հեղեղված է այս կարգի հրապարակումներով, որոնց քարոզած գաղափարները խոր արմատներ են գցում հասարակության մեջ: Թուրք հասարակության այլամերժական և, հատկապես, հակահայկական տրամադրություններն այնքան են սրված, որ 500 հազար բնակչություն ունեցող Կեսարիայում տեղի ունենալիք Թուրքիա-Հայաստան ֆուտբոլային խաղի անցկացման դեմ ապրիլ ամսին կազմակերպված ստորագրահավաքին 15 օրում մասնակցեց 250 հազար մարդ. ստորագրահավաքի արշավն անցնում էր «Չեմ ուզում իմ քաղաքում տեսնել ադրբեջանցի եղբորս դահիճներին» նշանաբանով և սահմանը չբացելու պահանջներով:

Տասնամյակներ շարունակ Արևմտյան Հայաստանում, Կիլիկիայում և Թուրքիայի այլ վայրերում (բացի Ստամբուլից) հայերի գոյությունը ժխտող թուրքական իշխանությունները, քաղաքական ուժերը, մամուլը, մտավորականները, ամենատարբեր պետական ու ոչ պետական հաստատությունները վերջին 8-10 տարիներին ջանք չեն խնայում ամենուր ծպտյալ հայեր հայտնաբերելու գործում: Բացի ստամբուլաբնակ 50 հազար հայերից` «Այսօր Անատոլիայում… ենթադրվում է, որ գոյություն ունի 500 հազարից մինչև մեկ ու կես միլիոնի միջև տատանվող հայ ազգաբնակչություն: Այս հատվածի մի մասն իրոք մահմեդական է դարձել և լուծվել թուրք ու քուրդ հասարակության մեջ: Բայց նշանակալից չափով հայեր ծպտյալ վիճակում պահպանում են հայկական ինքնությունն ու կրոնը: Այսօր այս հատվածի զավակները հասարակության մեջ շատ ավելի ազդեցիկ են, քան բացահայտ հայերը: Իրենց ծննդավայրն ու անունները փոխելուց հետո մեծ քաղաքներ եկած ծպտյալ հայերը շատ ներգործուն են բյուրոկրատիայի ամենաստրատեգիական կետերում, ինչպես նաև` արվեստի և ԶԼՄ-ների աշխարհում (տե’ս նախորդ հղումը)»:

Այն, որ Արևմտյան Հայաստանում ու Թուրքիայի ողջ տարածքում կան հայեր, որոնք Ցեղասպանությունից փրկվածների սերունդներն են, հասկանալի է և օրինաչափ: Նրանց թիվն էլ հարցի մեկ այլ կողմն է. ես հակված եմ այն կարծիքին, որ այդ թիվը գոնե կրկնակի շատ է (բացահայտ քրիստոնյա և հայախոս հայեր, Ցեղասպանության ժամանակ և դրանից հետո իսլամացած հայեր, ծպտալ հայեր, շատ ավելի վաղ իսլամացած համշենահայեր և այլն, ԴՐՕՇԱԿ, 2009, թիվ 1, էջ 33-38): Բայց այստեղ հետաքրքիրն այն է, որ թուրքական ազգայնամոլ մամուլն ու քաղաքական-մտավորական շրջանակները այդ թիվը մեծացնում են աստիճանաբար` ըստ հակահայ քարոզչության քաղաքական նպատակահարմարության:

Երբ տարբեր երկրներ իրար հետևից սկսեցին ճանաչել Հայոց Ցեղասպանության փաստը, որոշ թուրք պատմաբաններ զոհերի թիվը փոքրացնելու համար սկսեցին փրկվածների ավելի մեծ թվեր ներկայացնել: Այսօր դրան ավելացել է մեկ այլ քաղաքական պատվեր. ամեն կերպ փաստել, ապացուցել, որ հայերը Թուրքիայի ամբողջականությանն ու պետության անվտանգությանը սպառնացող ուժ են. վտանգի չափը մեծացնելու համար հարկավոր է շրջանառության մեջ դնել ավելի մեծ թիվ` մեկ և կես միլիոն. «Մեր երկրում գոյություն ունի ուժեղ և ազդեցիկ մի հատված, որին անվանում ենք «կրիպտո օտարերկրացի»: Սրանք թուրք-մահմեդականի պատյանի մեջ պարուրված, իրենց իրական ինքնությունը թաքցնող, ատելությամբ ապրող, կարևոր պաշտոններ գրավելով` մեր ազգի զավակների համար դեպի պաշտոններ տանող ճանապարհը փակող անձինք են: Ծպտյալ օտարերկրացիների մի կարևոր հատվածն էլ կազմում են հայերը: Եթե անգամ ոչ սաբաթայականների չափ, այնուամենայնիվ կրիպտո հայերը շատ ազդեցիկ են Թուրքիայում: Իրենց նախկին ախոյանները հանդիսացող սաբաթայականների հետ համերաշխ են սև թուրքերի հարցում: Այսօր բանակից մինչև դատական համակարգ, արվեստներից մինչև քաղաքական դաշտ` ամենուր, իրենց գիտակցությունն ու ատելությունը պահպանող բազմաթիվ ծպտյալ հայեր կան: Կառույցներից մեկն էլ, որում բավականին մեծ թիվ են կազմում կրիպտո հայերը, մեր ազգի գլխին մութ խաղեր խաղացող, սադրանքներով մեր մարդկանց իրար դեմ հանել ձգտող, ամեն տեսակի հանցագործություն կատարող Էրգենեքոն ահաբեկչական կազմակերպությունն է (Յուսուֆ Գեզգին, www.aktifhaber.com)»:

Հայերից եկող վտանգն այնքան մեծ է, որ «մոռացության» է տրվում անգամ քրդական վտանգը: Ավելին` պարզվում է, որ քուրդ ժողովուրդը նույնպես վտանգված է. «Իսկապես ասած` քրդերը, որպես այս ազգի զավակներ, քրդականություն չեն արել անգամ պետության ղեկավար շրջանակներում: Միայն հայ կամ այլ ազգության պատկանող դյոնմեներն են շահարկում ու չարաշահում քրդերին: … Նրանց գործողությունները տանում են մասնատման և տարրալուծման (ընդգծ.` Հ.Ա) (Սեյֆի Շահին,  www.ortadogugazetesi.net)»: Իսկ որոշներն էլ սպասում են «…այն ժամանակվան, երբ զարթոնք կապրեն միմյանց դեմ թշնամացված ու հրահրված (հայ կամ այլ ազգության պատկանող դյոնմեների կողմից-Հ.Ա.) քրդերը և թուրքերը… ( www.aktifhaber.com)»:

Երևում է` 1915-23 թթ. քրդերի ձեռքով հայերին կոտորելու քաղաքականությունը կարոտախտ է ծնել ֆաշիստական ուղեղներում.նրանք դեռևս մի քանի տարի առաջ հայ օծեցին Օջալանին ու նրա բազմաթիվ զինակիցների: Երբ այս տարբերակը չտվեց ցանկալի արդյունքը, քանի որ բազմամիլիոն քուրդ ժողովրդի պայքարը որպես հայկական գաղտնի դավադրություն ներկայացնելը այնքան էլ համոզիչ չէր հնչում, ասպարեզ նետվեց նաև Էրգենեքոնի հայ-հրեական ծագման վարկածը: «Չի երևում, թե հայերը Էրգենեքոնի ուղեղն են ներկայացնում, սակայն եթե հայացք ենք նետում գործ անողներին, սադրանքներ հրահրողներին, բացահայտվում է, որ դրանք հիմնականոմ բոլորն էլ (կրիպտո) հայերն են: Խորքային գործերում հայերը օպերատորներն ու կատարողներն են, իսկ հայերից ավելի սպիտակ եղող հրեաները և սաբաթայականները նկատվում են որպես որոշումներ կայացնողներ… Այսօր ռազմավարական նշանակություն ունեցող կետերում բազմաթիվ ծպտյալ հայեր ու սաբաթայականներ կան»:

Էրգենեքոնի պարագլուխներից Վելի Քյուչյուքը հայ է, «…քանի որ նրա համախոհների տված ցուցմունքներում նշվել է, որ Վելի Քյուչյուքը հայերեն է խոսում իր մայրենի լեզվի պես, ապա հարց է ծագում. Էրգենեքոնի գործում տեղ գտած Վելի Քյուչյուքը որտեղի՞ց և ինչպե՞ս է սովորել հայերեն»: Պարզվում է` սա խիստ մութ անցյալ ունի. պետական պաշտոնի եղած շրջանում նրա հրամաններով հազարավոր թուրքեր ու քրդեր են իրար սպանել. «Վելի Քյուչյուքը հմտորեն օգտվել է բոլոր միջոցներից, որպեսզի տվյալ շրջանի մարդկանց թշնամի դարձնի թուրքին ու թուրքական պետությանը, այն էլ` հանուն «պետության» և «թուրքականության»…

«Հայեր են բոլոր այն ռեկտորները, ովքեր Էրգենեքոնի կազմակերպության «միջամտող» շրջապատ ստեղծելու համար շիկացնում են մթնոլորտը»:

«Եթե կցանկանաք, քննենք Էրգենեքոն կազմակերպության մեկ այլ կարևոր դերակատարի հարցը: Իսկ ո±վ է Բանվորական կուսակցության առաջնորդը եղած, Ափոյին ծաղիկ մեկնած, բազմաթիվ սադրիչ իրադարձությունների պարտադիր կերպով մասնակցած, պրովոկացիոն հոդվածների հեղինակ, մաոյիզմի և Չինաստանի կողմնակիցը լինելով հանդերձ Ռուսաստանի, Ալեքսանդր Դուգինի հետ գործ բռնած, բայց իրականում, ըստ տեղեկությունների, Անգլիայի շահերին ծառայող, վերջին շրջանում պանթուրքիստ-ազգայնամոլ-ռազմապաշտ դարձած, այս պահին Էրգենեքոնի գործով ձերբակալված Դողու Փերինչեքը: Դողու Փերինչեքի ընտանիքը ծագում է Էրզինջան նահանգի Էղին /Քեմալիյե/ գավառի Ափչաղա գյուղից»: Պարզվում է` այդ գյուղի բնակիչ բոլոր Փերինչեքները, ըստ արխիվային վավերագրերի, հայեր են` Դողու Փերինչեքի նախնիները:

Եվ որպեսզի ոչ մի կասկած չհարուցի ասվածը, հարկավոր է, որ այն ցնցող հայտնագործություն լինի, մանավանդ որ դրան չհավատալու ոչ մի բարոյահոգեբանական խոչընդոտ չկա. «Իր երկրին հավատարիմ, հայկական սփյուռքի հետ խնդիրներ ունեցող, բացահայտ հայ Հրանտ Դինքի սպանությունը մտահղացած` Էլազիգի Քարաքոչան գավառից Էրհան Թունջելիի արմատները նույնպես հայկական են: Ինչպես երևում է` որպես ամենաազգայնական, ամենաազգայնամոլ հանդես եկող էրգենեքոնցիները ծագումով ո’չ թուրք են, ո’չ էլ մահմեդական (Յուսուֆ Գեզգին, www.aktifhaber.com)»:

Նման քարոզչության դեմ հանդես եկող մի շարք թուք մտավորականներ ու գրողներ կամ ստիպված հեռացել են երկրից, կամ բանտերում են: Նույն ճակատագիրն է սպասում նրանց, ովքեր դեռևս ազատության մեջ են և համոզված են, թե Թուրքիայում կարելի է կառուցել «Մի նոր աշխարհ` ոչ մահմեդականների հետ (Ալի Բուլաչ, Zaman, 20.07. 09)»:

Հաշվի առնելով թուրք հասարակության մեջ տիրող բարոյահոգեբանական մթնոլորտը, թուրքական իշխանությունների որդեգրած քաղաքականությունը և Օսմանյան Կայսրությունից ժառանգություն մնացած ցեղապաշտական-պանթուրքիստական տեսլականը` ավելի հավանական է կարծել, որ Թուրքիայում դեռ շատ երկար տիրապետող դիրքեր կունենան այն ուժերը, որոնք ստեղծված իրավաճակի վերլուծությունից հանգել են հետևյալ եզրակացությունը. «Հասել է ժամանակը, որպեսզի մեր երկրին, քաղաքակրթությանը և ազնվական ժողովրդին ուղղված թշնամական նախագծի, ծրագրի, սցենարի ու գործողությունների, օրինական կամ անօրինական կողմ հանդիսացող բոլոր միությունների, կազմակերպությունների, պետությունների և կառավարությունների դեմ «բացահայտ դիրք» բռնենք և նման ու փոխադարձ քաղաքականության հետևենք (Մուստաֆա Նեվրուզ Սընաջը,   www.anayurtgazetesi.com)»:

Իսկ այդ «թշնամական նախագծի, ծրագրի, սցենարի ու գործողությունների» հեղինակների ու դերակատարնեիրի մեջ, ըստ առավել տարածված տեսակետի, Հայաստանն ու հայությունը առաջիններից են. «Ո՞վքեր են ցանկանում Թուրքիայի մասնատումն ու կործանումը. Հայաստա’նն է ուզում, սփյուռքահայե’րն են ուզում: Երբեք մի’ գայթակղվեք ու խաբվեք նրանով, որ մեր նախագահը ֆուտբոլային խաղը դիտելու նպատակով այցելեց Երևան: Հայերը մեզանից հող են պահանջում, փոխհատուցում են պահանջում, կրկին Թուրքիայում ապրելու թույլտվություն են ուզում: Նրանք ևս չեն ցանկանում, որ Թուրքիան հզոր լինի: Ուզում են, որ Թուրքիան մասնատվի, որ իրենց ձգտումներն իրականանան»( Մեհմեդ Շևքեթ Էյգի, Milli Gazete, www.mehmetsevketeygi.com):

Նման քարոզչության արդյունքները արտացոլվում են Միջազգային ռազմավարական հետազոտությունների կազմակերպութեան` 2009 թ. կատարած հարցախույզի տվյալներում. «Թուրքիոյ թշնամի նկատուող երկիրներուն մէջ Միացեալ Նահանգներ կը գրաւէ պարագլուխի դիրքը (25.4 առ հարիւր), Իսրայէլ (15.6 առ հարիւր), Ֆրանսա (12 առ հարիւր), Հայաստան (10.3 առ հարիւր), Յունաստան (7 առ հարիւր), Ռուսիա (6.4 առ հարիւր) և Գերմանիա (1.8 առ հարիւր)։Ըստ 2005ին կատարուած հարցախոյզի արդիւնքներուն, մասնակիցներուն 6 առ հարիւրը Հայաստանը թշնամի երկիր կը նկատէր, իսկ 2.8 առ հարիւրը՝ Ռուսիան։ Հարցախոյզը կատարուած է Պոլսոյ, Անգարայի, Իզմիրի և Պուրսայի մէջ (Ասպարէզ, 25. 08. 2009)»:

Եթե այսպիսի քաղաքներում, ուր գտնվում են մտավորական կենտրոնները, առավել ազատական կամ ժողովրդավարական հաստատություններն ու լրատվամիջոցները, Հայաստանը թշնամի համարողների թիվը 5 տարում գրեթե կրկնապատկվել է, ապա Կեսարիայում կատարված ստորագրահավաքի մասնակիցների թիվը` 250 հազար, ինչը բնակչության 50 տոկոսն է, ամբողջ Թուրքիայի հաշվարկով ներկայացնում է առավել իրական պատկերը:

Իսկ մինչ այդ «բացահայտ դիրքի» կողմնակիցներն այսօր Ստամբուլի (հնարավոր է` նաև այլ քաղաքների) քրիստոնյաների և, հատկապես, հայերի տների վրա խաչի նշաններ են գծում (Ասպարէզ, 19. 08. 09), ճիշտ այնպես, ինչպես Օսմանյան Կայսրությունում «զտումների» նախօրյակին, ինչպես հանրապետական Թուրքիայում` 1955 թ. սեպտեմբերյան հակահայ և հակահույն բռնարարքներից առաջ…

 * Բացի թիվ 1 հղումից` բոլոր թարգմանությունները թուրքերենից կատարեց Մելինե Անումյանը:

Հայկազուն Ալվրցյան,  ԴՐՕՇԱԿ,  թիվ 9, 2009