ԱՂԲԱԿ, Աղբագ. 1.Մեծ Աղբակ, գավառ Մեծ Հայքի Վասպուրական նահանգում, Մեծ Զավ գետի վերին հեսանքի` Աղբակ վտակի ավազանում: Կենտրոնը եղել է Ադամակերտ քաղաքը: Աղբակում հիշատակվում են Կակենից, Որսերանք և Օսի գյուղերը: Վերջինիս մոտ գտնվող Ս.Խաչ վանքը եղել է Արծրունիների տոհմական դամբարանը: Աղբակի Ս.Բարդուղիմեոս վանքում, ըստ ավանդության, թաղվել է Բարդուղիմեոս առաքյալը: Ուշ միջնադարում գրեթե լիովին հայաբակ էր: XIV-XV դարերում Աղբակի լեռնային մասերում հաստատվել են քրդական ցեղեր: XIV դարում Աղբակը զավթել է Օսմանյան սուլթանությունը:

XIX դ. 80-ական թվականներին Աղբակի բնակիչների (մոտ 10 հազար) մեծ մասը հայեր էին: Ապրել են նաև ասորիներ: Հայերը 1896 թ. ենթարկվել են կոտորածի և կողոպուտի: XXդ. սկզբին` Վանի նահանգի գավառակ՝ 144 գյուղով:

Արևմուտքից սահմանակից էր Նորդուզին և Խոշաբին, հյուսիսից`Մահուդիեին, արևելքից` Պարսկաստանին, հարավից` Գավառին և Ջուլամերիկին:

1914-15թթ. Աղբակի հայերի մեծ մասը բնաջնջվել է: Փրկվածներն ապաստանել են Արևելյան Հայաստանում: XIX դ. վերջին և XX դ. սկզբին հայերն ապրել են Աղբակի հետևյալ բնակավայրերում. Ալալան, (Ս.Հակոբ), Ալաս (Ալազ), Ակնիս, Ամպիկ (Ամբիկ), Աշկիթան (Աշկերտ Ներքին), Առակ, Ասպստան (Հասպստան), Ավզան, Ատես, Արջի, Բաբլասան, Բազ, Բաշկալե, Բարս, Բժնկերտ (Մժնկերտ, Գայլգոմ, Քելգոմ), Երնկանի, Զարզավկ, Թաղիկ (Մրիբա), Լաշկոտ, Խառատուն, Կարաբուլի, Հերեսան, Հոզի (Խուզի), Ձորադիր (Սորաբերդ), Մալգավա, Նաթրուկ, Չուխ, Պատկան, Ռալիմ, Ռասուլաց, Ռըկան, Սորան, Վանքի գյուղ (Դհեր, Ս.Բարդուղիմեոս), Փիրս (Փաստի):

2.Փոքր Աղբակ, գավառ Մեծ Հայքի Կորճայք նահանգում, Մեծ Աղբակի հարավային սահմանակցությամբ: Հայտնի է Ջլմար և Սրինգ ամուր բերդերով: Ենթադրվում է, որ հնագույն ժամանակներում մտել է Մեծ Աղբակի մեջ: XXդ. սկզբին Փոքր Աղբակին համապատասխանող տարածքում (Ջուլամերկում) էր գտնվում նեստորական ասորիների կաթողիկոսի` մար շիմոնի նստավայր Քոչանիս (Կոճանիս) ավանը:

Հայկական համառոտ հանրագիտարան, Հատոր 1, Երևան, 1990: