Բանահյուսությունը ժողովրդի բանավոր ստեղծագործությունն է, նրա հավաքական բանականության և հավաքական հույզի արգասիքը: Սկիզբ առնելով անհիշելի ժամանակներից, այն հոսանուտ գետի պես, անընդհատ նորոգվել է, իր մեջ ներառելով ժողովրդի աշխարհընկալումը, դարավոր կենսափորձն ու իմաստությունը:
Բանահյուսությունը՝ հոգևոր մշակույթի այդ կարևորագույն բնագավառը, հաստատագրված բնագրեր չի ճանաչում և փոխանցվում է բերնեբերան:
Բանահյուսության ուսումնասիրությամբ զբաղվող գիտությունը՝ բանագիտությունը, իբրև առանձին գիտություն ձևավորվել է 19-րդ դ. սկզբներին, Գրիմմ եղբայրների, հատ-կապես՝ Յակոբ Գրիմմի կողմից:
Որոշ ժամանակ անց բանհայուսության ուսումնասիրությունն ընդլայնում է իր աշխարհագրությունը: Ինքնարտահայտման այդ գործընթացի մեջ իր ուրույն տեղն ուներ նաև հայ ժողովուրդը: Արդեն իսկ 19-րդ դ. կեսերին եվրոպական առաջավոր երկրների բանագիտական մտքի ազդեցությամբ հայ մտավորականությունը ևս կարևորեց մեր ժողովրդի բանավոր ավանդության տարբեր ժանրերի գրառման, հրատարակման և ուսումնասիրման պատմամշակութաբանական անհրաժեշտությունը: Այդ գործում իրենց մեծ ավանդն ունեցան հայ մշակույթի մի շարք երախտավորներ (Գ. Սրվանձտյանց, Մ, Աբեղյան, Գ. Շերմազանյան, Մ. Բարխուդարյան, Գ. Ղափանցյան, Ա. Ղանալանյան, Կ. Մելիք-Օհանջանյան, Ս. Հարությունյան և այլոք), ովքեր կարողացան կորստից փրկել հայ ժողովրդի բանավոր մշակույթի գանձերը և գիտական հիմքերի վրա դնել դրանց ուսում-նասիրությունը:
Հայ ժողովրդական բանահյուսության հավաքման և հետազոտման գործընթացը սկզբ-նավորվում է Գ. Սրվանձտյանցով (“Գրոց ու բրոց և Սասունցի Դավիթ կամ Մհերի դուռ”, 1874), որը առաջ բերեց բանահավաքչական մեծ շարժում:
Բանահյուսական ստեղծագործությունները, ընդհանուր առմամբ, բաժանվում են երկու հիմնական սեռերի կամ տիպերի՝ էպիկական և քնարական:
Վերոհիշյալ սեռերի՝ մեծ ու փոքր ծավալի հետևյալ ժանրերը ստորև ներկայացված են հայկական բանահյուսական նյութի համատեքստում.
|
Leave a Reply