ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ՈՉ ՆՅՈՒԹԱԿԱՆ ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆ

“Ոչ նյութական մշակութային ժառանգություն” բնութագրումն այսօր դարձել է տերմին և գտել է միջազգային ճանաչում: Ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունը բանավոր փոխանցվող ավանդների ամբողջությունն է, որ գիտությունը՝ սկսած 19-րդ դարի կեսերից, առանձնացրեց և արձանագրեց որպես բանահյուսություն, ազգագրություն  և ժողովրդական կիրառական արվեստ:

Պատմելը, երգելը, նվագելը, լսելով սովորելը ոչ միայն արվեստ է, լսողական շնորհ, այլ նաև մշակութային հաղորդակցության պահանջ՝ բանավոր ձևի մեջ:

Բանավոր գոյաձևը ոչ նյութական մշակույթը փոխանցելու յուրօրինակ դպրոց էր, համատարած ուսում, որն ապահովում էր իմացողից-չիմացողին, մեծից-փոքրին անցնող գիտելիքների և մշակույթի շարունակական կապը:

Ավանդական ժառանգությունը պաշտպանել և պահպանել այսօրվա մշակութային դաշտում նշանակում է՝ պահել մշակույթի բոլոր առանձնահատկությունները:

Այստեղ հարկ է նշել, որ Հայաստանի ոչ-նյութական մշակութային ժառանգության կարևորագույն մաս հանդիսացող դուդուկի երաժշտությունը 2005թ. նոյեմբերի 25-ին տեղի ունեցած “ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի Մարդկության բանավոր և ոչ-նյութական մշակութային ժառանգության գլուխգործոցների երրորդ հռչակման” արարողությանը, հռչակվեց Մարդկության բանավոր և ոչ-նյութական մշակութային ժառանգության գլուխգործոցներից մեկը:

Հայ ժողովրդի ոչ նյութական մշակութային ժառանգությունն ընդգրկում է.

Բանահյուսական ժառանգություն

1. վիպական բանարվեստն իր տեսակներով՝ դյուցազնավեպ /էպոս/, առասպել, հեքիաթ, ավանդություն, զրույց, առակ, հանելուկ, առած և ասացվածք, անեծք և օրհնանք, երդում, աղոթք, ողջույնի, հրաժեշտի, մաղթանքի բանաձևեր և այլն,
2. քնարական բանահյուսությունն իր տեսակներով՝ դյուցազներգություն, վիպերգ, պատմական, ռազմի և զինվորագրության երգ, հայրեն, աշխատանքային, ծիսական երգ, օրորոցային ու մանկախաղաց երգ, սիրերգ, պարերգ և այլն,
3. պարավեստն իր տեսակներով՝ աշխատանքային, ծիսական պար, շուրջպար, զուգապար, մենապար և այլն,
4. գործիքային երաժշտությունն իր տեսակներով՝ ծիսական, հովվական, ռազմի, պարին ուղեկցող և այլն,
5. դրամատիկական բանահյուսությունն իր տեսակներով՝ թատերայնացված խաղ, հանդիսություն, դիմակահանդես, լարախաղացություն, ստվերների թատրոն և այլն:

Ժողովրդական կիրառական արվեստ և արհեստներ

1. քարագործություն, մետաղագործություն, դարբնություն, արծաթագործություն, ոսկերչություն, փայտագործություն, կավագործություն, կարպետագործություն, գորգագործություն, մանածագործություն, ասեղնագործություն և այլն,
2. հագուկապ /տարազ/ և զարդարվեստ,
3. տան ներքին կահավորանք, կահկարասի և սպասք,
4. երաժշտական գործիքներ և դրանց պատրաստումը:

Հայաստանի Հանրապետությունում ոչ նյութական մշակութային ժառանգության պահպանման և հետազոտման հիմնախնդիրներով զբաղվում են ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի ազգագրության և բանահյուսության բաժինները, ԳԱԱ Արվեստի ինստիտուտի ժողովրդական երաժշտության բաժինը, ՀՀ մշակույթի և երիտասարդության հարցերի նախարարության “Ժողովրդական ստեղծագործության և արհեստագործության հանրապետական կենտրոն” ՊՈԱԿ-ը, Երևանի Կոմիտասի անվան պետական կոնսերվատորիայի ժողովրդական ստեղծագործության կաբինետը և Հայ երաժշտական ֆոլկլորագիտության ամբիոնը, ԲՈՒՀ-երում գործում են բանահյուսության և ազգագրության ամբիոններ կամ կարճատև դասընթացներ: Բնագիր նյութերը պահվում են արխիվներում և թանգարաններում, բայց կենտրոնացված չեն, ցրված են տարբեր հիմնարկների պահոցներում՝ գիտական հիշյալ ինստիտուտների արխիվներում, Մատենադարանում, Ազգային արխիվում, Եղիշե Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանում, Պատմության և ազգագրության թանգարանում, Հայաստանի պատմության թանգարանում, ԲՈՒՀ-երի և տեղական նշանակության համայնքային թանգարաններում, անհատ բանահավաքների անձնական հավաքածուներում և այլն:

Հայ ժողովրդի ոչ նյութական մշակութային ժառանգությանը վերաբերող այս կայքը առաջին փորձն է համաշխարհային հանրությանը ներկայացնելու հայ ժողովրդի հազարամյա ոչ նյութական մշակույթի որոշ էջեր: Կայքը լինելու է շարունակական և համալրվելու է նոր նյութերով և ուսումնասիրություններով:

http://www.icha.mincult.am/index.php?lang=arm