«Հայկական հարցի եւ Ցեղասպանության արխիվի տեղեկագիր մատյան. Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարան» գրքի շնորհանդեսը Երեւանում

Հունիսի 24-ին Երեւանում տեղի ունեցավ «Հայկական հարցի եւ Հայոց ցեղասպանության արխիվի տեղեկագիր մատյան. Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարան» գրքի առաջին հատորի շնորհանդեսը: Լուսինե Սահակյանի, Անի Ոսկանյանի, Անի Սարգսյանի՝ 1040 էջից բաղկացած այս աշխատությունը Հայոց ցեղասպանությանն առնչվող բացառիկ վավերագրությունների ամբողջություն է, որն իրականացվել է ԵՊՀ Հայագիտական հետազոտությունների ինստիտուտում՝ Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարանի հետ համագործակցությամբ։

«Դեռեւս 2017 թ-ին Երեւանի պետական համալսարանի նախկին ռեկտոր Արամ Սիմոնյանի առաջարկով մեր աշխատանքային խումբը՝ Երեւանի պետական համալսարանի հայագիտական հետազոտությունների Հայ-օսմանական առնչությունների բաժնի իմ գործընկեր Անի Սարգսյանի հետ միասին մեկնեց Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարան՝ թվայնացնելու 1938 թ-ից այնտեղ ի պահ տրված Հայկական հարցին եւ Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող արխիվային, թերեւս, ամենամեծ հավաքածուն: 1922 թ-ին Զավեն պատրիարքը կարողացել էր քեմալականների մուտքով կազմակերպել արխիվի դուրսբերումը, եւ այն հայ ժողովրդի նման անցել է դեգերումների ճանապարհով ու, վերջապես, հասնելով Մանչեսթեր, Մարսել, 1938 թ-ին հանգրվանել Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարանում»,-լրագրողների հետ զրույցում պատմոց Լուսինե Սահակյանը:

Արխիվը, որից օգտվել են հեղինակները, անմշակ վիճակում էր, պահվում էր 11 արկղերում եւ ներկայացնում 1912-1922 թթ. ժամանակահատվածը: «Սրանք դիվանագետների, հոգեւորականների, օտար քաղաքական գործիչների զեկուցագրեր են, նամակներ, տարաբնույթ վիճակագրական ցուցակներ… անգամ երիտթուրք ոճրագործների ցուցակներ, որոնք ներկայացնում են նրանց գործած ոճիրների մեթոդները, ձեւերը: Այստեղ կան նաեւ Թալեաթի, Էնվերի կողմից հայերի բնաջնջման հրամանագրեր»:

Այս վավերագրերին ժամանակին անդրադարձել են ցեղասպանության առաջին սերնդի ներկայացուցիչները, սակայն Լուսինե Սահակյանի խոսքով՝ իրենց նպատակն էր ստեղծել ընդարձակ ցուցակ՝ տեղեկագիր մատյան, որտեղ ներկայացված են դեռեւս առաջին արկղում պահվող վավերագրերը. «Որոշ բաներ բառացի ենք տեղադրել՝ հաշվի առնելով նյութի կարեւորությունը՝ մասնավորապես օսմաներեն վավերագրերը, որպեսզի դրանք արագ հասանելի լինեն լայն շրջանակներին: Կարծում եմ, որ սա շատ օգտակար կլինի Հայոց հարցի պատմության մասնագետներին, քանի որ գիրքը ներկայացված է նոր լույսի ներքո, ինչի հարցում մեզ օգնել են հենց այդ արխիվային վավերագրերը»,-հավելեց Սահակյանը:

Գրքի խմբագրման աշխատանքներով զբաղվել են Վահրամ Շեմմասսյանը, Վաչե Բրուտյանը, Ռուբեն Մելքոնյանը, Միհրան Մինասյանը, Ալեքսանդր Սաֆարյանը, Սերգեյ Վարդանյանը, Սեդա Գասպարյանը, Վարուժան Պողոսյանը։

Շնորհանդեսը վարում էր ԵՊՀ Արեւելագիտության ֆակուլտետի դեկան պ. գ. դոկտոր, պրոֆեսոր Ռուբեն Մելքոնյանը։ Գրքի մասին խոսելիս ինչպես հեղինակներն, այնպես էլ բանախոսներն, ընդգծեցին դրա նպատակն ու կարեւորությունը՝ հույս հայտնելով, որ այն կօգնի Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչ պատասխանատուներին ու մասնակից հանցագործներին օրինական պատժելու եւ արդարությունը վերականգնելու հարցում։

«Ցեղասպանության խնդիրը, բացի հուզական ֆոնից, ունի կարևոր իրավական կողմ, որը ներկայացված է այն արխիվային նյութերում, որոնց ուսումնասիրությանը նվիրված է այս հատորը։ Այս գիրքն ունի գերկարևոր նշանակություն՝ նվիրված է մի խնդրի, որը դեռ չի գտել իրավական, բարոյական հանգուցալուծում»,- ասաց նա։

Նրա խոսքով՝ գրքում զետեղված ապացույցներն էական պատասխան են թուրքական ժխտողականությանը։

«Այն նաև կոչ է տարբեր երկրներին ճանաչելու և առերեսվելու ճշմարտության հետ»,- ասաց Ռուբեն Մելքոնյանը:

«Հայկական հարցի և Հայոց ցեղասպանության տեղեկագիր մատյան. Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարան» գրքի շնորհանդեսին ներկա ԳԱԱ պատմության ինստիտուտի տնօրեն, պատմաբան Աշոտ Մելքոնյանը նշել է, որ հրաշալի աշխատանք է կատարվել, և հավելել, որ թուրքական կողմի գլխավոր փաստարկն այն է եղել, թե ուր են հայկական աղբյուրները, որովհետև իբր Անտանտի երկրների աղբյուրները «սարքովի» են, բայց հետո մեջտեղ եկան գերմանական աղբյուրները, անգամ թուրքական որոշ նյութեր շրջանառվեցին, և մեր հակառակորդները սկսեցին լռել:

Այս համատեքստում Մելքոնյանը նկատեց. «Այդ ժխտողականության չար ձեռքը եկավ և հասավ Հայաստան, որ երբևէ չէինք կարող պատկերացնել»:

Պատմաբանը խոստովանեց՝ ինքն այն մարդկանցից մեկն է եղել, ով դեմ է եղել Հայոց ցեղասպանության ժխտողականության քրեականացմանը Հայաստանում, բայց այսօր, ըստ նրա, դրա անհրաժեշտությունն արդեն կա:

«Հայկական հարցի եւ Ցեղասպանության արխիվի տեղեկագիր մատյան. Երուսաղեմի Հայոց պատրիարքարան» գրքի շնորհանդեսը՝ Երեւանում