Թուրքիայում հայ քաղաքացին շարունակում է դիտվել անվստահելի տարր

Ալին Օզինյան

Թուրքիայի Ազգային անվտանգության խորհուրդը 2000թ. ամենավտանգավոր երկու սպառնալիք ամրագրեց.

• փոքրամասնությունների գործունեությունը՝ քրիստոնյաների զավթված կալվածքների վերադարձի պահանջներ, դպրոցների և եկեղեցիների վերահսկողություն, ծպտյալ հայերի գաղտնի գործունեություն,

• միսիոներական գործունեություն:

Հասարակության ուշադրության կենտրոնում սկսեցին հայտնվել քրիստոնեական միսիոներները, ներկայացվում էր, թե երկիրը միսիոներների օգնությամբ արագորեն քրիստոնյա է դառնում: Փողոցներում վաճառվում էր Աստվածաշունչ, կեղծ քահանաները բացահայտ քարոզում էին քրիստոնեության առավելությունները: Այս գործողությունների արդյունքում հարձակումների ենթարկվեցին և սպանվեցին եվրոպացի միսիոներներ, սակայն հիմնական հարվածը նախատեսվում էր հասցնել Հրանտ Դինքին, որը բավական ակտիվ գործունեություն էր վարում` դուրս գալով «համայնքային հայի սովորական կերպարից»: Պատրվակ բռնելով Աթաթուրքի հոգեորդի՝ Սաբիհա Գյոքչենի հայ լինելու մասին հրապարակումը՝ անվտանգության բարձրաստիճան ներկայացուցիչների կողմից Դինքը բացահայտ ահաբեկման ենթարկվեց: Զուգահեռաբար Ստամբուլի հայոց պատրիարքը ստանում էր սպառնալիք պարունակող նամակներ, ի հայտ եկավ «Թալեաթ փաշա կոմիտեն», որը բացահայտ հայտարարում էր. «Ով կասի` ցեղասպանություն է եղել, նրա ձայնը կտրելու ենք արյունով կամ` առանց արյունի»: Այս կոմիտեի ցայտուն դեմքերից փաստաբան Քեմալ Քերինչսիզը, հավաքելով «իր ընկերներին», թրքությունը վիրավորելու մեղադրանքով դատեր էր բացում Հրանտ Դինքի և թուրք մտավորականների դեմ: Նա ոչ միայն ցույցեր էր կազմակերպում «Ակօս» թերթի խմբագրության և Հայոց պատրիարքարանի առաջ, այլև Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Գարեգին Բ-ի` Թուրքիա կատարած այցի ժամանակ վեհափառի ավտոշարասյան ուղղությամբ նետված հավկիթներով, ազգայնական թևի հերոսն էր դառնում: Նրա ղեկավարած խմբավորումը թույլ չէր տալիս 1915-ի մասին որևէ քննարկում իրականացնել: Հայերի բնակարանները նշանադրվում էին, հարձակումների էին ենթարկվում հայկական եկեղեցիները, դպրոցները: Հայաբնակ թաղերում սերմանվում էր վախի մթնոլորտ, աճում էր լարվածությունը:

Կարծես թե դավադիրների պլանը հասունանում էր: Մի կողմից Թուրքիայում աննախադեպ խոսքի ազատություն էր հաստատվում, կառավարությունը ուզում էր Եվրոպային ցույց տալ բարեփոխումներ իրականացնելու իր պատրաստակամությունը և Հայկական հարցի լուծման նախադրյալները, մյուս կողմից երկրում ուղղորդված աճում էր ազգայնականների հայատյացությունը: Նրանց ձայները գնալով բարձրանում էին, գործողությունները` ավելանում:

Պետք էր երկիրը և՛ ներսից, և՛ դրսից ցնցելու վերջին կաթիլը `կառավարությունը տապալելու համար: 2007թ. Դինքի սպանությամբ, կարելի է ասել, Թուրքիայում «երկրաշարժ» տեղի ունեցավ: Աղմուկը շատ մեծ էր, սակայն արդյունքն` անկանխատեսելի:

Կառավարությունն ինքը հարվածեց՝ ձերբակալելով բազմաթիվ անձանց, զինվորական, քաղաքական, լրագրողական շրջանակներից: Հայտնաբերվեցին բազմաթիվ փաստաթղթեր, զինապահեստներ, մեղադրյալի աթոռին հայտնվեցին փաշաները….

Անցյալ ամիս տեղի ունեցած վերջին դատով Էրգենեքոնի կազմակերպության պատասխանատուները վեջնականապես դատապարտվեցին, սակայն Դինքի սպանությունը այդպես էլ չմիացվեց այդ դատավարությանը: Հատկանշական է, որ Դինքի սպանության կազմակերպիչներն այլ հանցանքների համար երկարատև ազատազրկման դատապարտվեցին Էրգենեքոնի դատավարությամբ: Միևնույն ժամանակ, Դինքի սպանության մեջ դեր խաղացած և դա քողարկած մոտ հիսուն պաշտոնյաներից ոչ մեկը չդատապարտվեց, հակառակը՝ մեծամասնությունը պաշտոնի բարձրացում ստացավ:

Իթթիհադականների ժառանգները հայերին փորձեցին օգտագործել Էրդողանին տապալելու համար, սակայն Էրդողանը, պատժելով նրանց, զերծ մնաց «հայի սպանությունը» սեփական իշխանության ամրապնդման ամենահիմնական գործոնը դարձած Էրգենեքոնի դատավարությանը խառնելուց:

Թուրքիայում տարիներ շարունակ իշխանության եկած տարբեր քաղաքական ուժերի հայկական՝ այսինքն հակահայկական, քաղաքականությունը համարյա նույնն է: Արդարություն և զարգացում կուսակցությունը, չունենալով իթթիհադական գաղափարական ժառանգություն, կարծես թե այլընտրանքային քաղաքականություն էր վարում հայերի նկատմամբ: Սակայն գնալով համոզվում ենք, որ Թուրքիայում ընտրված և չընտրված քաղաքական ուժերը համակարծիք են հայերին ընկալելու և վերաբերվելու հարցում: Թուրքիայում թե՛ պետության, թե՛ խորքային պետության համար հայ քաղաքացին շարունակում է դիտվել անվստահելի տարր, որի իրավունքները և կյանքը արժանի չեն պաշտպանվելու:

http://civilnet.am