Հայոց կոտորածի միջոցով ձեռք բերված 5 միլիոնի ճակատագիրը

Զեյնեփ Թոզդուման

Թուրքիայի ոչ մահմեդական ժողովուրդների ճակատագիրը փոխած 1915 թ. կոտորածը (մասնավորապես ՝ 16  ամսվա կարճ ժամանակահատվածում հայկական բնակչության կեսից ավելին ոչնչացվեց Երիտթուքական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեի 12 հոգանոց  հատուկ խմբի կողմից), մարդկության դեմ մեծ ոճիր լինելուց բացի,  գույքի և բանկային հաշիվների յուրացման, տնտեսական և պատմամշակութային ցեղասպանության սև դրոշմն իր վրա կրող մի հետք է:

1915 թ. հունիսի 10-ին կայացած մեջլիսի նիստում, երբ գլխավոր խորհրդի նստաշրջանն ավարտված էր, գույքային հարցերով զբաղվող խորհրդարանական հանձնաժողովի կողմից ընդունվեց բռնագրավման և հանրայնացման մասին ժամանակավոր օրենքը:

Աքսորված հայերին պատկանող գույքն ու բանկային հաշիվները ճանաչվեցին «լքյալ» և պետությանն իրավունք շնորհվեց դրանք իրենց ձեռքն առնելու: Պետության շահերից բխող այս անօրինականությունը թուրքական մեջլիսում միայն եզակի անձանց կողմից արժանացավ քննադատության: Մինչև 1918 թ. բազմաթիվ անգամներ   ընդդիմախոսությամբ հանդես եկած պատգամավոր Ահմեդ Ռըզանայդ մասին ասել էր. «Այդ գույքը լքյալ գույք համարելը անօրինական է, քանի որ գույքի տերերը իրենց ցանկությամբ չեն լքել այն, նրանք բռնի ուժով իրենց տեղերից հեռացվել են: Կառավարությունն այժմ նրանց գույքը վաճառում է  իրենց պաշտոնյաներին: Սա սահմանադրության 21-րդ հոդվածի ուղղակի խախտումն է: Սա դաժան ողբերգություն է: Ինձ թևիցս բռնիր ու գյուղիս սահմաններից դուրս նետիր, հետո էլ գույքս ու ապրանքս վաճառիր: Սա անթույլատրելի է»:

Օսմանյան կառավարությունը 1915 թ. հունիս ամսին միայն 5 միլիոն թուրքական լիրային համարժեք գումար էր ներդրել պետական պարտատոմսերի մեջ:

Ավելի ուշ այս ներդրումներն ապահովության համար ուղարկվեցին Բեռլին ու Վիեննա   և պահպանության հանձնվեցին` ոսկու տեսքով:

Օսմանյան այս գումարները ներդրվեցին եւրոպական բանկեր` պատերազմից հետո օգտագործելու նկատառումներով: Իր հերթին Գերմանիան, առիթն օգտագործելով, այս գումարները հաշվեց օսմանյան պետական պարտքի փոխարեն, քանի որ գերմանական տարբեր կազմակերպությունների և բանկերի կողմից 1915 թ. առաջին երեք ամսում հայերին (որոնք հետագայում սպանվեցին կամ գաղթեցին – Ս. Հ.) տրված վարկերի պատճառով գերմանացիների կրած վնասները հայտարարվեցին 5 միլիոն թուրքական լիրայի չափով, և, հետևաբար, այս գումարն այլևս Թուրքիայի չվերադարձվեց:

Թուրքիայի կողմից պահպանության համար Բեռլին ուղարկված 5 միլիոն լիրայի մի մասը ձեռք էր բերվել   հայ կանանց և երեխաներին ստրկության վաճառելով:

1915 թ. ցեղասպանության ժամանակ հայ կանանց և երեխաներին վաճառելու համար բացված ստրուկների շուկաների վայրերում թուրք զինվորնորի համար կազմակերպվում էին հասարակաց տներ: Նմանատիպ օրինակներից կարող ենք հիշատակել Մարդինի զինվորական հրամանատարչության առջև բացված ստրուկների շուկան:

Փախցված և ստրկացված հայ կանանց մահմեդական հարեմներում պահելը, հայկական գենի «առգրավվումը»,  տղամարդկանց որպես ձրի աշխատուժ օգտագործելուց հետո սպանելն ու նրանց կանանց  ու երեխաներին որպես  սեռական ստրուկ աշխատեցնելը, այսպիսով հայ ժողովրդին բազմանալու հնարավորությունից զրկելը ցեղասպանության մեխանիզմում  կարևոր հենքերից մեկն է:  Սեռական ստրկությունը ցեղասպանության և դրան հաջորդող շրջանում մեծ տարածում է ունեցել: Սեռական ստրկությունը նաև օգտագործվել է կազմակերպիչների  կողմից որպես հարստացման մեխանիզմ, սակայն, դրանից զատ, այն օգտագործվել է նաև որպես նվաստացման միջոց:

Թուրքիայի և իր դաշնակիցների մարդասպան քաղաքականության արդյունքում հայերը կորցրեցին ոչ միայն իրենց հայրենիքն ու կյանքը, այլև` տնտեսական ռեսուրսները:
Եռյակ դաշինքի պարտությունից հետո էլ դաշնակիցները գողացված հայկական գույքը միասին են յուրացրել:

Այս ընթացքում նոր կազմավորված Թուրքիայի Հանրապետությունը կառավարության 1925 թ.  դեկտեմբերի 26-ի հայտարարությամբ շարունակեց երիտթուրքերի կառավարման շրջանում ոչնչացված «տարրեի»  գույքի առգրավումը:

5 միլիոն լիրայի ճակատագիրը քննարկվեց 1925 թ. սեպտեմբերի վերջին` Լոզանի պայմանագրի կնքնման ժամանակ:

1944 թ.  հոկտեմբերի 10 –ին գերմանացիներից անգլիացիների ձեռքն անցած 5 միլիոն լիրայի հարցի վերաբերյալ Ստենլի Բոլդվինին նամակ էր հղել Մերի Թերզյանը:

Բրիտանական կառավարության հետ մեկտեղ ինչ-որ «անտեսանելի ուժեր» խափանում են Բոլդվինի 1924 թ. հուշագրի պատճենը ցույց տալու գործընթացը: Մերի Թերզյանի նախաձեռնությունն այսպիսով անարդյունք է մնում:

Ցեղասպանության վերաբերյալ ֆինանսական պարտավորվածությունների մասին նամակի հարցը երկրորդ անգամ բարձրացվեց այն ժամանակ, երբ ևս մեկ նամակ ուղվեց Վաշինգտոնում Բրիտանիայի դեսպան լորդ Հալիֆաքսին`«Թուրքիայից գերմանական Deutsche բանկ, իսկ հետագայում Լոնդոն ուղարկված և հայերին պատկանող 5 միլիոն թուրքական լիրան ի՞նչ եղավ» հարցի պատասխանը անօգուտ փնտրելով:

Այստեղ թուրքերի կողմից հայերից գողացված, Գերմանիայում պահպանված ու հետագայում Լոնդոն ուղղված 5 միլիոն լիրայի չափով ոսկու հարցում ոչ միայն Թուրքիայի և Գերմանիայի, այլ նաև  Բրիտանիայի մեղքի բաժինը կա: Բրիտանացի պետական պաշտոնյաները, բրիտանական ապահովագրական ընկերությունները պատերազմից առաջ հայերի հանդեպ ստանձնած ֆինանսական պարտականությունների ի կատար  ածումը կանխել են: Որպես ամենահայտնի օրինակ կարող ենք նշել գույքի և կյանքի ապահովագրությամբ զբաղվող բրիտանական Assurance Company ապահովագրական ընկերությունը: Հայերի հետ կնքնված պայմանագրերի համաձայն` հետագայում համապատասխան փոխհատուցումներ, վճարումներ չկատարելու հարյուրավոր, նույնիսկ հազարավոր դեպքեր կան:

Անմեղ ժողովրդի արյունով ձեռք բերված գումարը ոչ ոքի օգուտ չի կարող բերել:

Իհարկե այս գումարները մինչ չվերադարձվեն հայ ժովորդի` այժմ ապրող թոռներին, վաղ թե ուշ «այրելու» են իրենց:

Ինչպես մարդկության դեմ հանցագործությունները չեն ճանաչում որևէ ժամկետային սահմաններ, այնպես էլ այդ հանցագործությունների հետ կապված պահանջները, այդ թվում` տնտեսական, չունեն ժամանակային սահմանափակումներ:

Սա հակասում է կապիտալիստական տնտեսության դիալեկտիկային ևս: Կարծում եմ, որ այսօր Եւրոպայում, Ամերիկայում և Ավստրալիայում ապրող հայկական սփյուռքի ներկայացուցիչներն իրենց ապրած երկրների խորհրդարաններում կարող են բարձրացնել այս 5 միլիոն թուրքական լիրայի ճակատագրի խնդիրը: Հույսս այն է, որ հայ ժողովրդի դեմ գործված հանցանքը նախ` միջազգային հարթակում, ապա և` Թուրքիայի Հանրապետության օրնեսդիր մարմինների կողմից պետք է դատապարտվի. Թուրքիայիում ֆինանսատնտեսական պատասխանատվության հարցը պետք է բարձրաձայնվի:

Թուրքերենից թարգմանեց Սոֆյա Հակոբյանը

Akunq.net